Bệnh lý thần kinh ngoại biên là gì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Hường - Bác sĩ Nội thần kinh - Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Hệ thần kinh của con người bao gồm hệ thần kinh trung ương (gồm não và tủy sống) và hệ thần kinh ngoại biên (bao gồm các thành phần còn lại), chi phối các hoạt động chức năng về cảm giác, vận động và thực vật. Khi hệ thần kinh bị tổn thương sẽ gây ra các bệnh lý mà hệ thần kinh đó chi phối.

Bệnh lý thần kinh ngoại biên là bệnh lý xảy ra do các dây thần kinh ngoại biên bị tổn thương. Dây thần kinh ngoại biên là dây thần kinh giúp truyền các tín hiệu từ não và tủy sống đến các cơ quan đích,nó rất mỏng manh và dễ bị tổn thương.

Các bệnh lý thần kinh ngoại biên xảy ra là do hậu quả của các chấn thương, nhiễm trùng, bệnh lý chuyển hóa, di truyền hay tiếp xúc với hóa chất độc hại. Các nguyên nhân này gây phá hủy các dây thần kinh ngoại biên,tùy từng dây thần kinh bị phá hủy mà sẽ có biểu hiện rối loạn về cảm giác, vận động hay thực vật.

Biểu hiện chính thường gặp trên lâm sàng là các rối loạn về cảm giác như tê bì, cảm giác kiến bò, các rối loạn về vận động như yếu liệt tay và chân. Tuy nhiên tùy thuộc vào dây thần kinh bị tổn thương sẽ có biểu hiện bệnh lý khác nhau.

Bệnh lý thần kinh ngoại biên là sự tổn thương các dây thần kinh gây ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Các nguyên nhân thường gặp:

• Chấn thương hoặc chèn ép lên dây thần kinh: Các chấn thương cơ học như tai nạn giao thông, té ngã, chấn thương thể thao đều có thể làm tổn thương các dây thần kinh ở các mức độ khác nhau hoặc các vi chấn thương được lặp đi lặp lại nhiều lần cũng có thể gây tổn thương các dây thần kinh như hoạt động dùng nạng, tư thế ngồi lâu, gõ máy tính hay dùng điện thoại,....
• Tiểu đường là bệnh lý về nội tiết hay gặp các biến chứng về viêm đa dây thần kinh, bệnh thường biểu hiện thầm lặng khó phát hiện.
• Các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, hội chứng Guilain- Barre, bệnh viêm đa dây thần kinh mất myelin mạn tính (CIDP),....
• Nhiễm trùng: Bao gồm cả nhiễm khuẩn hay siêu vi như Zona thần kinh,viêm gan C, Bạch hầu, HIV,...
• Nghiện rượu: Vitamin nhóm B là chất rất cần thiết cho việc duy trì hoạt động của hệ thần kinh.Ở người nghiện rượu các vitamin này sẽ bị thiếu hụt do chế độ ăn uống không được đảm bảo.
• Thuốc: Một số loại thuốc,đặc biệt là các thuốc điều trị ung thư (hóa trị) có thể gây bệnh lý thần kinh
• Tiếp xúc với chất độc hại: asen, chì, thủy ngân,...
• Di truyền: Như bệnh Charcot-Merie-Tooth
• Thiếu vitamin: Thiếu các vitamin B như B1, B6, B12, vitamin E và niacin có thể gây bệnh lý thần kinh
• Các bệnh lý khác: Như các bệnh lý về tủy xương, khối u gây chèn ép, các bệnh thận,gan, bệnh về mô liên kết, suy giảm chức năng tuyến giáp đều có thể gây bệnh lý thần kinh ngoại biên
• Còn một số trường hợp không rõ nguyên nhân còn gọi là vô căn nguyên phát

Mỗi dây thần kinh sẽ đảm nhiệm một chức năng khác nhau,tùy thuộc vào dây thần kinh nào bị tổn thương mà trên lâm sàng sẽ có biểu hiện của dây thần kinh đó.Các triệu chứng trên lâm sàng thường gặp là:

• Dây thần kinh cảm giác (đau thần kinh và tê bì, giảm cảm giác)

Một trong những dấu hiệu hay được bệnh nhân than phiền là tê bì hoặc đau rát ở tay và chân,đó là một trong những dấu hiệu sớm của tổn thương thần kinh. Những cảm giác này thường bắt đầu ở ngón chân và bàn chân của bạn. Bạn có thể bị đau, thường xảy ra ở bàn chân và cẳng chân. Việc mất cảm giác này sẽ khiến cho bạn không cảm nhận được cảm giác nóng lạnh khi tiếp xúc với đồ vật hoặc môi trường,không cảm nhận được đau khi dẫm lên vật sắc nhọn và không kiểm soát được thăng bằng của bàn chân

• Dây thần kinh vận động (các hoạt động về cơ bắp)

Các tổn thương ở dây thần kinh có thể khiến cho việc điều khiển cơ bắp gặp khó khăn và gây ra yếu cơ. Khi đó khả năng cầm nắm,đi lại của bạn sẽ không được tốt khi bạn cử động cơ thể hoặc một phần cơ thể. Đôi khi các cơ của bạn có thể bị teo cơ

• Dây thần kinh tự chủ (hệ thần kinh thực vật):

Điều hòa các chức năng như huyết áp,nhịp tim,tiêu hóa hay tiểu tiện. Bạn có thể cảm thấy no và ợ nóng dù mới chỉ ăn một ít thức ăn hoặc bạn có thể cảm thấy choáng váng hoặc ngất xỉu khi đứng lên. Đau thắt ngực là dấu hiệu cảnh báo bệnh tim và cơn đau tim.

