Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Trương Thành Tâm - Bác sĩ Nhi khoa - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
Con cái bước vào giai đoạn dậy thì là khoảng thời gian không dễ dàng đối với các ông bố bà mẹ. Trẻ phải trải qua những biến đổi về mặt thể chất, cảm xúc, thay đổi nội tiết tố và nhận thức từ một đứa trẻ thành một người trưởng thành. Chính vì vậy, những rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì là điều không thể tránh khỏi.
1. Nguyên nhân gây ra rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì
Tuổi dậy thì là lứa tuổi chịu nhiều biến đổi về hình thể, tâm lý, sinh lý rất phức tạp nhất. Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì thường gặp hơn hẳn so với các lứa tuổi khác của đời người. Vì vậy các hội chứng tâm lý tuổi dậy thì cũng dễ xảy ra.
Khi bước vào giai đoạn dậy thì, hình thể bên ngoài của trẻ có sự thay đổi rất lớn: cơ thể phát triển rất khác biệt so với trước kia, xuất hiện ham muốn tình dục. Con gái sẽ phát triển kích thước ngực, xuất hiện chu kỳ kinh nguyệt... Con trai vỡ tiếng, bắt đầu mọc ria mép...
Nguyên nhân chính được cho là gây ra tình trạng khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là do sự phát triển nhanh của các hormone sinh dục, sự phân biệt giới tính bắt đầu hình thành khiến các trạng thái cảm xúc nhạy cảm xuất hiện. Nếu những người xung quanh, đặc biệt là cha mẹ, thầy cô không hiểu rõ những cảm xúc của trẻ mà còn tác động mạnh vào các vấn đề đó sẽ dễ khiến trẻ cảm thấy không được tôn trọng, dễ nảy sinh xung đột, dẫn đến các rối loạn cảm xúc.
Đối với bạn bè cùng trang lứa, em nào có những biểu hiện dậy thì trước sẽ dễ bị bạn bè hiểu lầm, trêu chọc và bị phân biệt đối xử. Những trẻ dậy thì nổi rất nhiều mụn bọc, mụn cám thường gặp phải những lời nói xấu hoặc chê bai về hình thức của mình. Sự thay đổi về chiều cao trong giai đoạn dậy thì cũng có thể khiến các em bối rối.
Ở lứa tuổi chuyển giao từ một đứa trẻ thành một người lớn, các em trở nên rất nhạy cảm, rất dễ bị sốc trước những lời chọc ghẹo của bạn bè, nếu không được người lớn giải tỏa và định hướng, các em sẽ càng dễ bị sốc và hoang mang hơn, về lâu dài sẽ ngày càng đè nặng lên tâm lý, khiến các trẻ có thể mắc các hội chứng tâm lý tuổi dậy thì như rối loạn về hành vi, rối loạn cảm xúc và rối loạn tâm thần.
2. Các vấn đề rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì
2.1 Rối loạn cảm xúc
Trẻ đang độ tuổi dậy thì thường nhạy cảm hơn, cảm xúc dễ thay đổi hơn. Rối loạn cảm xúc xảy ra khi có sự rối loạn não bộ, gây bất ổn về tinh thần như dễ chuyển từ cảm xúc hưng phấn sang ức chế một cách nhanh chóng hoặc ngược lại, thoắt buồn, thoắt vui.
Biểu hiện thực thể của rối loạn cảm xúc là chán ăn, mất ngủ, gầy sút, hoạt động chậm chạp, thường xuyên mất tập trung, hay quên... Các em dễ sốc trước những lời chọc ghẹo và hay suy diễn tiêu cực...
2.2 Stress và trầm cảm
Tuổi dậy thì cũng là lứa tuổi chịu nhiều áp lực từ học tập, gia đình, bạn bè... Thậm chí nhiều trẻ đã hình thành những suy nghĩ tiêu cực về vóc dáng của mình hay về trình độ của bản thân, hình thành các mong muốn vượt quá khả năng bản thân và gia đình... lâu ngày dẫn đến stress.
Khi rơi vào trạng thái stress, trẻ sẽ thường xuyên mệt mỏi, căng thẳng, lo lắng, đau đầu, hay suy nghĩ luẩn quẩn, ngủ không yên giấc... dẫn đến kết quả học tập giảm sút, sức khỏe yếu hơn so với các bạn.
