Các vấn đề về ngôn ngữ ở trẻ từ 2 đến 4 tuổi

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Đoàn Ngọc Quỳnh Trâm - Bác sĩ Nhi - Sơ sinh - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Khi trẻ từ 2 tuổi đến 4 tuổi và vẫn chưa biết nói hay chậm nói, trẻ nói một vài từ, nhưng so với các bạn cùng lứa tuổi của trẻ còn chậm hơn. Trường hợp này thường gặp ở các bậc cha mẹ có con chậm nói hay gặp các vấn đề về phát triển ngôn ngữ. Trừ khi cha mẹ quan sát thấy một số vấn đề khác của sự phát triển chậm, cha mẹ có thể tìm kiếm lời khuyên từ các bác sĩ chuyên gia. Vậy các vấn đề ngôn ngữ nào là “bình thường” và điều gì không bình thường trong quá trình phát triển ngôn ngữ và giọng nói ở trẻ từ 2 đến 4 tuổi. Bài viết sau sẽ cung cấp những thông tin hữu ích để giúp cha mẹ và người chăm sóc trẻ sớm phát hiện ra các vấn đề về phát triển ngôn ngữ và cách dạy ngôn ngữ trẻ phù hợp cho trẻ ở lứa tuổi này .

Không có hai đứa trẻ nào tuân theo cùng một mốc thời gian phát triển như nhau khi học nói. Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến khả năng ngôn ngữ của bé trong đó khả năng bẩm sinh của trẻ đóng vai trò quan trọng nhất, những kỹ năng khác mà trẻ đang học đồng thời, khả năng tiếp xúc với ngôn ngữ của trẻ và cách mọi người phản ứng khi trẻ cố gắng nói chuyện. Tuy nhiên, có một số mốc quan trọng chung ở mọi đứa trẻ mà cha mẹ có thể theo dõi khi con họ bắt đầu biết nói và nhận biết trẻ gặp khó khăn về ngôn ngữ. Ví dụ, khi con bạn lên 2, có thể trẻ sẽ xâu chuỗi các từ lại với nhau thành những câu ngắn, chẳng hạn như "Tạm biệt" và trẻ sẽ nói thêm được nhiều từ mới mỗi tháng.

Trẻ 3 đến 4 tuổi thường đã có thể sử dụng các câu dài hơn gồm 4 hoặc 5 từ. Chúng xâu chuỗi các câu lại với nhau để nói về các hoạt động của mình hoặc những gì bé đã làm ở nhà trẻ và ý nghĩa câu nói khá dễ hiểu, ngay cả với những người ngoài. Khi trẻ học nói, bé có thể gặp một vài khó khăn. Dưới đây là một số vấn đề cha mẹ có thể nhận thấy và đề xuất cách trợ giúp.

Hầu hết trẻ em có thể nói chính xác tất cả các âm thanh khi được 7 tuổi. Trước khi đạt được tuổi này, trẻ nhỏ có thể phát âm sai nhiều từ. Tuy nhiên chúng sẽ dần sửa lại khi được nghe người lớn phát âm.

Vì trẻ em học cách nói và phát âm theo đúng những gì mà chúng nghe được do đó cha mẹ và người thân của trẻ hãy là một tấm gương tốt. Cho dù việc thấy con mình phát âm sai dễ thương đến mức nào, hãy sử dụng những từ phù hợp khi nói chuyện và nhấn mạnh những từ hoặc âm thanh mà trẻ khó nói. Cha mẹ và người thân của trẻ cũng không cần phải đặt nặng vấn đề chỉnh sửa cặn kẽ những câu nói của trẻ mà chỉ cần lặp lại những gì bé nói, nhưng theo cách phát âm chính xác. Tập trung vào những gì trẻ nói và sửa lại nếu bé phát âm chưa đúng. Nếu không, trẻ có thể sẽ cảm thấy bực bội và ngại nói nếu thường xuyên thấy mình phát âm sai.

Những âm tiết thường bị ngọng nhất ở trẻ từ 2 đến 4 tuổi là “l” và “n” hay “s” và “x”. Nếu con bạn nghe theo cách này, đừng lo lắng. Nhiều trẻ nói ngọng khi chúng đang học nói và hầu hết sẽ phát âm chính xác sau khi lên 7 tuổi. Nhưng cha mẹ cũng nên chú ý đến trẻ hơn nếu bé vẫn tiếp tục nói ngọng và việc nói ngọng của bé trở nên quá quen thuộc khi trẻ được 5 tuổi, đặc biệt với những trẻ nói khó hiểu và mắc các lỗi âm thanh khác.

