Buồng trứng là tuyến sinh dục của nữ, vừa có chức năng nội tiết (tiết ra các hormon sinh dục nữ quyết định giới tính phụ như estrogen và progesteron), vừa có chức năng ngoại tiết (sự rụng trứng). Trên cơ thể người có hai buồng trứng: một bên phải và một bên trái.

Vị trí buồng trứng nằm trên thành chậu hông bé, hai bên tử cung, dính vào lá sau dây chằng rộng, phía sau vòi tử cung, dưới eo chậu trên khoảng 10mm. Vị trí thay đổi tùy thuộc vào số lần đẻ nhiều hay ít. Ở người phụ nữ chưa chửa đẻ lần nào, buồng trứng ở tư thế đứng, trục dọc của buồng trứng nằm thẳng đứng. Đối chiếu lên thành bụng, điểm buồng trứng là điểm giữa đường nối gai chậu trước trên với khớp mu.

Trên cơ thể người, buồng trứng có màu hồng nhạt, thường nhẵn nhụi cho đến tuổi dậy thì, sau tuổi dậy thì mặt buồng trứng ngày càng sần sùi vì rụng trứng hàng tháng làm rách vỏ buồng trứng, để lại những vết sẹo trên mặt buồng trứng. Sau thời kỳ mãn kinh, bề mặt buồng trứng lại nhẵn nhụi lại.

Kích thước buồng trứng dài khoảng 3cm, rộng 1,5cm và dày 1 cm, có hình hạt đậu dẹt.

Cấu tạo buồng trứng gồm:

• Hai mặt: mặt trong và mặt ngoài

• Hai bờ: bờ tự do và bờ mạc treo

• Hai đầu: đầu vòi và đầu tử cung.

Buồng trứng không có phúc mạc che phủ mà được bao bọc bởi lớp áo trắng. Ngay dưới lớp áo trắng là vỏ buồng trứng. Dưới lớp vỏ, thuộc phần trung tâm là tuỷ buồng trứng.

• Lớp áo trắng là lớp tế bào trụ phủ ngoài buồng trứng, thấy rõ ở buồng trứng của phụ nữ trẻ. Lớp tế bào này dẹt dần theo tuổi và làm cho buồng trứng có màu xám đục. Vùng chuyển tiếp giữa lớp tế bào trụ phủ buồng trứng và lớp trung mô dẹt của phúc mạc là một đường trắng mảnh dọc theo bờ mạc treo của buồng trứng.

• Vỏ buồng trứng: là lớp dày nằm ngay dưới lớp áo trắng. Lớp vỏ buồng trứng chứa các nang buồng trứng và thể vàng. Trong lớp mô đệm của vỏ buồng trứng có các sợi mô liên kết lưới và rất nhiều tế bào hình thoi cùng các tế bào cơ trơn.

• uỷ buồng trứng tập trung ở phần trung tâm của buồng trứng. Tuỷ buồng trứng bao gồm mô đệm được cấu tạo bởi mô liên kết có nhiều sợi chun, một số tế bào cơ trơn cùng rất nhiều mạch máu, đặc biệt là tĩnh mạch. Tuỷ buồng trứng có nhiều mạch máu hơn ở lớp vỏ.

• Nang trứng: bé gái vừa ra đời, trong lớp vỏ buồng trứng đã có rất nhiều nang trứng nguyên thuỷ. Mỗi nang trứng nguyên thuỷ có một tế bào trung tâm lớn gọi là noãn, được bao quanh bởi một lớp tế bào trụ nhỏ hay tế bào dẹt gọi là các tế bào nang. Trong tuổi niên thiếu và sau dậy thì, rất nhiều nang trứng bị thoái hoá.

Sau dậy thì, một số nang trứng nguyên thuỷ phát triển hàng tháng tạo nên các nang trứng chín. Một trong số các nang trứng chín này vỡ ra. Đó là hiện tượng rụng trứng.

