Thổ cao ly sâm còn được gọi là Thổ nhân sâm, Đông dương sâm, là dược liệu quý được dùng trong các bài thuốc y học cổ truyền với công dụng bồi bổ cơ thể, bổ khí huyết, chữa đại tiện lỏng do tỳ hư...
1. Đặc điểm cây
Thổ cao ly sâm còn được gọi là Đông dương sâm, Cứa ly sinh hay Thổ nhân sâm, có tên khoa học Talinum fruticosum (L.) Juss – họ Portulacaceae (Rau sam). Đây là loại cây cỏ và có những đặc điểm như sau:
- Thân cây mọc thẳng, chiều cao có thể tới 0,6m, thân màu xanh và chia cành ở phía dưới;
- Lá cây hình trứng ngược hoặc hình thìa, mọc so le. Hai mặt lá đều bóng và có phiến lá dày, hơi mẫm. Đầu lá tù hoặc nhọn, cuống lá rất ngắn và hẹp. Chiều dài lá khoảng 5 – 7cm, chiều rộng lá khoảng 2,5 – 3,5cm;
- Hoa cây mọc thành cụm với nhiều hoa nhỏ, đường kính hoa khoảng 6mm. Bông hoa có 5 cánh màu tím đỏ nhạt và khoảng 10 nhị dài 2mm. Bầu hoa có dạng hình cầu. Cây ra hoa vào mùa hạ;
- Quả cây có kích thước nhỏ, khi chín màu xám tro có đường kính khoảng 3mm. Trong quả cây có hạt màu đen nhánh, kích thước hạt nhỏ và hơi dẹt, bề mặt hạt có vân hơi lồi. Mùa ra quả của cây vào khoảng tháng 9 đến tháng 10;
- Cây được trồng bằng mẫu rễ, hạt hoặc cành. Thổ cao ly sâm là loại cây dễ nhân giống và phát triển.
Lá và rễ cây là các bộ phận được dùng làm thuốc chữa bệnh, nhưng thường là lấy rễ củ. Dược liệu sau khi trồng được một năm là có thể thu hoạch rễ củ, tuy nhiên để đạt chất lượng tốt nhất nên thu hái cây từ 3 năm tuổi trở lên. Dược liệu sau khi thu hái, đem rửa sạch và cắt bỏ rễ con. Rễ mới thu hoạch còn tươi nên có màu hồng đẹp. Sau khi phơi khô hoặc sấy khô sẽ chuyển màu đen xám, sơ chế dược liệu bằng cách thái mỏng, tẩm với nước đường hoặc nước gừng và đem đồ chín.
2. Tác dụng dược lý
“Cây sâm cao ly có tác dụng gì đối với sức khỏe con người?” Theo các nghiên cứu khoa học, dược liệu sâm cao ly chứa các hoạt chất là dẫn xuất phenolic. Trong y học cổ truyền, dược liệu có tính bình, vị ngọt và tác dụng nhuận phế sinh tân, bổ trung ích khí. Vì vậy, cao ly sâm được sử dụng trong các bài thuốc chữa bệnh với công dụng sau:
- Chữa suy nhược ốm yếu, tỳ hư gây tiêu chảy, thể hư ra nhiều mồ hôi;
- Chữa đái dầm, thiếu sữa, ho do phổi ráo;
- Chữa kinh nguyệt không đều;
- Dạng thuốc dùng ngoài chữa mụn nhọt.
Liều lượng dược liệu dùng trong điều trị phụ thuộc vào người bệnh và tình trạng bệnh lý. Trong đó, liều vị thuốc cao ly sâm được khuyến cáo trong chữa bệnh là từ 30 – 50g ở dạng thuốc sắc.
3. Thổ cao ly sâm trong các bài thuốc chữa bệnh
3.1. Bài thuốc chữa tiểu tiện nhiều, hỗ trợ điều trị đái tháo đường
Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 60g Thổ nhân sâm và 60g Kim anh tử, đem sắc trong 550ml nước, sắc với lửa nhỏ đến khi còn 250ml nước thì ngưng. Nước thuốc được chia thành 2 lần uống trong ngày. Liệu trình điều trị gồm 5 ngày liên tiếp. Người bệnh nên dùng bài thuốc đúng thời gian và liệu lượng để đạt hiệu quả điều trị cao.
3.2. Bài thuốc chữa khí huyết suy yếu, người xanh gầy, hồi hộp, thở yếu, kém ăn, mệt mỏi và mất ngủ
Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 40g Thổ cao ly sâm, đem rửa sạch và sắc trong 400ml nước, sắc với lửa nhỏ đến khi còn 150ml thì ngưng. Dùng nước thuốc uống 2 lần trong ngày. Liệu trình điều trị gồm 10 ngày liên tiếp.
3.3. Bài thuốc chữa đại tiện lỏng do tỳ hư
Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 30g Thổ cao ly sâm và 15g Đại táo. Hỗn hợp dược liệu được sắc trong 550ml nước, dùng uống thay trà mỗi ngày.
3.4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ho lâu ngày
Chế biến bài thuốc như sau: Sử dụng 20g mỗi vị thuốc gồm Thổ cao ly sâm, Thông thảo và Hà thủ ô trắng; 1 con gà khoảng 400g. Tất cả các nguyên liệu được rửa sạch, cho vào nồi hầm trong thời gian khoảng 80 phút đến khi nước canh có màu trắng sữa thì ngưng. Bỏ bớt mỡ tiết ra từ gà, dùng canh và gà ăn kèm với hạt tiêu, muối.
3.5. Bài thuốc chữa mồ hôi trộm
Chế biến bài thuốc như sau: Dùng khoảng nửa cái dạ dày lơn và 60g Thổ cao ly sâm. Các nguyên liệu được rửa sạch và hầm trên bếp lửa đến khi chín nhừ, dùng ăn kèm muối và hạt tiêu.
3.6. Bài thuốc bồi bổ cho người sau phẫu thuật, người mới ốm dậy
Chế biến bài thuốc như sau: Dùng 200g Hoàng kỳ, 300g Sườn lợn và 200g Thổ cao ly sâm. Trong đó, dược liệu Hoàng kỳ được sắc kỹ lấy nước, sườn lợn được luộc qua và vớt bỏ bọt. Dùng Hoàng kỳ và sườn lợn hầm với nước, lửa hầm nhỏ, đến khi đạt được độ nhừ thêm nhân sâm vào và đun thêm khoảng 5 – 10 phút, nêm gia vị đủ vừa, dùng ăn với cơm. Mỗi tuần nên ăn 2 – 3 lần sẽ giúp bồi bổ và hồi phục cơ thể.
3.7. Bài thuốc chữa táo bón
Chế biến bài thuốc như sau: Dùng 30g mỗi vị thuốc gồm lá Vông non, lá Thổ cao ly sâm và vừng đen đã được rang chín; 20g rễ Đinh lăng; 20g lá Thiên lý non. Hỗn hợp nguyên liệu được dùng nấu canh ăn mỗi ngày sẽ giúp cải thiện tình trạng táo bón.
Như vậy, cây thổ cao ly sâm là dược liệu có nhiều công dụng đối với sức khỏe, tuy nhiên cũng như các vị thuốc khác, dược liệu này có thể gây ra một số tác dụng phụ. Vì vậy, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo độ an toàn và hiệu quả trong điều trị.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
