Lợi ích của cây râu mèo đối với sức khỏe

Râu mèo được coi là một vị thuốc nam có nhiều công hiệu tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Người dân thường sử dụng cây này để điều trị bệnh sỏi thận, sỏi bàng quang. Không chỉ vậy, cây râu mèo khô còn có nhiều ứng dụng trong việc chăm sóc sức khoẻ khác.

Râu mèo là vị thuốc nam có tên khoa học lạc Orthosiphon stamineus Benth họ bạc hà (Lamiaceae). Là loại cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể chịu bóng ít, thường mọc trên đất giàu chất mùn ở ven rừng, gần nước hoặc trong thung lũng. Tại nước ta phân bố rải rác ở một số tỉnh miền núi như Cao Bằng, Lâm Đồng, Hoà Bình, Phú Yên, Vũng Tàu, các tỉnh có khí hậu lạnh...

Râu mèo là cây thảo, sống lâu năm, cao từ 30 đến 50 cm (có khi cao hơn). Thân vuông, cứng, mọc đứng, thường có màu nâu tím, có ít lông, ít phân cành. Lá mọc đối, hình trứng, gân lá nổi rõ ở mặt dưới. Cụm hoa mọc thẳng ở ngọn thân và đầu cành, hoa màu trắng hoặc màu hơi tím.

Cây râu mèo dùng làm thuốc là dùng toàn cây trên mặt đất, thu hái khi cây chưa ra hoa và phơi hay sấy khô. Cây râu mèo khô được dùng cùng các vị thuốc khác hay đơn độc để điều trị một số bệnh.

Lá râu mèo có chứa một ít saponin, alkaloid, tinh dầu, tanin, axit hữu cơ và dầu béo. Trong đó, hoạt tính là do hàm lượng cao kali và một glycosid đắng lorthosiphonin. Một số tác dụng của cây râu mèo được biết đến như:

• Tác dụng lợi tiểu: Dịch chiết từ râu mèo trên thí nghiệm bằng đường tiêm truyền tĩnh mạch có tác dụng tăng cường bài tiết nước tiểu và các chất điện giải Na+ K+ Cl.
• Bệnh lý thận và sỏi thận: Trong các nghiên cứu trên bệnh nhân cho thấy, cây râu mèo khô có tác dụng làm kiềm hóa máu, sự có mặt của hoạt chất orthosiphonin và muối kali trong râu mèo có tác dụng giữ cho acid uric và muối urat ở dạng hòa tan, do đó phòng ngừa được sự lắng đọng của chúng để tạo thành sỏi thận, kết hợp với tính năng lợi tiểu thì vị này được dùng để phòng và điều trị sỏi thận.
• Hạ huyết áp và giảm tần số hô hấp: Dịch trích từ lá râu mèo cho thấy có tác dụng hạ huyết áp, đặc biệt là hạ huyết áp tâm thu do tác dụng giãn mạch, giảm hậu gánh của tim và lợi tiểu. Một nghiên cứu trên chó bằng đường tiêm truyền tĩnh mạch với liều 0,179g/kg cho thấy có tác dụng hạ huyết áp và làm giảm tần số hô hấp.
• Hạ đường huyết: Nghiên cứu dịch chiết lá râu mèo có tác dụng hạ đường huyết ở những bệnh nhân đái tháo đường, nhưng tác dụng này không phải lúc nào cũng hiệu quả. Cơ chế tác dụng, có thể là do nó kích thích sự hình thành glycogen ở gan. Ngoài ra, thành phần acid ursolic trong râu mèo làm giảm đường huyết nên được dùng trị đái tháo đường ở một số nước.
• Bảo vệ tế bào gan: Râu mèo còn cho thấy có tác dụng bảo vệ gan bị tổn hại bởi việc dùng quá liều thuốc hạ sốt paracetamol.
• Tăng sức đề kháng: Các hoạt chất flavonoid trong râu mèo có tác dụng chống oxy hóa, chống lại gốc tự do gây tổn hại cho tế bào và hệ miễn dịch của cơ thể, do đó râu mèo còn có tác dụng chống sự oxy hoá và tăng sức đề kháng của cơ thể.
• Tác dụng trị mụn: Khi nghiên cứu hiệu quả trị mụn người ta thấy, một loại mỹ phẩm dạng nhũ tương có chứa 2% trích tinh lá râu mèo có tác dụng làm giảm chất bã nhờn và kích thước mụn trên những người da nhờn, từ đó có hiệu quả trong ngăn ngừa và điều trị mụn.
• Trị đau nhức do bệnh gout: Thuốc có tác dụng thông tiểu, kháng viêm nên rất tốt cho người bị bệnh gout. Bởi vì một số thành phần hóa học trong vị thuốc này có thể làm giảm lượng ure, clorua và axit uric trong cơ thể.

Theo Đông y, râu mèo có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát; có tác dụng lợi niệu, thanh nhiệt, trừ thấp, được dùng với tác dụng thuốc lợi tiểu mạnh, thông mật. Ứng dụng trong các bệnh như bệnh sỏi thận, sỏi túi mật, viêm túi mật, uống trị viêm thận cấp và mạn tính, viêm bàng quang...

Một số lưu ý về cách sử dụng vị thuốc râu mèo:

• Râu mèo thường dùng cành lá mang hoa lúc chớm nở hoặc chưa nở với liều tươi từ 20 - 60g; cây râu mèo khô từ 12 - 30g/ngày, dưới dạng thuốc sắc, pha như dạng trà hoặc chế biến thành cao. Dùng đơn độc hay phối hợp các vị thuốc khác để tăng hiệu quả điều trị nhưng cần tham khảo ý kiến thầy thuốc.
• Một số cách dùng trong điều trị bệnh:
  • Dùng để trị sỏi thận và sỏi túi mật: Ngày dùng liều 15 đến 40g dạng thuốc sắc, hãm. Uống trong 8 ngày liên tục, lại nghỉ 2 đến 4 ngày.
  • Dùng điều trị bệnh gout: Dùng 5 đến 12g lá hãm với nước sôi, chia làm 2 lần uống trước khi ăn 15 - 30 phút và nên uống lúc dịch hãm còn nóng hoặc sắc nước uống.
  • Trị viêm đường tiết niệu: Dùng các vị râu mèo, thài lài (biển súc), chó đẻ, răng cưa, mỗi thứ 30g sắc uống. Dùng trong khoảng một tuần.
  • Trị viêm thận mạn tính, viêm bàng quang, viêm khớp: Râu mèo 40g, tỳ giải và rễ cây ý dĩ mỗi vị 30g. Sắc nước uống. Dùng 3 tuần lại nghỉ 1 tuần.
• Chú ý với liều lượng thông thường, cây râu mèo không thấy có tác dụng gây độc cấp tính. Nhưng cũng không nên dùng liều cao và kéo dài để tránh tác động trên sự cân bằng ion K+, Na+...

Râu mèo là vị thuốc nam được dùng rộng rãi với nhiều công hiệu tốt với sức khỏe. Tuy nhiên, việc dùng đúng cách và đúng bệnh rất quan trọng, nên bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ khi muốn dùng loại cây này.