Trầm cảm có thể là hội chứng tâm lý tuổi dậy thì, đây là một rối loạn tâm thần dễ mắc phải do sự thay đổi hormone trong cơ thể, do áp lực từ xung quanh, việc học hành, áp lực từ bố mẹ, thầy cô, bạn bè hoặc từ các chất kích thích mà trẻ tập tành tìm hiểu... Triệu chứng trầm cảm tuổi dậy thì là: buồn bã, không quan tâm mọi thứ xung quanh, dễ mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ, cảm thấy bi quan, sống khép mình, ngại giao tiếp với bạn bè và người thân...
Trẻ trầm cảm thường tự cô lập với thế giới bên ngoài, nhiều bạn chỉ quan tâm và sống mãi trong thế giới “ảo”, nguy hiểm hơn, stress và trầm cảm tuổi dậy thì còn có thể dẫn đến hành vi tự xác. Vì vậy, đây có thể xem như những khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì mà các bậc phụ huynh không nên xem nhẹ.
2.3 Rối loạn tâm lý - hành vi tuổi dậy thì
Nhiều trẻ hình thành ý nghĩ mình kém cỏi, tự ti và mất bình tĩnh khi bước vào độ tuổi dậy thì. Tâm lý tự ti dần dần khiến trẻ e dè, ngại tiếp xúc, không thích bộc lộ và hay nghi ngờ khả năng của bản thân. Tự ti sẽ khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái stress, mệt mỏi, thừa cân... lâu ngày sẽ mắc các hội chứng tâm lý khác như: trầm cảm, hoang tưởng...
Ở tuổi dậy thì rất dễ bị tác động từ sách báo, phim ảnh bạo lực, các văn hóa phẩm đồi trụy từ bạn bè xấu, đây là nguyên nhân chính dẫn đến rối loạn hành vi và hậu quả nghiêm trọng như trộm cắp, đua xe mạo hiểm, gây thương tích cho người khác, chống người thi hành công vụ, bỏ nhà ra đi, hỗn láo với người lớn...
2.4 Rối loạn ăn uống
Trẻ có thể bị ám ảnh về hình ảnh cơ thể, dẫn đến mong muốn sụt cân nhanh, khiến sức khỏe bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ví dụ trẻ biếng ăn, né tránh việc ăn uống hoặc một số trẻ lại ăn vô độ.
2.5 Lạm dụng thuốc lá và các chất có thể gây nghiện
Trẻ vị thành niên thường rất thích thử hút thuốc, thử uống rượu bia, thậm chí là sử dụng ma túy, chất kích thích như một “liều thuốc chứng tỏ bản thân”.
3. Lời khuyên cho các phụ huynh có con bước vào tuổi dậy thì
- Giao tiếp với con thường xuyên, cởi mở và chân thành để con cảm thấy luôn có thể trò chuyện với bố mẹ về bất cứ vấn đề gì.
- Chia sẻ cho con những kinh nghiệm của bản thân và những lo lắng mà bố mẹ đã từng trải qua ở tuổi dậy thì, tạo cho con cảm giác con không đơn độc và không có gì phải lo lắng.
- Phụ huynh nên trang bị thông tin về các rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì thông qua việc nói chuyện với bác sĩ, các chuyên viên y tế, tâm lý hoặc giáo viên, tìm hiểu qua sách báo để có được những thông tin hữu ích.
- Khéo léo chú ý đến hành vi của con vì tuổi dậy thì là khoảng thời gian chuyển biến và thay đổi lớn ở trẻ. Nếu những thay đổi của trẻ có chiều hướng nghiêm trọng, mạnh mẽ và đột ngột thì đó có thể là dấu hiệu báo động về sức khỏe tinh thần.
- Khi thấy con em có những biểu hiện tâm lý không bình thường, phụ huynh không nên giấu giếm, mặc cảm về con cái mà nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa tâm lý, tâm thần càng sớm càng tốt.
- Các rối loạn tâm sinh lý tuổi dậy thì tuy dễ gặp nhưng hoàn toàn có thể điều trị khỏi nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách.
- Khuyến khích con tham gia những hoạt động tập thể, hoạt động xã hội.
- Tránh cho trẻ tiếp xúc với các loại phim ảnh, trò chơi bạo lực hoặc các văn hóa phẩm đồi trụy...
- Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho con.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
