Gây mê đường tĩnh mạch: Ưu và nhược điểm

Bài viết được tư vấn chuyên môn Bác sĩ chuyên khoa I Trần Thị Ngát - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Gây mê tĩnh mạch là phương pháp đưa thuốc mê vào cơ thể qua đường tĩnh mạch dẫn đến tình trạng mất tri giác, cảm giác, phản xạ tạm thời để phục vụ cuộc phẫu thuật. So với gây mê đường hô hấp, gây mê tĩnh mạch có nhiều ưu điểm cũng như nhược điểm.

Gây mê tĩnh mạch là phương pháp đưa thuốc mê vào đường tĩnh mạch để làm bệnh nhân mất ý thức, phản xạ, cảm giác tạm thời nhằm phục vụ cho cuộc phẫu thuật. Trong quá trình gây mê bệnh nhân thở với khí trời hay oxy nhưng không có thuốc mê bốc hơi. Nếu chỉ dùng cho bệnh nhân một loại thuốc mê thì gọi là gây mê tĩnh mạch đơn thuần, nếu dùng phối hợp nhiều loại thuốc mê tĩnh mạch với nhau hoặc thuốc mê tĩnh mạch phối hợp với thuốc giảm đau thì gọi là gây mê tĩnh mạch phối hợp.

Các tiêu chuẩn đối với một thuốc gây mê tĩnh mạch lý tưởng là:

• Khởi mê nhanh, nhẹ nhàng, có tác dụng giảm đau càng nhiều càng tốt nhưng không được có các tác dụng phụ kèm theo như kích thích, tăng trương lực, cử động cơ; hạn chế đến mức thấp nhất các tác dụng phụ đối với hệ hô hấp, tuần hoàn.
• Làm giảm áp lực nội sọ, giảm tiêu thụ oxy của tế bào não, không gây kích thích các mô xung quanh hoặc trong tĩnh mạch. Không gây phóng thích histamin.
• Bệnh nhân phục hồi nhanh khi ngưng sử dụng, khi thoát mê người bệnh ít có các cảm giác khó chịu như kích thích, ảo giác, nôn mửa.

Trong thực tế, hiện chưa có loại thuốc mê tĩnh mạch nào đáp ứng đầy đủ các yêu cầu trên, do đó thuốc mê tĩnh mạch thường phối hợp các nhóm thuốc khác để giảm tác dụng không mong muốn.

Các loại thuốc dùng gây mê tĩnh mạch thường được sử dụng hiện nay là:

• Ketamin: Ketamin là thuốc giảm đau mạnh ở bề mặt da và cơ bắp do đó thích hợp cho thay băng bỏng, thuốc không làm giảm đau nội tạng. Ketamin là thuốc mê tĩnh mạch được lựa chọn trong những trường hợp bệnh nhân có huyết áp thấp, thiếu khối lượng tuần hoàn và trong một số chỉ định khác.

Tác dụng phụ của Ketamin là có thể gây ảo giác và những cơn ác mộng sau mổ, tăng tiết đờm dãi, nguy cơ hít phải chất nôn. Do đó, trước khi gây mê bằng Ketamin, cần phải tiền mê với atropin, thuốc an thần giảm đau để giảm xuất tiết, ảo giác và giảm liều thuốc mê. Liều khởi mê của Ketamin khi tiêm đường tĩnh mạch là 1-3mg/kg.

• Propofol: thuốc được bào chế dưới dạng nhũ tương. Sau khi gây mê tĩnh mạch bằng Propofol, bệnh nhân mê rất nhanh, êm dịu, tỉnh nhanh khi chấm dứt sử dụng thuốc. Propofol có nhiều ưu điểm khác như làm giảm áp lực nội sọ, giảm tiêu thụ oxy của tế bào não, giảm lưu lượng máu đến não; giảm sức cản ngoại vi và giảm tiêu thụ oxy của cơ tim. Liều khởi mê của Propofol là 2-2.5mg/kg, giảm liều với bệnh nhân trên 60 tuổi. Tác dụng phụ của propofol là có thể gây suy hô hấp, giảm tần số thở, ngừng thở, ức chế cơ tim hạ huyết áp.