• Sau khi phóng noãn, thành của nang trứng xẹp xuống, tạo thành các nếp gấp. Các tế bào của màng hạt to ra nhanh và chứa sắc tố vàng trong bào tương, trở thành các tế bào vàng. Các tế bào này tạo nên thể vàng. Thể vàng hoạt động từ 12 đến 14 ngày sau rụng trứng. Nếu không có thai, thể vàng thoái hoá mỡ và xuất hiện nhiều mô sợi tạo nên thể trắng.

• Từ sau tuổi dậy thì đến lúc mãn kinh, lớp vỏ buồng trứng có rất nhiều nang trứng, thể vàng ở trong mọi giai đoạn của sự phát triển.

• Trong thể vàng, ngoài những tế bào vàng to sản sinh ra hormon progesteron, còn có các tế bào cạnh vàng nhỏ sản xuất ra hormon estrogen. Thể vàng tồn tại trong chu kỳ kinh nguyệt (trong trường hợp không có thai) khoảng 12 đến 14 ngày và có đường kính khoảng 1 cm. Ở người mang thai, thể vàng hoạt động trong suốt giai đoạn mang thai và giữa giai đoạn mang thai, thể vàng có đường kính khoảng 2,5 cm.

Chức năng của buồng trứng bao gồm chức năng ngoại tiết và nội tiết

Chức năng ngoại tiết của buồng trứng

Từ sau tuổi dậy thì, trung bình mỗi tháng 1 lần, hay buồng trứng lại thay phiên nhau phóng thích ra 1 trứng, dẫn đến quá trình hành kinh và thụ thai nếu gặp tinh trùng. Đây là chức năng ngoại tiết của buồng trứng.

Chức năng nội tiết của buồng trứng

Buồng trứng là 1 tuyến nội tiết của cơ thể, bài tiết 2 hormon sinh dục quan trọng là: estrogen và progesteron

• Estrogen: Estrogen là hợp chất steroid, được tổng hợp ở buồng trứng từ cholesterol và có thể cả từ acetyl coenzym A, có 3 loại estrogen có mặt trong huyết tương là: estradiol, estron và estriol. Tác dụng của estrogen là làm xuất hiện và bảo tồn đặc tính sinh dục nữ thứ phát kể từ tuổi dậy thì bao gồm phát triển các cơ quan sinh dục, phát triển lớp mỡ dưới da, giọng nói trong, dáng mềm mại, vai hẹp hông nở. Estrogen còn tác dụng vào tử cung, cổ tử cung, vòi trứng. Tất cả tác dụng của estrogen lên ống dẫn trứng đều nhằm giúp trứng đã thụ tinh di chuyển dễ dàng vào tử cung. Ngoài ra estrogen còn tác dụng lên âm đạo, lên tuyến vú, chuyển hoá và xương. Do những tác dụng kể trên, nếu thiếu estrogen (ở người già) sẽ gây hiện tượng loãng xương.

• Progesterol: cũng như estrogen, progesterol là hợp chất steroid được tổng hợp từ cholesterol hoặc acetyl coenzym A. Tác dụng quan trọng nhất của progesterol là kích thích sự bài tiết ở niêm mạc tử cung vào nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt, chuẩn bị niêm mạc tử cung ở trạng thái sẵn sàng đón trứng đã thụ tinh vào làm tổ. Estrogen làm giảm co bóp cơ tử cung do đó ngăn cản việc đẩy trứng đã thụ tinh ra ngoài và tạo môi trường yên ổn cho thai phát triển. Ngoài ra, progesterol còn tác dụng lên cổ tử cung, vòi trứng, tuyến vú và thân nhiệt.

• U nang buồng trứng
• Buồng trứng đa nang
• Suy buồng trứng
• Ung thư buồng trứng
• Viêm buồng trứng

Xem thêm:

• U nang buồng trứng có gây vô sinh không?
• Suy buồng trứng sớm: Nguyên nhân gây vô sinh hiếm muộn
• Phân biệt buồng trứng đa nang và u nang buồng trứng