• Những triệu chứng khác:

Tình dục: đàn ông có thể bị rối loạn cương dương còn phụ nữ có thể gặp rắc rối với chứng khô âm đạo hoặc khó đạt cực khoái.

Bàng quang: bạn có thể bị rò rỉ nước tiểu. Bạn có thể mất cảm giác buồn đi tiểu.

Bệnh có thể gây tổn thương 1,2 hoặc nhiều dây thần kinh nên trên lâm sàng có thể gặp nhiều triệu chứng trên cùng một lúc. Bạn nên gặp bác sĩ ngay nếu xuất hiện các triệu chứng trên.

Bệnh viêm dây thần kinh ngoại biên do nhiều nguyên nhân gây ra vì vậy bác sĩ cần chú trọng vào nhiều yếu tố như:

• Hỏi bệnh sử: Bác sĩ cần hỏi về bệnh sử và tiền sử một cách kĩ càng như lối sống, tiếp xúc chất độc hại, thói quen sử dụng bia rượu và bệnh lý thần kinh của người thân bệnh nhân
• Thăm khám hệ thần kinh: đánh giá chức năng hệ vận động,cảm giác hay hệ thần kinh thực vật
• Các xét nghiệm bổ trợ:
• Xét nghiệm máu: kiểm tra lượng vitamin,đường máu,Tuyến giáp,chức năng gan,thận và các bất thường hệ miễn dịch,..
• Hình ảnh: như chụp CT hoặc MRI để phát hiện các bệnh lý bất thường gây chèn ép
• Chẩn đoán điện thần kinh cơ: ghi lại hoạt động dẫn truyền tín hiệu trong thần kinh-cơ
• Sinh thiết dây thần kinh, sinh thiết da: lấy 1 mẫu nhỏ sợi thần kinh hoặc da để kiểm tra xem có bất thường hay không

Mục tiêu điều trị là điều trị các nguyên nhân nền gây ra bệnh thần kinh ngoại biên và làm giảm các triệu chứng như đau đớn. Có nhiều loại thuốc được dùng để làm giảm cơn đau của bệnh thần kinh ngoại biên.

Điều trị bằng thuốc: ngoài các thuốc dùng để điều trị bệnh và nguyên nhân thì cần dùng thêm các thuốc làm giảm triệu chứng có trên bệnh nhân gồm:

• Thuốc giảm đau thần kinh: được sử dụng để làm giảm các cơn đau trên bệnh nhân, thuốc cần được sử dụng theo đơn của bác sĩ để đảm bảo không bị lạm dụng gây tác dụng phụ trên bệnh nhân
• Thuốc chống trầm cảm: dùng để giảm các cơ đau ở người đau thần kinh mạn tính
• Miếng dán giảm đau vào da

Phẫu thuật: Được sử dụng để giải phóng sự chèn ép ở bệnh nhân bị bệnh thần kinh ngoại biên do chèn ép như khối u,thoát vị đĩa đệm,...Tuy nhiên việc phẫu thuật cần được cân nhắc kĩ lưỡng và được đánh giá của các bác sĩ chuyên môn.

Thay đổi lối sống:

• Ngưng hút thuốc lá, rượu bia làm ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn máu và làm nặng hơn tình trạng bệnh
• kiểm soát tốt đường huyết để đảm bảo lượng đường máu dưới ngưỡng cho phép,đối với bệnh nhân bị bệnh tiểu đường cần chăm sóc tốt bàn chân để tránh biến chứng gây viêm loét, hoại tử
• Tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức khỏe
• Ăn uống điều độ, đủ chất dinh dưỡng để đảm bảo cơ thể không thiếu các chất khoáng vi lượng và các vitamin gây bệnh

Bệnh thần kinh ngoại biên nếu không được chữa trị kịp thời và đúng phương pháp có thể gây nên các biến chứng sau:

• Tổn thương da: Do người bệnh mất cảm giác về nhiệt độ hoặc cảm giác đau có thể dẫn đến bị bỏng.
• Nhiễm trùng: những vị trí bị mất cảm giác do tổn thương thần kinh ngoại biên thường bị bỏ qua dễ dẫn đến nhiễm trùng.
• Té ngã: Yếu cơ và mất cảm giác có thể gây mất thăng bằng bà té ngã.
• Một vài bệnh lý thần kinh ngoại biên trong giai đoạn tiến triển có thể dẫn đến yếu cơ hô hấp gây khó thở, suy hô hấp đòi hỏi thở máy

Để phòng bệnh cần giải quyết 2 yếu tố đó là điều trị tốt các bệnh nền như đái tháo đường, viêm khớp dạng thấp,... và thay đổi lối sống tích cực như:

• Đảm bảo chế độ ăn đủ dinh dưỡng đặc biệt là các vitamin nhóm B,niacin...
• Tập thể dục thường xuyên.
• Tránh các tư thế xấu lặp đi lặp lại nhiều lần gây chèn ép các sợi thần kinh,tránh tiếp xúc với chất độc hại.
• Không sử dụng rượu bia, chất kích thích.

Trên đây là tổng quan về các rối loạn dây thần kinh ngoại biên gây ra, để hiểu hơn về bệnh hoặc cần thăm khám,tư vấn khi nhận thấy các triệu chứng của bệnh xuất hiện các bạn cần đến gặp đội ngũ bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị sớm.

Nếu có triệu chứng bất thường, bạn nên được thăm khám và tư vấn với bác sĩ chuyên khoa.