Để tránh việc trẻ nói ngọng, cha mẹ và những người thân xung quanh cần tự ý thức việc phát âm của mình cho thật chuẩn. Không ít người lớn cũng thường bị ngọng các âm tiết như trẻ em do đó, việc điều chỉnh để trẻ theo một khuôn mẫu phát âm chuẩn là điều hết sức cần thiết. Ngoài ra, hãy đảm bảo rằng trẻ có thể thở thoải mái trong khi nói và được điều trị mọi vấn đề về dị ứng, cảm lạnh hoặc viêm xoang xoang để trẻ có thể thở một cách tự nhiên nhất bằng mũi bằng hai môi. Tư thế thở mở miệng khiến lưỡi nằm phẳng và nhô ra. Đó là tư thế giúp cho việc phát âm chính xác.

Một số cha mẹ có thể lo lắng rằng việc sử dụng cốc sippy sẽ khiến trẻ bị ngọng hoặc khiến tình trạng ngọng trở nên trầm trọng hơn, tuy nhiên điều này là không chính xác. Diane Paul, giám đốc phụ trách các vấn đề lâm sàng về bệnh lý ngôn ngữ nói của Hiệp hội Nghe nói - Ngôn ngữ - thính giác Hoa Kỳ, nói, "Các bậc cha mẹ không cần lo lắng. Không có nghiên cứu nào cho thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng cốc sippy và sự phát triển vận động miệng hoặc các vấn đề về lời nói.”

Không có gì lạ khi trẻ trải qua giai đoạn một giai đoạn nói lắp, đặc biệt là khi trẻ đang trong giai đoạn phát triển nhanh chóng về khả năng thể hiện bản thân. Nhưng hầu hết trẻ em ở độ tuổi này không có tật nói lắp kéo dài. Ở độ tuổi này, chúng thường do dự hoặc lặp lại toàn bộ những từ mình vừa nói. Nói lắp xảy ra khi trí tuệ của trẻ phát triển nhanh hơn sự khéo léo bằng lời nói của bé. Đôi khi trẻ rất hào hứng muốn nói với bạn những gì đang nghĩ hoặc cũng có thể bé cảm thấy quá mệt mỏi, tức giận hoặc khó chịu đến nỗi không thể nói ra một cách dễ dàng. Hoặc đơn giản là trẻ có thể chưa thành thạo quá trình học ngôn ngữ.

Cách cha mẹ hoặc những người xung quanh phản ứng với một đứa trẻ nói lắp là điều quan trọng. Giữ giọng nói của mình một cách thoải mái và chậm rãi. Không cần bảo trẻ phải nói chậm lại chỉ cần tự mình nói chậm và trẻ sẽ làm theo sự dẫn dắt của người lớn. Bên cạnh đó cũng cần duy trì giao tiếp bằng mắt, nụ cười và sự kiên nhẫn. Nếu cha mẹ quay đi và hành động vội vàng, trẻ sẽ cảm thấy bị áp lực phải bỏ tật nói lắp ngay lập tức và điều này có thể khiến tình trạng tồi tệ hơn. Nếu tình trạng nói lắp của bé trở nên tệ hơn đến mức trẻ phải căng hàm hoặc nhăn mặt để cố gắng nói ra các từ hoặc nếu bé lặp lại các âm trong từ rất nhiều (thay vì lặp lại toàn bộ từ), hãy nói chuyện với các bác sĩ hoặc đưa trẻ đi khám về vấn đề ngôn ngữ nói.

Chứng ngưng nói ở trẻ em là một chứng rối loạn gây ra bởi hệ thần kinh ảnh hưởng đến khả năng phát âm, âm tiết và từ của trẻ. Điều này không phải do trẻ bị yếu hoặc tê liệt cơ mà nó xảy ra do não gặp khó khăn khi giao tiếp với các bộ phận cơ thể cần thiết để tạo ra lời nói. Dưới đây là các dấu hiệu chứng tỏ trẻ mắc phải chứng ngưng nói:

• Trẻ có thể phát âm sai các nguyên âm trong các từ
• Trẻ có thể phát âm chính xác một âm đơn giản tuy nhiên lại phát âm sai vào những lúc khác.
• Bé có thể gặp khó khăn khi cố gắng phối hợp môi, lưỡi hoặc hàm để tạo ra âm thanh.
• Trẻ có thể thay thế hoặc bỏ đi những âm khó và mắc lỗi nguyên âm và phụ âm khiến những câu bé nói ra trở nên khó hiểu.
• Trẻ có thể gặp nhiều rắc rối với những cụm từ dài hơn những cụm từ ngắn.
• Cao độ, chất lượng giọng nói, tốc độ nói và độ lớn âm thanh của trẻ có thể không giống như với các bạn cùng trang lứa.
• Sự hiểu biết của trẻ về ngôn ngữ có thể tốt hơn khả năng nói của bé.

