Trẻ bị tăng động giảm chú ý có chữa được không?

Rối loạn tăng động giảm chú ý thường gặp ở trẻ và đang có xu hướng gia tăng. Đặc tính nổi bật nhất của bệnh lý này là trẻ thường mất sự tập trung, khó kiểm soát những hành động một cách thái quá, hay phấn khích, kích động... Các rối loạn này thường gây ra hậu quả nặng nề đến việc học tập, làm việc và quan hệ xã hội của trẻ nếu không được điều trị.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) đặc trưng bởi sự giảm duy trì chú ý và tăng mức độ hoạt động quá mức ở trẻ em hoặc vị thành niên so với trẻ cùng lứa tuổi cũng như mức độ phát triển. Nó thường thấy ở trẻ nhưng cũng có thể gặp ở người lớn.

Một phân tích tổng hợp từ 175 nghiên cứu khác nhau trên toàn thế giới về tỷ lệ mắc tăng động giảm chú ý ở trẻ em dưới 18 tuổi cho thấy, tỷ lệ mắc chứng tăng động giảm chú ý trên toàn cầu chiếm khoảng 7,2%. Trẻ nam có xu hướng mắc cao hơn khoảng 4 lần so với trẻ nữ, nhưng không có nghĩa là trẻ nữ không mắc, mà chỉ là tỉ lệ thấp và đối khi biểu hiện ít rõ ràng hơn, nên hay bị chẩn đoán muộn.

Trong thời đại hiện nay, việc trẻ em có thể tiếp xúc với nhiều những nguồn thông tin khác nhau, chúng không biết và không được chọn lọc thông tin, cũng như thiếu sự quan tâm từ cha mẹ đã khiến tình trạng bệnh của trẻ bị phát hiện muộn hơn và có xu hướng phức tạp, trầm trọng hơn trước. Trẻ bị ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống, tăng nguy cơ sử dụng các loại chất kích thích nguy hiểm, hành vi sai pháp luật... Do vậy việc chẩn đoán và điều trị sớm, kiên trì điều trị sẽ giúp trẻ cải thiện đáng kể tình trạng bệnh, sớm hòa nhập cộng động và làm chủ cuộc sống.

Hiện nay, chưa biết rõ những nguyên nhân nào có thể gây ra bệnh. Cho nên chưa có những biện pháp điều trị bệnh đặc hiệu.

Việc chẩn đoán tình trạng này không phụ thuộc vào một xét nghiệm cụ thể, mà cần dựa theo tiêu chuẩn về biểu hiện lâm sàng, kết hợp một số xét nghiệm để loại trừ các bệnh lý thực thể khác. Áp dụng việc chẩn đoán theo tiêu chuẩn của DSM-TR-IV.

Trẻ cần có ít nhất 6 hoặc nhiều hơn trong các triệu chứng của giảm chú ý, biểu hiện triệu chứng này kéo dài ít nhất 6 tháng với mức độ làm cho trẻ thích ứng kém hoặc không phù hợp với mức phát triển tâm thần. Phải không kèm theo các rối loạn khác và những biểu hiện đó phải lan tỏa trong nhiều môi trường khác nhau như ở trường, ở nhà... Các triệu chứng đó bao gồm:

• Không thể chú ý kỹ lưỡng vào các chi tiết ở bất kỳ hoàn cảnh nào hoặc phạm những lỗi do cẩu thả trong học tập, công việc hay bất kỳ hoạt động nào khác;
• Thường khó khăn duy trì sự chú ý lâu dài trong một nhiệm vụ hoặc trong các hoạt động chơi;
• Lúc nào cũng biểu hiện dường như không lắng nghe những gì người khác nói trực tiếp đối với trẻ, như cô giáo giảng bài, bố mẹ nói chuyện;
• Thường không thể làm theo toàn bộ chỉ dẫn của ai đó hoặc không hoàn thành được bài tập, công việc nào đó trong gia đình, những nhiệm vụ ở nơi làm việc. Mặc dù đây không phải vì hành vi cố tình chống đối hoặc không hiểu được các chỉ dẫn. Mà họ không thể tập trung được, dù cố gắng;
• Thường khó khăn trong cách thực hiện việc tổ chức công việc và trong các hoạt động;
• Thường có xu hướng tránh né, không thích hoặc có khi là miễn cưỡng thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi phải duy trì những nỗ lực tập trung tinh thần (như làm bài tập trường hoặc ở nhà);
• Thường hay đánh mất những vật dụng cần thiết (như vở bài tập ở trường, bút chì, sách, đồ chơi và các dụng cụ khác). Do họ hay mất chú ý, không phải cố tình gây ra;
• Thường dễ bị sao nhãng nhiệm vụ bởi những kích thích bên ngoài;
• Thường hay quên các hoạt động hằng ngày.

Cần có ít nhất 6 hoặc có khi nhiều hơn trong các triệu chứng của tăng hoạt động hay xung động phải xuất hiện ít nhất trong vòng 6 tháng ảnh hưởng tới cuộc sống, xuất hiện ở bất kỳ đâu. Các biểu hiện tăng động có thể gặp như:

• Cử động chân tay liên tục hoặc không thể ngồi yên được;
• Tự động rời khỏi chỗ khi đang ở trong lớp hoặc trong các tình huống khác mà cần phải ngồi yên một chỗ;
• Thường chạy loanh quanh hoặc leo trèo một cách quá mức trong các tình huống mà điều đó là không thích hợp. Đối với thanh thiếu niên, có thể chỉ biểu hiện bằng cảm giác bồn chồn;
• Thường gặp khó khăn trong khi chơi hoặc khó khăn trong các hoạt động được yêu cầu giữ yên lặng;
• Thường hoạt động liên tục hoặc hoạt động cho người khác cảm giác như được gắn động cơ.

Các dấu hiệu xung động bao gồm:

• Thường buột miệng nói ra những câu trả lời trước khi các câu hỏi được đặt ra một cách hoàn chỉnh;
• Thường khó khăn khi phải chờ đợi theo hàng hoặc chờ được đến lượt mình trong các trò chơi lần lượt hay tình huống sinh hoạt nhóm;
• Thường có hành động ngắt lời hoặc xâm phạm vào vấn đề của người khác (Ví dụ: tự ý xen vào cuộc nói chuyện của người khác hoặc xen vào các trò chơi của trẻ khác).

Lưu ý để chẩn đoán được bệnh thì các rối loạn đó không phải do bệnh tự kỷ, tâm thần phân liệt hay do các rối loạn liên quan đến sức khỏe tâm thần khác như rối loạn cảm xúc, lo âu, rối loạn phân ly, rối loạn đa nhân cách...

Rối loạn tăng động giảm chú ý là một sự thay đổi trong thần kinh. Chưa có biện pháp nào có thể điều trị khỏi hoàn toàn tình trạng này, nhưng bệnh tình thường sẽ thuyên giảm theo thời gian nếu được tác động sớm và đúng cách.

Dù không khỏi hoàn toàn nhưng các biện pháp điều trị là rất hữu ích, được sử dụng để giúp cho người bệnh giảm bớt các triệu chứng bệnh và cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống, tăng khả năng hòa nhập với cộng đồng, giảm nguy cơ mắc các rối loạn khác như trầm cảm và nguy cơ trẻ tự tử.

Do sự ảnh hưởng to lớn của tăng động giảm chú ý mà việc chẩn đoán và điều trị sớm rất cần thiết.

4. Các biện pháp chữa tăng động giảm chú ý

Chữa tăng động giảm chú ý bằng biện pháp dùng thuốc và kết hợp với liệu pháp tâm lý hay có thể là điều trị đơn lẻ. Việc đánh giá điều trị kết hợp hay riêng lẻ là tùy từng trường hợp cụ thể.

