Cách tập vật lý trị liệu cho trẻ có bàn chân bẹt

Ở người bình thường, lòng bàn chân có độ vòm, có khoảng cách so với bề mặt đứng nhờ các cơ và dây chằng. Tác dụng của vòm này là giúp giữ thăng bằng cho cơ thể và di chuyển linh hoạt hơn. Đồng thời, nó cũng giúp giảm áp lực tác động ngược lại của mặt đất lên cổ chân, đầu gối và hông khi đi, đứng.

Đặc điểm của người mắc hội chứng bàn chân bẹt là vòm trong lòng bàn chân thấp hơn so với bình thường - cả lòng bàn chân tiếp xúc với mặt đất mà không có khoảng trống ở giữa. Đi kèm theo đó là tình trạng gót chân vẹo ra ngoài.

Ở trẻ từ sơ sinh tới 3 tuổi, do cấu trúc vòm chân chưa phát triển nên trẻ có hiện tượng bàn chân bẹt sinh lý. Tuy nhiên, nếu trẻ sau 3 tuổi vẫn chưa xuất hiện vòm chân thì đó là hội chứng bàn chân bẹt bệnh lý, cần áp dụng các biện pháp điều trị sớm.

Những nguyên nhân dẫn tới hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ em gồm:

• Rối loạn phối hợp phát triển;
• Mắc hội chứng Ehlers-Danlos bẩm sinh - bệnh lý làm tăng độ đàn hồi của da, khớp và các mạch máu;
• Mắc hội chứng người dẻo;
• Có ngón chân hướng vào trong;
• Mất đàn hồi các dây chằng ở bàn chân và gót chân;
• Mắc các bệnh lý về hệ thần kinh và cơ như bại não, nứt đốt sống, loạn dưỡng cơ.

Tình trạng bàn chân bẹt không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc xương khớp ở bàn chân mà còn gây nhiều tác động tiêu cực lên những bộ phận khác như đầu gối, thắt lưng, hông,... Từ đó, quá trình phát triển thể chất của trẻ có thể gặp nhiều khó khăn, làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Chính vì vậy, các bậc phụ huynh cần nhanh chóng đưa trẻ đi khám, có biện pháp can thiệp điều trị phù hợp.

Tùy từng trường hợp mà sẽ có cách điều trị hội chứng bàn chân bẹt cho phù hợp. Các lựa chọn điều trị thường là dùng thuốc, vật lý trị liệu bàn chân bẹt và phẫu thuật. Tuy nhiên, phương pháp được lựa chọn nhiều nhất vẫn là tập vật lý trị liệu. Đây là phương pháp an toàn, dễ thực hiện và có hiệu quả cao. Sau đây là một số bài tập đơn giản nhất:

2.1 Lăn chân với một trái bóng nhỏ

Cách thực hiện như sau:

• Chuẩn bị 1 trái bóng tennis hoặc bóng chơi golf. Cho trẻ đứng thẳng hoặc ngồi trên ghế;
• Duy trì tư thế ngồi thẳng lưng trong quá trình tập luyện;
• Đặt trái bóng bên dưới lòng bàn chân bẹt;
• Dùng chân lăn tròn và di chuyển trái bóng. Chú ý nên tập trung nhiều vào khu vực vòm chân;
• Tập luyện khoảng 5 phút mỗi chân.

2.2 Co giãn gót chân

Cách thực hiện như sau:

• Cho trẻ đứng thẳng đứng, 2 tay đặt bên hông hoặc chống vào mặt tường phía trước;
• Trẻ bước chân phải lên phía trước đồng thời bước chân trái về phía sau một khoảng rộng bằng vai, đảm bảo gót chân luôn tiếp xúc với mặt đất;
• Từ từ khuỵu chân phải xuống, hạ thấp trọng tâm cơ thể về phía trước tới khi thấy bắp chân và cơ cổ chân trái căng là được. Hướng dẫn trẻ luôn giữ lưng thẳng trong quá trình tập luyện;
• Giữ nguyên tư thế trong 30 giây rồi từ từ nâng cao trọng tâm cơ thể trở về vị trí ban đầu;
• Thực hiện động tác tương tự đối với chân kia;
• Mỗi chân tập 3 lần.

2.3 Nâng vòm bàn chân

Cách thực hiện như sau:

• Cho trẻ đứng thẳng lưng, 2 chân dang rộng bằng vai;
• Nghiêng 2 bàn chân hướng ra phía ngoài, nhấc mé chân bên trong để dồn lực cơ thể ra phía rìa ngoài chân;
• Các ngón chân cần phải luôn tiếp xúc với mặt đất;
• Đưa chân trở lại vị trí thăng bằng ban đầu;
• Lặp lại liên tục các động tác khoảng 10 - 15 nhịp/lần, sau đó nghỉ 20 giây;
• Thực hiện 2 - 3 đợt tập như trên trong mỗi buổi tập.

2.4 Nâng vòm bàn chân với bục

Cách thực hiện như sau:

• Cho trẻ đứng trên bậc thang hoặc 1 cái bục chắc chắn. Nên sử dụng tay vịn để giữ thăng bằng, tránh trượt chân ngã. Sau đó, hướng dẫn trẻ đứng ngay sát mép sau bục, gót chân chạm vào mép bục;
• Đưa chân phải về phía sau một khoảng bằng 1 bàn chân sao cho gót chân nằm ngoài bục;
• Khuỵu đầu gối chân bên trên xuống để hạ thấp trọng tâm cơ thể;
• Đầu gối chân cần giữ thẳng, lấy phần trên của bàn chân đó giữ thăng bằng để người không bị ngã ra sau hoặc ngã về 1 bên;
• Nhón gót chân trái lên hết mức, từ từ hạ xuống. Thực hiện động tác 10 - 15 lần rồi hạ xuống;
• Đưa chân trở về vị trí đứng vững trên bục;
• Thực hiện tương tự với chân bên kia;
• Đổi chân qua lại, mỗi bên thực hiện 2 - 3 lần như trên.

