Thực tế có trường hợp bệnh nhân bị sốt trở lại sau khi đã được điều trị sốt rét tại các cơ sở y tế và xuất viện về nhà. Nguyên nhân gây sốt rét tái phát thường bắt nguồn từ việc điều trị không đúng theo những nguyên tắc quy định.
1. Tổng quan về bệnh sốt rét
Sốt rét là bệnh truyền nhiễm lây theo đường máu, do ký sinh trùng sốt rét truyền từ người bệnh sang người lành thông qua muỗi Anopheles. Ngoài ra còn có phương thức lây truyền thứ yếu là qua đường truyền máu và đường mẹ - con qua nhau thai. Bệnh lưu hành theo từng khu vực và có thể bùng phát thành dịch.
Có 4 loài ký sinh trùng sốt rét gây bệnh ở người là:
- Plasmodium falciparum;
- Plasmodium vivax;
- Plasmodium ovale;
- Plasmodium malariae.
Ở Việt Nam, hai loại ký sinh trùng phổ biến là P. falciparum và P. vivax. Trong đó, tỷ lệ P. falciparum cao hơn ở các vùng rừng núi đồi và ven biển miền Nam (từ Phan Thiết trở vào), còn P. vivax chiếm đa số ở vùng đồng bằng và ven biển nước lợ từ Phan Thiết trở ra.
Trả lời cho câu hỏi “Sốt rét có tái phát không?”, các bác sĩ cho biết việc điều trị không dứt điểm và đúng quy định sẽ khiến sốt rét tái phát hết đợt này đến đợt khác. Điều này làm cho nhiều bệnh nhân hiểu nhầm sốt rét là một bệnh mạn tính khó chữa khỏi.
2. Nguyên nhân gây sốt rét tái phát
Có nhiều nguyên nhân gây sốt rét tái phát khác nhau, chẳng hạn như:
- Ký sinh trùng sốt rét thể vô tính trong hồng cầu còn sót lại từ đợt trước tiếp tục phát triển đến mức vượt ngưỡng và khiến sốt rét tái phát;
- Ký sinh trùng P. falciparum và P. vivax khiến sốt rét tái phát gần, xảy ra trung bình từ 7 - 14 ngày sau đợt bệnh trước đó. Loại sốt rét tái phát này được gọi là bột phát;
- Ký sinh trùng P. falciparum khiến sốt rét tái phát có thể xuất hiện trở lại sau từ 3 - 6 tháng ở những người đã có 1 lần miễn dịch;
- Ký sinh trùng P. vivax và P. ovale có thể ngủ (hypnozoite) ký sinh ở trong gan, tạo điều kiện cho gan hoạt hóa, phát triển và giải phóng vào máu các ký sinh trùng non (merozoites gan) khiến sốt rét tái phát xa sau vài tuần hoặc lên đến 9 - 10 tháng;
- Trường hợp hiếm gặp, ký sinh trùng P. malariae cũng khiến sốt rét tái phát do chu kỳ vô tính tiềm tàng trong hồng cầu được hoạt hóa và phát triển.
3. Đối tượng thường bị sốt rét tái phát
Sốt rét tái phát sẽ xảy ra trên nhiều đối tượng bệnh nhân khác nhau, cụ thể:
- Bệnh nhân sốt rét tái phát gần do nhiễm ký sinh trùng P. falciparum kháng lại với thuốc điều trị, thuốc không có tác dụng diệt hết thể vô tính (trophozoite) của ký sinh trùng trong máu người bệnh;
- Bệnh nhân sốt rét tái phát xa do nhiễm ký sinh trùng P. vivax nhưng không dùng loại thuốc diệt trùng thể ngủ (hypnozoite) ký sinh trong gan để điều trị tận gốc;
- Người có tiền sử nhiễm ký sinh trùng sốt rét, cơn sốt rét tái phát sẽ tùy thuộc vào thời gian ký sinh trùng tồn tại trong cơ thể. Cơn sốt rét trước cách từ 1 - 2 năm đối với loại P. falciparum; từ 1,5 - 5 năm đối với loại P. vivax, hoặc P. ovale; và từ 3 - 5 năm đối với loại P. malariae;
- Một số trường hợp sốt rét tái phát thường hay gặp ở những bệnh nhân có điều kiện lao động nặng nhọc trong thời kỳ sốt rét sơ nhiễm (mắc bệnh trong 6 tháng đầu).
4. Đặc điểm lâm sàng của sốt rét tái phát
Triệu chứng lâm sàng điển hình của bệnh sốt rét xảy ra có chu kỳ ngay từ lúc khởi phát, biểu hiện là cơn sốt với 3 giai đoạn:
Giai đoạn rét run
Cơn rét run kéo dài từ 15 phút đến khoảng 1 - 2 giờ, dọc từ sống lưng truyền ra toàn thân, 2 hàm răng va đập vào nhau và run bần bật; đắp nhiều chăn mền vẫn rét, môi tím tái, mắt thâm quầng, nổi gai ốc; mạch nhanh; lách sưng to, đi tiểu nhiều.
Giai đoạn nóng sốt
Sau khi hết cơn rét run, bệnh nhân có cảm giác nóng bức, tung hết các chăn mền, mặt và mắt đỏ bừng, da khô nóng, nhức đầu, chóng mặt, nôn; nhiệt độ có thể tăng cao tới 40 - 41°C; mạch đập mạnh, nhịp thở nhanh; hơi đau ở vùng gan, lách; nước tiểu ít và sẫm. Cơn nóng sốt kéo dài khoảng 2 - 4 giờ hoặc lâu hơn tùy theo mức độ bệnh.
Giai đoạn vã mồ hôi
Thân nhiệt giảm, vã nhiều mồ hôi ở trán, đầu và mặt hoặc toàn thân nếu bệnh nặng; giảm nhức đầu và nôn, gan và lách hơi co lại. Bệnh nhân bớt đau, dễ chịu hơn, chỉ thấy khát nước và buồn ngủ.
Đối với sốt rét tái phát, cơn sốt kéo dài trung bình 2 - 4 giờ, thường ngắn hơn sốt rét sơ nhiễm. Không phải bệnh nhân nào cũng biểu hiện đủ 3 giai đoạn của cơn sốt rét như kể trên. Sau khi hết sốt, bệnh nhân có thể sinh hoạt trở lại bình thường cho đến khi cơn sốt rét quay lại theo chu kỳ. Sốt rét tái phát có xu hướng ngắn và nhẹ hơn ở người lớn tuổi, có tiền sử sốt rét và sinh sống nhiều năm tại vùng lưu hành sốt rét.
5. Phân biệt sốt rét tái phát với các bệnh thường gặp khác
Một số bệnh nhiễm khuẩn thường gặp khác cũng có các triệu chứng tương tự như sốt rét tái phát, chẳng hạn:
Nhiễm trùng huyết
Xâm nhập vào cơ thể qua da, hệ tiêu hóa, hệ tiết niệu... gây nhiễm độc nặng. Biểu hiện bằng nhiều cơn rét run trong ngày, nhưng cơn sốt không có 3 giai đoạn rõ rệt và giảm nhiệt độ kế tiếp nhau như sốt rét. Xét nghiệm máu thấy bạch cầu và bạch cầu đa nhân trung tính tăng cao; tốc độ lắng máu cao cũng như cấy máu có vi khuẩn gây bệnh.
Triệu chứng lâm sàng thường là sốt liên tục, có thể thành cơn nhưng không có chu kỳ; kèm theo các triệu chứng rối loạn tiểu tiện, thăm khám có các điểm đau ở cơ quan tiết niệu. Xét nghiệm nước tiểu thấy có hồng cầu, bạch cầu, trụ hạt, trong khi đó chụp X-quang hoặc siêu âm có thể thấy sỏi đường tiết niệu.
Viêm đường dẫn mật
Thường đau ở vùng đường mật, túi mật hoặc gan, kèm theo triệu chứng sốt liên tục và nhiều cơn rét run trong ngày. Người bệnh nhiễm độc nặng sẽ bị vàng da và mắt. Xét nghiệm thấy bạch cầu máu ngoại vi và tốc độ lắng máu cao. Siêu âm có thể thấy sỏi hoặc dày thành đường mật, túi mật.
Bệnh nhân bị đau vùng gan, sờ thấy gan sưng to, dấu hiệu rung gan và Ludlow dương tính; khi siêu âm dễ dàng phát hiện ổ loãng âm.
Để khắc phục tình trạng sốt rét tái phát, bệnh nhân và bác sĩ ở cơ sở y tế cần nắm được nguyên nhân gây sốt rét tái phát, đồng thời đảm bảo nguyên tắc điều trị. Người bệnh không được tự ý bỏ điều trị, hoặc uống không đúng thuốc, đủ liều theo chỉ định. Đối với người thầy thuốc phải thực hiện đúng theo phác đồ quy định, đồng thời tư vấn cho bệnh nhân hợp tác điều trị. Cần lưu ý sốt rét tái phát dễ bị chẩn đoán nhầm lẫn với một số bệnh khác và ngược lại, do đó nên cảnh giác trong toàn bộ khâu khám chữa bệnh.
Để được tư vấn chi tiết về bệnh, quý khách vui lòng đến trực tiếp hệ thống y tế Vinmec hoặc đặt khám trực tuyến TẠI ĐÂY.
XEM THÊM:
