Là cơ quan bao bọc bên ngoài cơ thể, da phải chịu tác động của rất nhiều yếu tố. Quá trình lão hóa da được đặc trưng bởi các đặc điểm như nhăn nheo, mất độ đàn hồi và sần sùi. Không có thời điểm chính xác cho da lão hóa từ khi nào mà bất cứ khi nào đều có thể xảy ra, đi kèm với những thay đổi trong tế bào da, về cấu trúc và cả chức năng.
1. Giới thiệu về quá trình lão hóa da
Làn da là cơ quan đóng vai trò như “vỏ bọc”, ngăn cản cơ thể khỏi những tác động từ môi trường bên ngoài. Bên cạnh việc bảo vệ cơ thể khỏi mất nước và nhiễm vi sinh vật, làn da còn có vai trò thẩm mỹ quan trọng. Ngoại hình trẻ đẹp có thể có ảnh hưởng tích cực đến hành vi xã hội và tình cảm, tính cách của từng người.
Tuy nhiên, quá trình lão hóa của các cơ quan đã có thể bắt đầu từ khi mới sinh ra và làn da cũng không ngoại lệ. Là cơ quan khổng lồ nhất của cơ thể, “da lão hóa khi nào?” được nhận ra rõ ràng nhất khi người ta già đi. Vì vậy, đối với nhiều người, đặc biệt là phụ nữ, 1 khoản chi phí đáng kể hàng ngày đã được chi ra cho mỹ phẩm và dược phẩm để nhằm ngăn ngừa hoặc đảo ngược quá trình lão hóa da.
2. Những thay đổi trong quá trình lão hóa da nội tại
Quá trình lão hóa da bên trong là sự thay đổi sinh lý theo trình tự thời gian. Lão hóa các vùng được bảo vệ bởi ánh sáng, ví dụ như mặt trong của cánh tay, chủ yếu là do các yếu tố di truyền hoặc trao đổi chất nội tại, trong khi các vùng da tiếp xúc lại bị ảnh hưởng thêm bởi các yếu tố bên ngoài, đặc biệt là bức xạ tia cực tím mặt trời.
Đối với làn da có tuổi về bản chất, sự tăng sinh của các tế bào ở lớp cơ bản giảm đi. Khi đó, lớp biểu bì trở nên mỏng hơn, diện tích bề mặt tiếp xúc giữa lớp bì và lớp biểu bì giảm, làm giảm nguồn dinh dưỡng trực tiếp cho lớp biểu bì và khả năng tăng sinh tế bào sẽ gặp suy yếu. Trong các mẫu da của người hiến tặng ở các độ tuổi khác nhau, có sự gia tăng phụ thuộc vào độ tuổi và tế bào sừng biểu bì, da già chứa nhiều tế bào già hơn.
Ngoài ra, trong lớp hạ bì của da khi già đi, mật độ của các sợi collagen và sợi đàn hồi sẽ trở nên hiếm hơn. Theo báo cáo, việc sản xuất procollagen loại I ở da người có tuổi về bản chất bị giảm đi do sự điều hòa tín hiệu TGF-β / Smad và yếu tố tăng trưởng mô liên kết, được coi là chất điều hòa biểu hiện collagen. Hơn nữa, nhiều bằng chứng đã chứng minh rằng trong quá trình lão hóa da về bản chất, không chỉ các thành phần chất nền ngoại bào dạng sợi bao gồm elastin, fibrillin và collagens mà cả oligosaccharide cũng bị thoái hóa, do đó ảnh hưởng đến khả năng giữ nước liên kết của da.
