Trẻ són phân thường có biểu hiện rò rỉ một ít phân ra quần lót. Tình trạng són phân xảy ra khi phần phân lỏng ở ruột non luồn lách khỏi khối phân cứng ở trực tràng và thoát ra ngoài. Sự cố thường xảy ra khi trẻ nô đùa, chạy nhảy hay hoạt động mạnh.
1. Tổng quan tình trạng són phân ở trẻ
Trẻ són phân thường là do táo bón kéo dài ở trẻ em. Khi khối lượng phân ứ đọng quá lớn và bị mắc kẹt trong đoạn ruột thấp, những khối phân mềm và lỏng hơn có thể rỉ ra từ hậu môn và gây vấy bẩn quần lót. Trong đa số trường hợp tình trạng này diễn ra không tự chủ, tức trẻ không cố ý làm bẩn quần.
Nếu trẻ hay són phân, một hoặc nhiều lần mỗi ngày thì cha mẹ cần tìm cách điều trị cho trẻ.
Ngoài ra, són phân còn có thể do một số nguyên nhân khác như:
- Trẻ cần được tập đi vệ sinh thêm.
- Trẻ có thể bị mắc chứng “sợ nhà vệ sinh”.
- Hội chứng ruột kích thích.
- Rất hiếm trường hợp trẻ són phân do dị tật bẩm sinh.
2. Điều trị trẻ són phân do táo bón kéo dài
Nếu trẻ không thể đi tiêu trong 3,4 ngày liên tiếp, cha mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ để tiến hành tháo phần phân tích tụ trong đoạn ruột dưới của trẻ bằng cách thụt tháo hoặc dùng thuốc đút hậu môn. Bác sĩ cũng có thể chỉ định cho trẻ uống liều cao thuốc nhuận tràng để phân tự đi tiêu ra.
2.1. Làm rỗng phân trong đại tràng
Bước đầu tiên để điều trị són phân do táo bón ở trẻ là làm rỗng đại tràng. Các biện pháp áp dụng thường bao gồm:
- Thụt tháo hậu môn: Bơm nước vào trong trực tràng để tạo cơn mót đi ngoài.
- Thuốc nhét hậu môn: Tăng kích thích ruột để đẩy phân ra ngoài.
- Thuốc nhuận tràng: Giúp làm sạch ruột già và trực tràng.
- Dùng tay tháo phân: Đôi khi bác sĩ nhi phải dùng tay để giúp trẻ loại bỏ những khối phân lớn và quá cứng không thể thoát ra ngoài.
2.2. Cho trẻ dùng thuốc chống táo bón
Để làm phân mềm hơn và dễ đi tiêu, bác sĩ có thể cho trẻ dùng một trong các thuốc sau:
- Nhóm thuốc bổ sung chất xơ, tạo khối phân: Tăng hút nước từ ruột, làm phân mềm hơn, tạo nhu động ruột bình thường để đẩy phân. Ví dụ: thuốc Methylcellulose;
- Nhóm thuốc làm mềm phân: Giúp nước thấm vào khối phân, làm phân mềm và dễ tống ra ngoài mà không cần rặn. Ví dụ như Parafin dạng lỏng, Docusate;
- Nhóm thuốc nhuận tràng thẩm thấu: Giúp giảm hấp thu nước ở thành ruột, tăng lượng nước trong lòng ruột, làm mềm phân hơn và dễ tống ra ngoài. Ví dụ như Lactulose, Sorbitol, Macrogol, Polyethylene glycol, Glycerin.
Trẻ cần dùng các loại thuốc này theo chỉ định của bác sĩ để phòng ngừa tắc phân. Thường thì sau khi sử dụng thuốc, ruột của trẻ sẽ phục hồi khả năng co thắt và có thể dễ dàng tống phân ra ngoài.
2.3. Dùng thuốc nhuận tràng kích thích trẻ són phân do táo bón
Trong trường hợp các thuốc chống táo bón ở mục trên không phát huy tác dụng, bác sĩ có thể cho trẻ dùng thuốc kích thích nhuận tràng, ví dụ như Bisacodyl giúp tăng co thắt ở đại tràng và đẩy phân về phía trực tràng. Tuy nhiên thuốc nhóm này có một số tác dụng phụ như co thắt cơ bụng, tiêu chảy, buồn nôn, chướng bụng, vì vậy cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ.
3. Các cách đối phó với chứng táo bón kéo dài ở trẻ em
Nếu táo bón ở trẻ kéo dài, việc cải thiện cách chăm sóc để điều trị tận gốc bệnh hoặc ngăn bệnh tái phát là rất cần thiết. Cha mẹ có thể tham khảo một số cách chăm sóc trẻ như sau:
3.1. Chế độ ăn giàu chất xơ
Để hạn chế tình trạng táo bón gây són phân, nên động viên trẻ ăn nhiều rau củ quả hoặc các thực phẩm giàu chất xơ. Đồng thời hạn chế các chế phẩm từ sữa như: Sữa tươi, sữa chua, kem, phomai và cà rốt nấu chín. Trong bữa ăn cũng tránh bắt ép trẻ ăn quá mức, thay vào đó hãy đưa ra vài lựa chọn về thực phẩm để trẻ có thể tự quyết định.
