Dehydroepiandrosterone (DHEA) còn được gọi là androstenolone, là một hormone steroid nội tiết tố, một trong những steroid lưu hành phổ biến nhất ở người, được sản xuất ở tuyến thượng thận, tuyến sinh dục và não. Nó hoạt động như một chất trung gian trao đổi chất trong quá trình sinh tổng hợp các steroid sinh dục androgen, estrogen ở trong tuyến sinh dục và trong các mô khác nhau. Tuy nhiên, DHEA cũng có nhiều tác dụng sinh học tiềm năng như liên kết với một loạt các thụ thể bề mặt hạt nhân và tế bào và hoạt động như một neurosteroid và bộ điều biến các thụ thể yếu tố thần kinh.

Trong trường hợp bị hoạn thì tuyến tiền liệt vẫn có khả năng chuyển đổi DHEA thành hormon androgen hoạt động. Vai trò sinh lý của DHEA vẫn chưa rõ hoàn toàn mặc dù sDHEA là hormone sinh dục có nồng độ cao trong huyết thanh. Tương tác của hormon sinh dục với nhiều mô đích khác nhau khiến cho đánh giá tác dụng của DHEA gặp nhiều khó khăn.

DHEA chính là một tiền hormon: DHEA được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1934, các nhà khoa học đã phân lập và chứng tỏ DHEA sulphat (sDHEA) được tuyến thượng thận bài xuất ra năm 1960. DHEA là một steroid chứa 19 phân tử carbon, được tổng hợp từ cholesterol nhờ xúc tác của men cytochrom P450, chủ yếu ở thượng thận và tinh hoàn và được bài xuất ở dạng muối sulphat sDHEA là chủ yếu. Nếu bổ sung DHEA đường uống thì sẽ bị chuyển thành sDHEA tại gan. DHEA bắt đầu được sản xuất tại tuyến thượng thận của bào thai và từ 8-9 tuổi, chủ yếu được sản xuất tại tuyến thượng thận. Lượng sản xuất hàng ngày của DHEA là 4 mg và sDHEA là 25 mg. sDHEA ở mô đích được chuyển đổi lại thành DHEA dưới tác dụng của men sulphatase và được chuyển đổi tiếp thành hormon sinh dục hoạt động là testosterol và estradiol.

Hormone dhea có chức năng gì?

Là một androgen: Hormone DHEA là một loại hormone do cơ thể sản xuất ra ở tuyến thượng thận, sử dụng cholesterol có trong cơ thể. Sau đó, qua quá trình trao đổi chất biến đổi thành androstenedione, tiếp tục biến đổi một lần nữa thành testosterone (kích thích tố sinh dục nữ) do đó tăng cường khả năng tình dục và giảm triệu chứng mãn kinh ở phụ nữ.

Bên cạnh đó, DHEA và các androgen thượng thận khác như androstenedione ảnh hưởng đến quá trình mọc lông mu, lông nách, mùi cơ thể ở người trưởng thành, tăng độ nhờn của tóc và da. DHEA chuyển đổi thành testosterone và dihydrotestosterone (DHT) trong da và nang lông. Phụ nữ mắc hội chứng không nhạy cảm androgen hoàn toàn (CAIS), người có thụ thể androgen không có chức năng (AR) và miễn dịch với các tác dụng androgen của DHEA và các androgen khác thì có thể không có hoặc có lông thưa chứng minh vai trò của DHEA và các androgen khác trong sự phát triển lông trên cơ thể ở cả adrenarche và pubarche.

DHEA là một estrogen yếu nhưng cũng có thể được chuyển hóa thành estrogen mạnh như estradiol trong một số mô như âm đạo.

DHEA là một neurosteroid có tác dụng quan trọng trong hệ thống thần kinh trung ương. DHEA hoạt động như một neurosteroid, trực tiếp tác động lên các mục tiêu trong não, liên quan đến việc bảo vệ tế bào thần kinh khỏi độc tố và sau khi bị thương như đột quỵ, có vai trò trong tăng trưởng thần kinh, giảm viêm và ngăn ngừa tế bào chết. DHEA dường như điều chỉnh tâm trạng, DHEA đã được thử nghiệm để điều trị các rối loạn tâm trạng như lo âu và trầm cảm. DHEA tăng cường kết nối giữa amygdala và hippocampus và giảm mức độ hoạt động ở cả hai khu vực. Những thay đổi này được cho là có liên quan đến cả cải tiến về tâm trạng và bộ nhớ giảm cho các sự kiện cảm xúc.

Mức DHEA và sDHEA cao hơn tự nhiên có tác động tích cực lên một số loại nhiệm vụ nhận thức. Ví dụ, một nghiên cứu của phụ nữ trong độ tuổi 21-77 thấy rằng: các mức sDHEA nội sinh cao hơn là độc lập và có liên quan thuận lợi với chức năng điều hành, sự tập trung và trí nhớ làm việc.