3. Những thay đổi trong quá trình lão hóa da bên ngoài
Từ lâu, các nhà nghiên cứu đã đề xuất rằng bên cạnh các yếu tố nội tại, tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cũng dẫn đến lão hóa da. Trong đó, tiếp xúc với bức xạ UV là yếu tố chính của lão hóa da bên ngoài, chiếm khoảng 80% quá trình lão hóa trên khuôn mặt. Trái ngược với lớp biểu bì mỏng hơn ở da có tuổi về bản chất, lớp biểu bì bức xạ tia cực tím dày lên. Bên cạnh đó, sự biểu hiện của collagen loại VII trong tế bào sừng cũng bị giảm đi ở những vùng da bị tia UV chiếu vào. Collagen loại VII là các sợi neo ở điểm nối giữa da và biểu bì. Việc giảm sản xuất góp phần tạo ra các nếp nhăn do sự kết nối giữa hạ bì và biểu bì bị suy yếu.
Đối với da thường xuyên tiếp xúc ngoài trời, 1 đặc điểm nổi bật là sự tích tụ của các mô đàn hồi bất thường nằm sâu trong lớp hạ bì, một kiểu hình bệnh lý có tên là bệnh đàn hồi mặt trời. Chiếu xạ tia cực tím làm tăng sự biểu hiện của elastin lên 4 lần, sau đó xảy ra quá trình phân giải đàn hồi, đặc trưng bởi sự phân cắt sợi đàn hồi, dẫn đến sự lắng đọng nghiêm trọng của các sợi đàn hồi bị cắt ngắn. Kết cục là làm tăng tốc độ thoái hóa elastin trong da có liên quan đến tuổi tác.
Ngoài ra, chức năng của vi mạch cũng sẽ dần dần suy giảm khi lão hóa da. Điều này là do rối loạn chức năng nội mô, bao gồm giảm khả năng tạo mạch, biểu hiện sai lệch của các phân tử kết dính và suy giảm chức năng giãn mạch.
4. Quá trình lão hóa da có thể ảnh hưởng đến ai?
Quá trình lão hóa da nội tại luôn có khả năng ảnh hưởng đến tất cả mọi người, bất kể loại da của họ. Trong khi đó, quá trình lão hóa da bên ngoài sẽ thường ảnh hưởng đến những người thường xuyên tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Theo đó, các đối tượng thường xuất hiện những dấu hiệu rõ ràng của quá trình lão hóa da:
- Có loại da phản ứng với ánh nắng mặt trời, thường là những người có tóc đỏ hoặc vàng và mắt xanh;
- Sống ở vùng nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới;
- Sống ở độ cao;
- Làm việc ngoài trời hoặc dành thời gian dài ở ngoài trời để giải trí;
- Đôi khi tiếp xúc với các nguồn bức xạ UV nhân tạo, chẳng hạn như máy nhuộm da trong nhà;
- Có yếu tố di truyền đối với chứng lão hóa sớm.
Bên cạnh đó, quá trình lão hóa da sớm cũng ảnh hưởng đến những người hút thuốc lá và những người đã tiếp xúc lâu dài với các chất ô nhiễm môi trường khác.
5. Làm thế nào để xác định và điều trị quá trình lão hóa da?
Các đặc điểm của quá trình lão hóa da thường được chẩn đoán trên lâm sàng. Các tổn thương nghi ngờ ung thư da có biểu hiện như các cục u hoặc vết loét ngày càng lớn và không thể chữa lành. Những tổn thương như vậy thường trải qua sinh thiết chẩn đoán trước hoặc như một phần của quá trình điều trị.
Đối với các tổn thương ung thư và tiền ung thư:
- Dày sừng hoạt hóa và ung thư biểu mô tế bào vảy trong biểu bì thường được loại bỏ bằng phương pháp áp lạnh hoặc điều trị tại chỗ.
- Ung thư biểu mô tế bào đáy thường được loại bỏ bằng tiểu phẫu. Nếu tổn thương bề ngoài có thể được điều trị tại chỗ hoặc bằng phương pháp áp lạnh.
- Nếu tổn thương da và u ác tính gần như luôn luôn được phẫu thuật cắt bỏ.
Đối với tình trạng da khô và sạm màu:
- Bôi kem dưỡng ẩm sẽ giúp da căng mọng, mềm mịn và không bị khô, gây bong tróc.