• Etomidate: Là thuốc gây mê tĩnh mạch khác được lựa chọn khởi mê cho bệnh nhân tuần hoàn không ổn định, tác dụng mê nhanh tỉnh nhanh ít ảnh hưởng đến huyết động. Cần thận trọng sử dụng cho bệnh nhân động kinh, suy gan, rối loạn chuyển hóa porphyrin cấp. Liều dùng trung bình 0,3 mg/kg khởi phát tác dụng trong vòng 30 đến 60 giây.

Gây mê tĩnh mạch chỉ định cho bệnh nhân có tình trạng hô hấp, tuần hoàn tương đối ổn định. Thường được chỉ định trong các loại phẫu thuật như:

• Phẫu thuật thời gian ngắn và trung bình;
• Phẫu thuật không đòi hỏi giãn cơ;
• Phẫu thuật ngoại trú, phẫu thuật ngoài ổ bụng, ngực

Gây mê tĩnh mạch không cần những dụng cụ đặc biệt như gây mê đường hô hấp như bình bốc hơi chứa thuốc mê, máy gây mê, bình chứa khí,... So với gây mê đường hô hấp, ưu điểm phương pháp gây mê tĩnh mạch là không gây ô nhiễm môi trường, tránh nguy cơ cháy nổ trong phòng mổ, tránh cho những người hoạt động trong phòng mổ hít hơi mê độc hại.

Gây mê tĩnh mạch chỉ được dùng cho những phẫu thuật ngắn, đơn giản. Không được sử dụng cho các phẫu thuật phức tạp như:

• Phẫu thuật ổ bụng, ngực, sọ não
• Phẫu thuật ở những bệnh nhân có tình trạng hô hấp, tuần hoàn không ổn định; bệnh nhân suy thận, suy gan nặng
• Phẫu thuật cần phải giãn cơ

Ngoài ra, thuốc mê tĩnh mạch không thực hiện được khi không thiết lập được đường truyền tĩnh mạch chắc chắn ở người bệnh.

Một số nhược điểm phương pháp gây mê tĩnh mạch khác đó là:

• Thuốc có thể gây suy hô hấp, tuần hoàn do đó đòi hỏi cơ sở y tế phải có những phương tiện cấp cứu hô hấp, tuần hoàn; bác sĩ có kinh nghiệm xử trí.
• Bệnh nhân có thể có các triệu chứng với thuốc như nổi mề đay, mẩn đỏ, sốt quá mẫn.
• Có thể gây quá liều thuốc đặc biệt trên bệnh nhân cao tuổi, suy kiệt, hô hấp tuần hoàn không ổn định.

Gây mê đường tĩnh mạch là kỹ thuật gây mê khá phổ biến trong phẫu thuật nhưng để đạt kết quả tốt nhất, người bệnh phải được điều trị bởi các bác sĩ có chuyên môn, giàu kinh nghiệm với hệ thống trang thiết bị y tế đầy đủ, đáp ứng các yêu cầu trong ca phẫu thuật.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện áp dụng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn thực hành gây mê phẫu thuật an toàn theo các hướng dẫn quốc tế. Vinmec có đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng gây mê giàu kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại như: máy dò thần kinh, máy siêu âm, hệ thống kiểm soát đường thở khó của Karl Storz, hệ thống theo dõi gây mê toàn diện AoA (Adequate of Anesthesia) của GE bao gồm theo dõi độ mê, độ đau và độ giãn cơ sẽ mang lại chất lượng cao và an toàn, giúp bệnh nhân gây mê vừa đủ, không thức tỉnh, không tồn dư thuốc giãn cơ sau mổ.

Hệ thống Y tế Vinmec cũng tự hào là bệnh viện đầu tiên tại Việt Nam ký kết với Hiệp hội Gây mê Thế giới (WFSA) hướng đến mục tiêu trở thành bệnh viện an toàn nhất về gây mê phẫu thuật tại Đông Nam Á.

Bác sĩ Ngát có kinh nghiệm trên 15 năm làm bác sĩ Gây mê hồi sức tại các Bệnh viện: Bệnh viện Phụ sản Nhi Đà Nẵng, Bệnh viện 199 Bộ công an, Bệnh viện Tâm Trí Đà Nẵng. Hiện tại, đang là Bác sĩ gây mê Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.