4.1. Sử dụng thuốc chữa tăng động giảm chú ý

Các thuốc này thuộc nhóm thuốc hướng tâm thần có thể gây nghiện và nó có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương như Dextroamphetamine dùng cho trẻ em trên 3 tuổi và thuốc Methylphenidate cho trẻ em từ 6 tuổi trở lên với liều lượng được khuyến cáo thấp nhất nhưng cho kết quả tốt và không có nguy cơ gây nghiện.

Các thuốc khác:

• Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm 3 vòng và thuốc chống trầm cảm nhóm ức chế chọn lọc tái hấp thu Serotonin. Đây là lựa chọn thứ 2 sau các thuốc kích thích tâm thần cho những trường hợp kháng với các thuốc trên và bệnh nhân kèm theo trầm cảm lo âu.
• Clonidine: Đây là thuốc đồng vận α-Adrenergic là lựa chọn thứ 3 và đối với các trường hợp kèm rối loạn Tic, hội chứng Tourette và có xuất hiện những hành vi gây hấn.

4.2. Liệu pháp tâm lý

Nếu sử dụng thuốc không nhận được kết quả mong muốn thì nên kết hợp nhiều phương thức khác. Trong đó liệu pháp tâm lý có vai trò rất quan trọng và thực hiện xuyên suốt trong quá trình điều trị của trẻ. Bố mẹ cần có một sự quan tâm đúng mực và tình trạng bệnh lý của trẻ để mang lại hiệu quả cao nhất. Một số biện pháp mà các bậc cha mẹ có thể áp dụng cho trẻ đó là:

• Cha mẹ luôn đưa ra các quy tắc cụ thể, rõ ràng và cần ngắn gọn để trẻ cần hiểu rõ, chính xác cha mẹ mong muốn gì ở mình;
• Hãy giao việc nhà hay việc gì đó cho trẻ trong khả năng, điều này giúp trẻ có cảm giác về trách nhiệm và giúp nâng cao lòng tự trọng của trẻ;
• Tập cho trẻ thói quen làm việc có kế hoạch: Cha mẹ hãy thực hiện cùng trẻ việc lập kế hoạch, theo dõi và giúp đỡ để trẻ hoàn thành kế hoạch, khiến trẻ không bị chán hay nản chí;
• Tạo cho trẻ thói quen là cần phải chú ý nghe nhìn khi bạn nói;
• Cần quan tâm đúng mực với trẻ, tìm ra những điểm mạnh để động viên khích lệ và tìm ra điểm yếu để giúp đỡ trẻ hoàn thiện bản thân hơn;
• Nên cho trẻ chơi trò chơi tĩnh đòi hỏi phải tư duy, tránh chơi game hay những trò bạo lực;
• Cho trẻ tham gia thể dục, thể thao theo sức khỏe và phù hợp lứa tuổi;
• Luôn cần nhắc trẻ luật lệ, nội quy trước khi đến nơi công cộng để trẻ nhớ và không làm sai quy định;
• Thái độ của bạn cần luôn kiên trì, khi dứt khoát, đôi khi cần ra lệnh. Giao việc thì nên có phần thưởng tích cực mỗi khi trẻ làm một điều đúng đắn hoặc hoàn thành việc làm;
• Tránh hành động đánh mắng trẻ khi chưa đưa ra kỷ luận rõ ràng: Đôi khi những triệu chứng của bệnh lại khiến bạn nghĩ trẻ hư hay cố tình làm sai. Điều đó là suy nghĩ sai tội cho trẻ, cố gắng bình tĩnh và đưa ra quy định phạt thưởng rõ ràng. Thay cho việc đánh mắng vì nó không mang lại lợi ích, lại còn tạo ra những điều tiêu cực với trẻ.

Tóm lại, hiện chưa có biện pháp điều trị khỏi hoàn toàn bệnh. Nhưng có những biện pháp can thiệp giúp cải thiện triệu chứng và tăng chất lượng cuộc sống. Tăng động giảm chú ý sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển sau này của trẻ. Vì vậy, cần được phát hiện điều trị sớm, tránh ảnh hưởng tiêu cực tới tương lai của trẻ.