2.5 Đứng bằng mũi chân - gót chân

Cách thực hiện như sau:

• Cho trẻ đứng thẳng, 2 tay buông song song cơ thể. Có thể sử dụng thêm tay vịn để giữ thăng bằng;
• Hướng dẫn trẻ nâng gót chân lên cao theo phương thẳng đứng, dồn lực cơ thể vào mũi chân;
• Giữ nguyên tư thế trong 5 giây rồi từ từ hạ xuống, gót chân chạm đất như ban đầu;
• Trong quá trình tập, trẻ phải giữ lưng thẳng;
• Mỗi lần tập khoảng 10 - 15 nhịp nhấc chân, tập 2 - 3 đợt cho mỗi lần tập;
• Thực hiện tương tự với những động tác đứng bằng gót chân. Nên nhấc phần mũi chân lên khỏi mặt đất, hạ xuống như đứng bằng mũi chân về số nhịp, số lần tập.

2.6 Lăn chân với khăn

Cách thực hiện như sau:

• Chuẩn bị 1 chiếc khăn. Cho trẻ ngồi trên ghế với tư thế lưng thẳng, đầu gối vuông góc, 2 chân đặt song song, thực hiện cho từng bên chân một;
• Đặt 1 bên chân ở giữa tấm khăn;
• Gót chân ấn xuống khăn trên sàn nhà, cố định tại một vị trí. Trong khi tập, gót chân không di chuyển, không nhấc lên khỏi mặt đất;
• Co các đầu ngón chân lại, ghì xuống sàn và thực hiện động tác gấp - duỗi các ngón chân như khi đang chà khăn. Không nhấc đầu các ngón chân lên khỏi mặt đất;
• Thực hiện động tác cho tới khi cảm thấy mỏi chân thì dừng lại;
• Lặp lại tương tự với bên đối diện;
• Đổi chân cho nhau, mỗi bên tập 2 - 3 lần cho bài tập này.

2.7 Luyện tập với ngón chân

Cách thực hiện như sau:

• Cho trẻ đứng thẳng, tay đặt bên hông hoặc giữ tay vịn để giữ tư thế chắc chắn;
• Giữ cho phần gót chân luôn chạm sàn, thực hiện đồng thời cả 2 chân;
• Lấy 4 ngón chân sau làm trụ, nhấc ngón chân cái lên khỏi mặt đất, giữ trong khoảng 5 giây;
• Hạ ngón chân cái xuống làm trụ, nhấc 4 ngón chân sau lên khỏi mặt đất, giữ trong khoảng 5 giây;
• Luân phiên thực hiện như vậy trong vòng 5 - 10 nhịp tới khi thấy mỏi chân thì dừng lại;
• Nghỉ ngơi khoảng 30 giây và bắt đầu lặp lại động tác;
• Tập 2 - 3 lần/buổi tập.

Trẻ em từ tuổi thiếu niên trở xuống ngoài áp dụng các bài tập vật lý trị liệu bàn chân bẹt thì cha mẹ nên cho các bé đi lại ở những dạng địa hình khác nhau. Ví dụ như đi bàn chân trần trên cát, đá, sỏi,... Ngoài ra, hiện cũng có loại giày sử dụng đế giày chuyên dụng được thiết kế dành riêng cho những người bị hội chứng bàn chân bẹt, giúp cải thiện chức năng bàn chân để thoải mái hơn khi di chuyển.

Nếu phương pháp tập luyện không đem lại hiệu quả giảm đau, giúp người bệnh dễ chịu hơn trong sinh hoạt thì người ta sẽ áp dụng phương pháp phẫu thuật giúp giảm đau và tạo vòm chân mới. Để điều trị, bác sĩ phải cân nhắc trên các yếu tố nguy cơ, độ tuổi, đánh giá về sự phục hồi,...

Một số người có đánh giá sai lầm rằng bàn chân bẹt là sự bất thường của xương bàn chân nên chỉ cần phẫu thuật là được. Tuy nhiên, phẫu thuật chỉ được xem là lựa chọn cuối cùng nếu các phương pháp khác khác như vật lý trị liệu không có hiệu quả. Nguyên nhân vì khi can thiệp phẫu thuật sẽ ảnh hưởng tới các cơ quan khác, có nhiều nguy cơ hơn. Vì vậy, vật lý trị liệu vẫn là phương pháp được ưu tiên áp dụng.

Khi cho trẻ tập vật lý trị liệu, các bậc phụ huynh cần lưu ý những vấn đề sau:

• Chọn các bài tập phù hợp với trẻ bằng cách nhận sự tư vấn của các bác sĩ có chuyên môn;
• Không cho trẻ thực hiện động tác quá sức hoặc các dụng cụ nắn chỉnh có tác động mạnh vào xương;
• Tập luyện thường xuyên, kiên trì để có được hiệu quả tốt nhất;
• Không cho trẻ khiêng vác các đồ vật nặng;
• Xây dựng cho trẻ một chế độ ăn hợp lý để đạt cân nặng phù hợp, tránh béo phì gây nhiều áp lực tới chân.

Các bài tập vật lý trị liệu bàn chân bẹt có hiệu quả tốt trong việc cải thiện hội chứng này ở trẻ em. Khi cho trẻ tập luyện, các bậc phụ huynh cần giám sát, đảm bảo trẻ thực hiện một cách nghiêm túc, bài bản để quá trình điều trị diễn ra nhanh chóng, an toàn.