Hướng dẫn trực quan để hiểu về đột quỵ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Thị Minh Hương - Bác sĩ Hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang

Hiện nay đột quỵ là một trong những nguyên nhân gây tử vong cao. Đây là căn bệnh cấp tính, đột ngột và rất nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời. Bài viết dưới đây sẽ cho chúng ta cái nhìn tổng quan về căn bệnh này.

Đột quỵ là căn bệnh cấp tính. Đột quỵ xảy ra khi vỡ mạch máu não hoặc tắc mạch khiến dòng máu lên nuôi não bị ngưng trệ. Nếu không được điều trị kịp thời, các tế bào trong não sẽ nhanh chóng ngừng hoạt động. Điều này có thể khiến cho người bị đột quỵ đối mặt với di chứng tàn tật, thậm chí là tử vong.

Dấu hiệu của đột quỵ bao gồm:

• Tê hoặc yếu cơ, đặc biệt là thường xảy ra ở một bên cơ thể
• Thay đổi thị lực ở một hoặc cả hai mắt
• Khó nuốt
• Nhức đầu nghiêm trọng không rõ nguyên nhân
• Chóng mặt, đi lại khó khăn, khó cử động
• Nói ngọng, khó nói, lưỡi bị tê cứng
• Rối loạn trí nhớ

Các triệu chứng báo hiệu đột quỵ không kéo dài vì thế khi thấy biểu hiện bất thường, không nên chủ quan, nên được cấp cứu kịp thời.

Để nhận biết sớm nguy cơ đột quỵ, nhiều nước hiện nay đang dùng quy tắc “FAST”:

• Face: gương mặt mất cân đối hoặc một bên miệng bị méo, có thể yêu cầu bệnh nhân cười để quan sát rõ hơn
• Arm: bệnh nhân sẽ giơ cả hai tay lên, bên nào yếu hơn hoặc rơi xuống trước thì bên đó bị liệt
• Speech: bất thường trong ngôn ngữ, bệnh nhân sẽ được yêu cầu nói lặp lại một câu đơn giản. Nếu giọng nói không được tròn, rõ, không lưu loát hoặc không thể nói được thì đây chính là dấu hiệu bất thường
• Time: Bệnh nhân có nguy cơ bị đột quỵ rất cao nếu xảy ra cả 3 dấu hiệu trên. Cần khẩn trương đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để điều trị.

Thời gian chính là chìa khóa trong quá trình điều trị bệnh nhân đột quỵ, điều trị càng sớm, cơ hội sống sót của người bệnh càng cao. Bởi khi thiếu oxy, các tế bào não sẽ ngừng hoạt động trong vòng vài phút. Một số loại thuốc làm tan cục máu đông có thể được dùng để hạn chế sự tổn thương của não nhưng chúng phải được sử dụng trong vòng 3 giờ đồng hồ kể từ khi xuất hiện các triệu chứng đột quỵ.

Một khi não ngừng hoạt động, các bộ phận trong cơ thể do não điều khiển cũng sẽ dừng hoạt động. Chính vì thể, đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu khiến cho người bệnh phải đối mặt với di chứng tàn tật lâu dài.

Để chẩn đoán đột quỵ, các bác sĩ sẽ thực hiện xét nghiệm máu để kiểm tra mức độ tăng trưởng của cục máu đông hoặc mức độ lan rộng của ổ xuất huyết.

Bên cạnh đó, chụp CT có thể giúp bác sĩ tìm hiểu được các triệu chứng đột quỵ do ổ xuất huyết hay do các cục máu đông.

Một số xét nghiệm khác có thể được thực hiện nhằm tìm ra nơi cục máu đông hoặc vị trí chảy máu trong não.

Đột quỵ là căn bệnh rất đáng sợ bởi nó có thể xảy ra với bất cứ ai và bất cứ lúc nào, đặc biệt là nó xảy ra một cách đột ngột với hậu quả để lại vô cùng nặng nề.

Sau đây là một số dạng đột quỵ thường gặp, bao gồm:

• Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Đây là dạng đột quỵ phổ biến nhất, chiếm tới 90%. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ xảy ra khi động mạch não bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn khiến máu không thể lưu thông hoặc lưu thông kém.
• Đột quỵ xuất huyết não: Dạng đột quỵ này ít phổ biến hơn nhưng có khả năng cao gây tử vong. Đột quỵ xuất huyết não xảy ra khi mạch máu trong não bị vỡ ra hoặc rò rỉ khiến tình trạng chảy máu não khó có thể dừng lại
• Cơn đột quỵ nhỏ: Đây là các cơn đột quỵ nhỏ do tình trạng thiếu máu não xảy ra. Lưu lượng máu tới não tạm thời bị cản trở, gây ra các triệu chứng giống như đột quỵ. Khi lưu lượng máu về mức bình thường, các triệu chứng đột quỵ sẽ mất đi. Đây cũng có thể là dấu hiệu báo hiệu cho một cơn đột quỵ lớn sắp xảy ra.