3.2. Động viên trẻ ngồi bồn cầu thường xuyên
Trẻ cần ngồi bồn cầu cho tới khi đi ngoài được hoặc ít nhất phải ngồi 10 phút mỗi lần cho đến khi đi tiêu được bãi lớn. Nếu không tập luyện như vậy thì thuốc sẽ không mang lại hiệu quả.
Thông thường, trẻ có thể nhận biết rõ cảm giác trực tràng đầy phân và mót đi ngoài. Tuy nhiên nếu trẻ bị tắc phân trong thời gian dài thì rất dễ bị mất cảm giác này và cần từ 2-4 tuần để phục hồi. Trong thời gian đó, trẻ phải tập ngồi bồn cầu kể cả khi không thấy mót đi ngoài. Thời gian tốt nhất để cho trẻ tập đi vệ sinh là khoảng 20-30 phút sau bữa ăn.
3.3. Hướng dẫn cho trẻ cách đi đại tiện
Cha mẹ nên kiên nhẫn giải thích cho trẻ rằng phân sẽ không tự chui ra, trẻ cần rặn khi đi tiêu. Ngoài ra hướng dẫn thêm cho bé về cách ngồi đại tiện đúng để dễ mở hậu môn, ví dụ như ngồi gập về phía trước, ngực chạm đùi, hơi ngả người về phía trước rồi thư giãn sẽ giúp phân dễ di chuyển xuống dưới.
Nếu chân của trẻ chưa thể chạm sàn, cha mẹ nên kê thêm ghế nhỏ để trẻ có chỗ tựa và ngồi đại tiện thoải mái.
3.4. Giúp trẻ học cách xử lý tình huống khi bị són phân
Nếu trẻ dùng thuốc đúng chỉ định của bác sĩ và đi đại tiện đều đặn thì tình trạng són phân sẽ không xảy ra. Tuy nhiên, việc điều chỉnh đúng loại thuốc và liều dùng có thể phải kéo dài trong vài tuần. Trong thời gian này, một số trẻ dễ tái phát són phân (thường là sau 4,5 ngày không đi ngoài).
Những việc cha mẹ cần làm khi trẻ són phân:
- Không lờ đi việc són phân: Ngay khi phát hiện trẻ bị són phân (xuất hiện mùi lạ hoặc trẻ có hành vi khác thường), cha mẹ hãy nhắc bé đi rửa ráy và thay quần ngay. Động viên trẻ tìm gặp cô giáo trước khi sự cố bị người khác phát hiện.
- Tiến hành rửa ráy, tốt nhất nên để trẻ học cách tự làm vệ sinh độc lập.
- Sau khi đã lau rửa sạch sẽ, cho trẻ ngồi vào chậu nước ấm trong vòng 5 phút để cơ hậu môn thư giãn và tạo cảm giác mót tiêu.
- Sau đó nhắc bé ngồi bồn cầu cho tới khi đi ngoài được bãi lớn, hoặc ít nhất là ngồi 10 phút mỗi giờ cho tới khi đi ngoài được. Nên giải thích với trẻ rằng nguyên nhân khiến phân rò rỉ là do trực tràng quá đầy và cần được làm rỗng.
- Giặt quần bẩn: Trẻ lớn có thể được cha mẹ hướng dẫn cách tráng phần quần dính bẩn vào bồn cầu rồi ngâm quần với chất tẩy (xà phòng, bột giặt) trong một chiếc chậu nhỏ. Với các bé dưới 7-8 tuổi, nhiều khả năng người lớn sẽ phải tự mình làm phần lớn công việc.
- Không trách phạt bé: Đừng nên mắng mỏ, chỉ trích hay phạt trẻ vì đây không phải là lỗi do trẻ cố tình. Đồng thời đừng cho phép anh chị em hoặc bạn bè đồng trang lứa trêu chọc bé.
Ngoài ra, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ khám nếu bắt gặp các trường hợp trẻ tiếp tục bị đau khi đi ngoài, tình trạng tắc phân tái phát, khi trẻ không chịu uống thuốc hoặc không chịu đi tiêu... Các bác sĩ Nhi khoa với kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn sẽ hỗ trợ được gia đình trong những trường hợp phức tạp hơn.
Bên cạnh đó, có thể bổ sung thêm các vi chất cần thiết như: Kẽm, selen, Crom, Vitamin B1 và B6, Gừng, chiết xuất quả sơ ri (vitamin C),... cho bé để cải thiện vị giác, ăn ngon, đạt chiều cao và cân nặng đúng chuẩn và vượt chuẩn, hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt và ít gặp các vấn đề tiêu hóa.
