Phân tích tinh dịch đồ: Quy trình và kết quả xét nghiệm tinh trùng

Tinh dịch là chất lỏng màu trắng đục chứa tinh trùng, các chất đường và protein,... được phóng ra khi nam giới xuất tinh. Phân tích tinh dịch đồ được thực hiện nhằm xác định các yếu tố liên quan đến sức khỏe tinh trùng bao gồm:

• Số lượng tinh trùng trong 1ml tinh dịch;
• Hình dạng của tinh trùng;
• Khả năng di chuyển của tinh trùng.

Các bác sĩ thường sẽ tiến hành hai hoặc ba phân tích tinh dịch đồ riêng biệt để kết luận về sức khỏe tinh trùng. Theo hướng dẫn của Hiệp hội hóa học lâm sàng Hoa Kỳ (AACC), các phân tích tinh dịch đồ nên tiến hành cách nhau ít nhất bảy ngày và nên được thực hiện trong suốt hai đến ba tháng. Số lượng tinh trùng có thể khác nhau qua những lần lấy mẫu, do đó kết quả trung bình của những lần phân tích tinh dịch sẽ là kết quả kết luận cuối cùng.

Phân tích tinh dịch đồ có thể được chỉ định trong các trường hợp:

• Đánh giá hiếm muộn do nam giới: Một số cặp vợ chồng sẽ được yêu cầu phân tích tinh dịch đồ nếu gặp khó khăn trong việc thụ thai. Theo ước tính, nguyên nhân từ nam giới chiếm 40-50% các trường hợp vô sinh. Xét nghiệm tinh dịch đồ giúp xác định một người đàn ông có vô sinh hay không, đồng thời phân tích rõ các lý do vô sinh liên quan đến tinh trùng như số lượng tinh trùng thấp, vận động tinh trùng kém hay rối loạn chức năng tinh trùng,...
• Đánh giá sự thành công của thủ thuật thắt ống dẫn tinh: Thắt ống dẫn tinh là phương pháp triệt sản ở nam giới, được thực hiện nhằm ngăn cản tinh trùng di chuyển từ tinh hoàn đến túi tinh. Xét nghiệm tinh dịch đồ được thực hiện nằm kiểm tra việc thắt ống dẫn tinh có thành công hay không. Sau khi thắt ống dẫn tinh, các bác sĩ thường khuyên nam giới nên phân tích tinh trùng mỗi tháng một lần trong ba tháng để đảm bảo rằng tinh trùng không còn tồn tại trong tinh dịch.

3.1. Cách lấy mẫu tinh dịch

Mẫu tinh dịch thông thường sẽ được lấy tại phòng khám bác sĩ. Bác sĩ sẽ cung cấp một phòng riêng để nam giới thủ dâm và xuất tinh vào một cốc vô trùng.

Nam giới cũng có thể thu thập mẫu tinh dịch tại nhà. Bác sĩ sẽ cung cấp một bao cao su đặc biệt để lấy mẫu tinh dịch trong khi hoạt động tình dục. Hoặc bác sĩ sẽ cung cấp một cốc vô trùng để nam giới xuất tinh tại nhà. Sau lấy được mẫu tinh trùng tại nhà, mẫu phải được bảo quản ở nhiệt độ phòng và mang đến phòng thí nghiệm trong một thời gian ngắn sau khi thu thập.

Để đảm bảo mẫu tinh dịch có chất lượng tốt, phục vụ tốt cho xét nghiệm, nam giới cần lưu ý:

• Tránh xuất tinh trong 24-72 giờ trước khi lấy mẫu tinh dịch
• Tránh uống rượu, sử dụng cafein, cocain, cần sa từ hai đến năm ngày trước khi lấy mẫu.
• Không dùng chất bôi trơn khi lấy mẫu tinh dịch.
• Không lấy mẫu khi đang mắc bệnh hoặc trạng thái tâm lý căng thẳng.

Trao đổi với bác sĩ về các thuốc đang sử dụng, bác sĩ sẽ tư vấn cho nam giới có cần dừng các thuốc đó trước khi lấy mẫu tinh dịch hay không.

3.2. Kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ

Sau khi mẫu tinh dịch được thu thập, kết quả phân tích tinh dịch đồ sẽ có sau 24 giờ đến một tuần, tùy vào từng cơ sở xét nghiệm. Nếu xét nghiệm tinh dịch đồ được thực hiện nhằm đánh giá sự thành công của thủ thuật thắt ống dẫn tinh thì kết quả xét nghiệm sẽ chỉ cho biết có sự hiện hiện của tinh trùng hoặc không có sự hiện diện của tinh trùng. Nếu xét nghiệm tinh dịch đồ được thực hiện nhằm đánh giá hiếm muộn ở nam giới thì kết quả xét nghiệm sẽ có nhiều thông tin chuyên sâu hơn bao gồm:

• Số lượng tinh trùng: Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, số lượng tinh trùng gọi là bình thường khi có ít nhất 15 triệu tinh trùng trên mỗi ml tinh dịch hoặc có không dưới 39 triệu tinh trùng trên mỗi mẫu tinh dịch. Nếu nam giới có số lượng tinh trùng ít hơn con số trên nghĩa là có số lượng tinh trùng thấp. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng, có hơn 90% vấn đề vô sinh ở nam giới là do có số lượng tinh trùng bất thường.

• Khả năng di chuyển của tinh trùng: Nếu khả năng vận động của tinh trùng thấp thì khó có khả năng vượt qua một hành trình dài từ âm đạo đến ống dẫn trứng để thụ tinh cho trứng. Khả năng di chuyển của tinh trùng được đánh giá là bình thường khi có ít nhất 50% tinh trùng trong mẫu có khả năng vận động bình thường.
• Hình dạng tinh trùng: Tinh trùng bình thường có đuôi dài và đầu hình bầu dục. Nếu tinh trùng có bất thường về hình dạng hoặc kích thước sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp cận, xâm nhập và thụ tinh cho trứng. Kết quả phân tích tinh dịch đồ kết luận hình dạng tinh trùng bình thường khi có hơn 50% tinh trùng trong mẫu có hình dạng bình thường. Nếu một người đàn ông có hơn 50% tinh trùng có hình dạng bất thường sẽ làm giảm đáng kể khả năng sinh sản. Kết quả xét nghiệm tinh dịch có thể xác định hình dạng tinh trùng bất thường như thế nào, bất thường ở phần đầu, phần giữa, phần đuôi hoặc do tinh trùng chưa trưởng thành nên không thể thụ tinh hiệu quả.
• Thể tích mẫu tinh dịch: lượng tinh dịch của mỗi mẫu bình thường phải lớn hơn 2ml. Nếu lượng tinh dịch quá ít thì lượng tinh trùng có thể không đủ để thụ tinh. Còn nếu lượng tinh dịch quá nhiều, lượng chất lỏng dư thừa sẽ làm số tinh trùng có mặt bị pha loãng, khả năng thụ tinh cũng sẽ thấp đi.
• Khả năng hóa lỏng của tinh dịch: tinh dịch khi mới xuất tinh có dạng đặc, thường thì sau 15-30 phút tinh dịch sẽ chuyển thành dạng lỏng, giúp tinh trùng di chuyển. Nếu tinh dịch không hóa lỏng trong 15-30 phút, khả năng sinh sản của nam giới sẽ bị ảnh hưởng.
• Độ pH: tinh dịch bình thường có pH từ 7.2-7.8. Độ pH tinh dịch quá cao hoặc quá thấp đều ảnh hưởng đến sức khỏe của tinh trùng và khả năng di chuyển qua đường sinh dục nữ.
• Màu sắc của tinh dịch: tinh dịch thường có màu trắng đục hoặc xám trắng. Nếu tinh dịch màu nâu đỏ có thể trong tinh dịch có máu, nếu tinh dịch màu vàng có thể nam giới đang mắc các bệnh lý hoặc do tác dụng phụ của thuốc.

4.1. Kết quả phân tích tinh dịch đồ sau thắt ống dẫn tinh

Nếu mẫu tinh dịch không chứa bất kỳ tinh trùng nào, vợ chồng có thể ngừng sử dụng bao cao su và các biện pháp tránh thai khác, vì việc mang thai là không thể.

Tuy nhiên, nếu trong tinh dịch vẫn còn tinh trùng, vợ chồng nên tiếp tục sử dụng biện pháp tránh thai để tránh mang thai ngoài ý muốn. Bác sĩ có thể sẽ chỉ định xét nghiệm phân tích tinh trùng vài lần nữa cho đến khi xác định tinh dịch không còn sự hiện diện của tinh trùng.

4.2. Kết quả phân tích tinh dịch đồ để đánh giá hiếm muộn

Nếu bác sĩ kết luận tinh dịch đồ bất thường, điều đó có nghĩa tinh trùng bất thường sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp cận và xâm nhập trứng khiến việc thụ thai trở nên khó khăn. Kết quả tinh dịch đồ bất thường có thể do nam giới đang gặp các vấn đề như:

• Bị vô sinh;
• Đang trong tình trạng nhiễm trùng;
• Bị mất cân bằng hormone
• Đang mắc các bệnh lý có ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng, như bệnh tiểu đường.
• Bị khiếm khuyết gen;
• Do tiếp xúc với bức xạ

Khi kết quả phân tích tinh dịch bất thường, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu nhằm xác định yếu tố gây ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Các xét nghiệm có thể thực hiện bao gồm:

• Xét nghiệm di truyền
• Xét nghiệm nội tiết tố
• Lấy một mẫu mô từ tinh hoàn để xét nghiệm
• Xét nghiệm tế bào miễn dịch chống tinh trùng,..

Một người có kết quả tinh dịch đồ bất thường không có nghĩa là người đó sẽ bị vô sinh vĩnh viễn. Bác sĩ sẽ sử dụng kết quả những xét nghiệm được thực hiện tiếp theo để xác định những yếu tố nào gây ra vấn đề sinh sản. Trong nhiều trường hợp, vô sinh nam có thể điều trị bằng thay đổi lối sống, sử dụng thuốc, phẫu thuật,.... Nếu những điều trị không thành công, bác sĩ có thể tư vấn cho hai vợ chồng những lựa chọn khác như sử dụng tinh trùng của người hiến tặng hoặc nhận con nuôi.