Nguyên nhân chính gây ra đột quỵ là do xơ vữa động mạch. Cholesterol cao có thể tích tụ trên thành động mạch, tạo thành vật cản gây tắc nghẽn mạch máu não.

Tình trạng tắc nghẽn mạch máu não có thể xảy ra do cục máu đông. Nó gây nên đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Xơ vữa động mạch khiến cho các cục máu đông dễ hình thành hơn.

Đột quỵ xuất huyết có thể xảy ra nếu tình trạng huyết áp cao không được kiểm soát dẫn tới động mạch bị vỡ.

Đột quỵ có thể xuất hiện một cách bất ngờ và tấn công bạn. Sau đây là một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc đột quỵ, bao gồm:

• Rối loạn nhịp tim
• Huyết áp cao
• Cholesterol cao
• Bệnh tiểu đường
• Béo phì

Bên cạnh đó, một số thói quen có thể khiến bạn dễ bị đột quỵ như:

• Hút thuốc
• Không luyện tập thể dục
• Uống rượu, bia

Nếu bạn ăn quá nhiều chất béo và cholesterol có thể khiến các động mạch bị thu hẹp bởi cholesterol cao làm tăng nguy cơ máu bị đóng cục trong thành mạch máu, cản trở máu lưu thông lên não. Một chế độ ăn nhiều trái cây, ngũ cốc và cá có thể giúp giảm nguy cơ đột quỵ.

Ngoài ra, một số yếu tố khác như tuổi tác, yếu tố di truyền cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ. Đàn ông có nhiều khả năng bị đột quỵ cao hơn phụ nữ nhưng phụ nữ lại có nguy cơ tử vong do đột quỵ cao hơn.

Đối với đột quỵ do thiếu máu cục bộ, điều trị khẩn cấp tập trung vào sử dụng thuốc để khôi phục lại lưu lượng máu. Thuốc làm tan cục máu đông sẽ giúp bệnh nhân đột quỵ giảm nguy cơ đối mặt với sự nguy hiểm nếu được sử dụng kịp thời.

Đối với đột quỵ xuất huyết não, tùy vào tình trạng xuất huyết hoặc máu tụ, bác sĩ sẽ chỉ định các điều trị phù hợp. Việc điều trị thường nhằm cố gắng kiểm soát huyết áp cao và tình trạng chảy máu não.

Đột quỵ có gây ra tổn thương lâu dài cho người bệnh hay không phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và việc người bệnh có được điều trị kịp thời hay không.

Một người sống sót sau đột quỵ có thể gặp một hoặc nhiều vấn đề về sức khỏe, chẳng hạn như tê ở tay hoặc chân và khó khăn khi đi lại, tầm nhìn, nuốt, nói hoặc hiểu. Những vấn đề này có thể là vĩnh viễn, nhưng nhiều trường hợp người bệnh có thể phục hồi được một số hoặc thậm chí hầu hết các khả năng của họ.

Sau đột quỵ, chức năng nói, vận động và cảm giác sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất. Vì vậy, cần có các bài tập trị liệu để phục hồi các chức năng này.

• Chức năng nói: Phục hồi chức năng là chìa khóa cho quá trình phục hồi đột quỵ. Nó giúp mọi người lấy lại các kỹ năng đã mất và học cách thích nghi với các sự tổn thương đó. Mục tiêu là giúp khôi phục càng nhiều càng tốt. Đối với những người gặp khó khăn trong việc nói, các nhà trị liệu ngôn ngữ sẽ giúp người bệnh nói chuyện mạch lạc hơn, rõ ràng hơn
• Chức năng vận động: Các vấn đề liên quan đến vận động hay sự thăng bằng thường hay xảy ra sau khi người bệnh bị đột quỵ. Điều này có thể ảnh hưởng đến các hoạt động thường ngày của người bệnh. Vật lý trị liệu là một cách hiệu quả để lấy lại sức mạnh cơ bắp, cách giữ cơ thể thăng bằng và phối hợp cử động.
• Chức năng cảm giác: Sau đột quỵ, suy nghĩ và cảm nhận của một số người bệnh thay đổi theo hướng tiêu cực như sợ hãi, dễ tức giận, hay lo lắng... thậm chí là trầm cảm. Bạn nên nói chuyện với các nhà tâm lý học để học cách quản lý chính cảm xúc của bản thân.