- Bôi các thành phần hydroxy acid, vitamin C, chiết xuất từ đậu nành, kem retinoid thường xuyên và trong thời gian dài sẽ hạn chế tình trạng khô da, giảm số lượng nếp nhăn nhỏ và cả làm mờ sắc tố.
Đối với mục đích trẻ hóa làn da mặt:
- Chất làm đầy (ví dụ: axit hyaluronic, polytetrafluoroethylene và ghép chất béo) để cải thiện các đường nét biểu cảm trên khuôn mặt.
- Tiêm độc tố botulinum để giảm nếp nhăn mặt và bớt rãnh sâu.
- Điều trị bằng laser mạch máu và liệu pháp xơ hóa (tiêm chất gây viêm vào tĩnh mạch) để loại bỏ tĩnh mạch mặt và u mạch.
- Quy trình tái tạo bề mặt (ví dụ: mài da, lột da bằng hóa chất và tái tạo bề mặt bằng laser).
- Phẫu thuật thẩm mỹ để loại bỏ da thừa chảy xệ, bao gồm phẫu thuật hoặc tạo hình bằng laser cho mí mắt rộng và phẫu thuật tạo hình da (căng da mặt) để làm căng da mặt.
6. Làm thế nào để có thể ngăn ngừa quá trình lão hóa da?
Quá trình lão hóa da bên trong là điều không thể tránh khỏi. Ở phụ nữ tiền mãn kinh, liệu pháp thay thế hormone toàn thân có thể làm chậm quá trình mỏng da, da ít khô hơn, ít nếp nhăn hơn và vết thương nhanh lành hơn so với trước khi điều trị. Tuy nhiên, hormone thay thế sẽ ít hiệu quả hơn trong việc cải thiện lão hóa da ở những thập kỷ sau mãn kinh.
Ngược lại, mọi người lại hoàn toàn có thể phòng tránh quá trình lão hóa da từ bên ngoài. Theo đó, việc bảo vệ da khỏi tia cực tím mặt trời luôn là điều cần thiết ở mọi lứa tuổi. Có một số bước có thể được thực hiện để giảm thiểu hoặc tránh tiếp xúc với tia cực tím như sau:
- Nhận biết mức độ chỉ số UV hàng ngày và từng giờ trước khi ra ngoài.
- Tránh ra ngoài khi nắng gắt.
- Sử dụng quần áo chống nắng nếu cần ra ngoài.
- Bôi và duy trì lớp kem chống nắng hiệu quả có chỉ số chống nắng phù hợp khi cần ra nắng.
- Bỏ thói quen hút thuốc.
- Tránh tiếp xúc với các chất hóa học, chất ô nhiễm.
- Tập thể dục vừa sức, giúp tinh thần sảng khoái và máu huyết lưu thông tốt hơn.
- Ăn trái cây và rau quả hàng ngày.
- Bổ sung các chất đường uống có đặc tính chống oxy hóa và chống viêm, có bằng chứng làm chậm quá trình lão hóa da, bao gồm carotenoid, polyphenol, diệp lục tố, chiết xuất lô hội, vitamin B, C và E và axit béo omega-3. Tuy nhiên, vai trò của các thành phần này trong việc chống lão hóa da vẫn chưa được ghi nhận rõ ràng.
Tóm lại, có 1 sự mâu thuẫn giữa sự không thể đảo ngược của quá trình lão hóa da và nỗi khao khát của con người về vẻ ngoài trẻ mãi không già. Từ thời cổ đại đến hiện nay, nhiều nỗ lực đã được thực hiện để tìm hiểu sự thật của quá trình lão hóa da, phát hiện sớm da lão hóa từ khi nào và ngăn chặn hoặc thậm chí đảo ngược quá trình lão hóa. Tuy nhiên, trong khi quá trình lão hóa da bên trong là không thể thay đổi, nhận biết da lão hóa khi nào, do các tác động từ môi trường nào và tích cực phòng tránh sẽ giúp kéo dài tuổi thanh xuân thêm như mong muốn.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo: dermnetnz.org, nursingtimes.net, int.eucerin.com, medlineplus.gov