Trẻ em dưới 3 tuổi hiếm khi được chẩn đoán mắc chứng ngưng nói, nhưng nếu cha mẹ cảm thấy lo lắng về con mình, họ nên tham khảo ý kiến ​​của một nhà bệnh lý học về ngôn ngữ.

Nếu trẻ có dấu hiệu của chứng ngưng nói ở trẻ ở năm thứ 3 hoặc 4, điều quan trọng là phải tìm kiếm sự trợ giúp mang tính chuyên nghiệp từ một nhà bệnh lý ngôn ngữ ngay lập tức. Trẻ em bị chứng ngưng nói thường cần được điều trị chuyên sâu khi còn nhỏ mới có thể khiến tình hình được cải thiện theo chiều hướng tốt. Cha mẹ cũng có thể giúp con mình bằng cách nói chuyện chậm rãi, cho con thời gian để trả lời và làm theo các khuyến nghị của bác sĩ chuyên khoa ngôn ngữ tại nhà.

Đôi khi những vấn đề nhỏ về ngôn ngữ và lời nói sẽ biến mất khi trẻ lớn lên và trở nên thành thạo hơn trong việc nói, nhưng một số vấn đề cần được chú ý hơn. Cha mẹ hoặc giáo viên mầm non của con có thể nhận thấy một vấn đề. Trẻ có thể được tham gia vào những bài đánh giá và có thể đủ điều kiện tham gia chương trình can thiệp sớm về ngôn ngữ và lời nói (thường được điều phối thông qua hệ thống trường công lập). Trọng âm hoặc phương ngữ không phải là rối loạn âm thanh lời nói.

Điều quan trọng là phải tìm kiếm sự giúp đỡ từ bác sĩ hoặc một nhà bệnh lý học ngôn ngữ nếu cha mẹ của trẻ nhận thấy bất kỳ trường hợp nào sau đây:

• Đến 2 tuổi, trẻ hiếm khi cố gắng nói hoặc bắt chước người khác, không phản ứng khi cha mẹ hoặc người thân gọi tên, hoặc có vẻ không hứng thú khi nói chuyện.
• Đến cuối năm thứ hai của trẻ, bé vẫn chỉ nói được những từ đơn lẻ thay vì những câu có hai đến bốn từ, sử dụng các từ mới một lần và sau đó không lặp lại chúng thường xuyên, hoặc không hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đơn giản mà cha mẹ đưa ra
• Trẻ thường xuyên dừng lại khi nói, liên tục gặp khó khăn để nói ra từ, hoặc đơn giản là bỏ cuộc và nói "bỏ qua" rất nhiều.
• Trẻ chảy nước dãi khi phát âm sai các từ. (Điều này có thể là một số dấu hiệu cho thấy một số vấn đề thể chất cần được chăm sóc y tế).
• Trẻ có tiền sử bị nhiễm trùng tai cùng với các vấn đề về phát âm.

Giai đoạn từ 2 đến 4 tuổi là giai đoạn phát triển về mặt ngôn ngữ và lời nói của trẻ. Trẻ em ở giai đoạn này cũng có thể mắc phải một số vấn đề về ngôn ngữ như nói ngọng, nói lắp, phát âm sai.... Đây là những vấn đề không quá đáng ngại và có thể được điều chỉnh hoặc hạn chế bằng chính sự chuẩn mực trong ngôn ngữ và lời nói của cha mẹ hoặc người thân trong gia đình. Tuy nhiên trong một số trường hợp, chẳng hạn như chứng ngừng nói ở trẻ em, chỉ phát hiện sớm và can thiệp kịp thời mới có thể loại bỏ hoàn toàn di chứng có thể gặp phải sau này của trẻ.

Để trẻ khỏe mạnh, phát triển tốt cần có một chế độ dinh dưỡng đảm bảo về số lượng và cân đối chất lượng. Nếu trẻ không được cung cấp các chất dinh dưỡng đầy đủ và cân đối sẽ dẫn đến những bệnh thừa hoặc thiếu chất dinh dưỡng ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển toàn diện của trẻ cả về thể chất, tâm thần và vận động.

Cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng.

Cha mẹ có thể tìm hiểu thêm:

Các dấu hiệu bé thiếu kẽm

Thiếu vi chất dinh dưỡng và tình trạng không tăng cân ở trẻ

Nguồn tham khảo: babycenter.com, mottchildren.org