Thực hiện lối sống lành mạnh là cách để những người đã từng bị đột quỵ ngăn chặn tình trạng này xảy ra một lần nữa và kể cả đối với những người chưa từng bị đột quỵ, bao gồm:

• Không hút thuốc
• Tập thể dục thể thao đều đặn
• Hạn chế rượu bia
• Không nên ăn mặn
• Chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều rau, cá và ngũ cốc

Đối với những người có nguy cơ đột quỵ cao, các bác sĩ thường khuyên dùng thuốc để giảm nguy cơ này. Các loại thuốc bao gồm cả aspirin nhằm không hình thành cục máu đông. Một số người có thể cần thuốc chống đông máu, như warfarin. Và nếu bạn bị huyết áp cao hoặc mức cholesterol cao, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc để hạ thấp chúng, kết hợp với việc thay đổi lối sống.

Trong một số trường hợp, đột quỵ do động mạch cảnh bị hẹp, những người đã bị đột quỵ nhẹ do vấn đề này có thể được chỉ định phẫu thuật cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh nhằm loại bỏ mảng bám từ niêm mạc động mạch cảnh và có thể ngăn ngừa đột quỵ bổ sung. Bác sĩ sẽ giúp bạn cân nhắc những rủi ro và lợi ích bằng phương pháp này.

Bên cạnh đó, bác sĩ có thể điều trị động mạch cảnh bị tắc mà không cần phẫu thuật bằng thủ thuật được gọi là nong mạch vành và đặt stent để mở động mạch.

Hơn một nửa số người bị đột quỵ lấy lại khả năng tự chăm sóc bản thân. Những người bệnh bị đột quỵ nếu được sử dụng thuốc đông máu sớm có thể phục hồi sức khỏe hoàn toàn. Mặc dù nguy cơ đột quỵ thứ hai cao hơn lúc đầu, nhưng nguy cơ này sẽ giảm dần theo thời gian.

Hiện nay, Chụp cộng hưởng từ - MRI/MRA được coi là công cụ “vàng” tầm soát đột quỵ não. MRI được sử dụng để kiểm tra tình trạng hầu hết các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt có giá trị trong chụp ảnh chi tiết não hoặc thần kinh cột sống. Do có độ phân giải và tương phản tốt nên hình ảnh MRI cho phép phát hiện ra các điểm bất thường ẩn sau các lớp xương mà các phương pháp tạo ảnh khác khó có thể nhận ra. MRI có thể cho kết quả chuẩn xác hơn so các kỹ thuật dùng tia X (ngoại trừ kỹ thuật chụp DSA đánh giá mạch máu) trong chẩn đoán các bệnh lý não, tim mạch, đột quỵ,... Hơn nữa, quá trình chụp bằng MRI không gây tác dụng phụ như trong chụp X-quang hay cắt lớp vi tính (CT).\

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec hiện đang sở hữu Hệ thống chụp MRI 3.0 Tesla được trang bị tối tân bởi hãng GE Healthcare (Mỹ) với chất lượng hình ảnh cao, cho phép đánh giá toàn diện, không bỏ sót tổn thương mà lại giảm được thời gian chụp. Công nghệ Silent giúp hạn chế gây ra tiếng ồn, tạo sự thoải mái và giảm căng thẳng cho khách hàng trong quá trình chụp, giúp cho việc thu hình đạt chất lượng tốt hơn và rút ngắn thời gian chụp.Với hệ thống MRI tối tân và áp dụng các phương pháp can thiệp mạch não hiện đại, đội ngũ chuyên gia chẩn đoán hình ảnh và thần kinh giàu kinh nghiệm, được đào tạo bài bản, Vinmec là địa chỉ khám, tầm soát nguy cơ đột quỵ uy tín được khách hàng tin cậy.

Trong thời gian qua; Vinmec đã cấp cứu, điều trị kịp thời thành công nhiều trường hợp đột quỵ, không để lại di chứng: Cứu sống người bệnh bị 2 lần đột quỵ não liên tiếp; Ứng cứu nữ du khách nước ngoài thoát khỏi “cửa tử” đột quỵ;...