Tác dụng điều trị: DHEA có thời gian bán hủy ngắn 30 phút nhưng sDHEA lại có thời gian bán hủy dài đến 10 giờ nên có thể dùng thuốc một lần mỗi ngày. Hiện nay DHEA được sản xuất từ các giống khoai lang, củ từ, củ mỡ hoang dại. Các nhà nghiên cứu đã đưa ra danh sách 21 bệnh được nghiên cứu sử dụng DHEA, từ bệnh Alzheimer, trầm cảm, suy tim, triệu chứng mãn kinh, nhiễm trùng đến suy sinh dục và đã chứng tỏ có mối liên quan giữa nồng độ sDHEA thấp với các bệnh tim mạch, rối loạn miễn dịch và dấu hiệu của tuổi già.

• Thuốc DHEA thường được dùng để làm chậm hoặc cải thiện quá trình lão hóa, tăng cường khả năng suy nghĩ ở người lớn tuổi và làm chậm tiến triển bệnh Alzheimer.

• Những người bị HIV đôi khi uống thuốc này để giảm trầm cảm và mệt mỏi.

• Thuốc này có thể dùng cho da để ngừa chứng lão hóa da.

• Thuốc này còn có tác dụng đối với chứng rối loạn chức năng tình dục, cải thiện khả năng quan hệ tình dục ở cả nam và nữ.

• DHEA có thể ngừa cục máu đông ở động mạch gây tắc nghẽn động mạch, ung thư vú, vô sinh, tiểu đường và hội chứng chuyển hóa.

• Phụ nữ thường dùng thuốc này đặt âm hộ để làm bền thành âm đạo, tăng mật độ khoáng của xương, trị rối loạn chức năng tình dục và tình trạng tiền ung thư gọi là loạn sản cổ tử cung.

• Một số người sử dụng thuốc này tiêm tĩnh mạch để tăng khả năng lao động và điều trị đau cơ xơ.

• Một số người dùng DHEA đường tiêm để điều trị vẩy nến.

• Trong một số trường hợp, thuốc DHEA được uống để trị những bệnh như: Bệnh lupus ban đỏ hệ thống, Bệnh miễn dịch có biểu hiện khô miệng và khô mắt gọi là hội chứng Sjögren, Loãng xương, Loạn dưỡng cơ, Đau cơ xơ, Đa xơ cứng, Bệnh Addison, Trầm cảm, Tâm thần phân liệt, Hội chứng suy nhược mạn tính, Tiêu cơ do tập luyện, Viêm ruột, Parkinson, Giảm cân, triệu chứng của mãn kinh, viêm khớp dạng thấp, lão hóa da.

Thuốc DHEA có những dạng sau: Kem thoa da, Viên nang, Viên nén.

Thuốc DHEA có thể gây một số tác dụng phụ bao gồm: Da dầu, Rậm lông hoặc mọc nhiều tóc một cách không tự nhiên, Kinh nguyệt không đều, Ngực nhỏ, Tăng kích thước bộ phận sinh dục, Căng ngực, Tiểu cấp, Hung dữ, Giảm kích thước tinh hoàn, Mụn trứng cá, Rối loạn giấc ngủ, Đau đầu, Buồn nôn, Ngứa da, Thay đổi tâm trạng.

Việc giảm nồng độ của DHEA và sDHEA do tuổi liên quan đến những rối loạn tuổi già và cần nên bổ sung DHEA ở người cao tuổi. Tuy nhiên các nghiên cứu cụ thể sau này cho rằng dùng bổ sung DHEA lại không hẳn như vậy. Việc bổ sung DHEA ở nam giới và nữ giới cao tuổi không có tác dụng trên cấu trúc cơ thể, khả năng, độ nhạy cảm với insulin và chất lượng sống. Như vậy hiện nay chưa có bằng chứng chứng tỏ tác dụng của DHEA như là thuốc tăng lực chống lại các biểu hiện của tuổi già.

Nồng độ cao của DHEA lại làm gia tăng nguy cơ ung thư vú ở cả phụ nữ tiền mãn kinh và đã mãn kinh.

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy DHEA không giảm béo, tăng cơ bắp, cải thiện khả năng tình dục, cải thiện chức năng miễn dịch ở nam giới tuổi trung niên, không cải thiện được chức năng nhận thức ở bệnh nhân Alzheimer.

Đối với hệ xương khớp, hiện nay các nghiên cứu cũng chứng tỏ DHEA không dự phòng được loãng xương. Cũng còn quá sớm để dùng DHEA trong điều trị loãng xương bởi vì vẫn còn chưa có thử nghiệm đánh giá hiệu quả của thuốc trong việc dự phòng và làm giảm tỷ lệ gãy xương do loãng xương cũng như tác dụng không mong muốn của thuốc khi dùng trong thời gian dài.

Xem thêm:

• Estrogen là gì và có vai trò gì?
• Cholesterol là gì? Có mấy loại cholesterol ?
• Tuyến thượng thận có chức năng gì?
• Điều gì xảy ra khi một người phụ nữ có testosterone thấp?
• Rối loạn nội tiết thời kỳ mãn kinh: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị