Khả năng nói của trẻ 1-2 tuổi

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ nội trú Dương Văn Sỹ - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng. Bác sĩ đã có 09 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Nhi khoa.

Trẻ em từ 1 - 2 tuổi có khả năng hiểu tốt hơn những gì chúng ta nói với chúng và thể hiện những gì chúng muốn thông qua lời nói và cử chỉ. Bằng cách lắng nghe người khác nói, con bạn sẽ học được cách phát âm một từ và cách ghép các từ lại với nhau để tạo thành một câu. Cũng như các kỹ năng và các cột mốc quan trọng khác, độ tuổi mà trẻ học ngôn ngữ và bắt đầu nói có thể khác nhau.

1. Lời nói và ngôn ngữ khác nhau như thế nào?

Trước tiên chúng ta cần phân biệt sự khác nhau giữa ngôn ngữ và lời nói:

• Lời nói: là sự diễn đạt ngôn ngữ bằng lời và bao gồm sự phát âm. Hay nói cách khác đây là cách chúng ta hình thành âm thanh để giao tiếp, biểu thị suy nghĩ của mình.
• Ngôn ngữ: là thứ dùng để cung cấp và nhận thông tin. Đó là sự hiểu biết và được biểu hiện thông qua giao tiếp bằng lời nói hoặc không lời nói (cử chỉ, hành động) và bằng văn bản.

2. Trẻ biết nói khi nào?

Nói và hiểu lời nói đi đôi với nhau. Bằng cách lắng nghe người khác, con bạn sẽ học được cách phát các từ giống như thế nào và cách ghép các từ lại với nhau để tạo thành một câu.

Khi còn bé, đầu tiên trẻ đã khám phá ra cách tạo ra âm thanh, sau đó là cách biến những âm thanh đó thành những từ thực sự có ý nghĩa như “ba”, “bà”, “mẹ”, “măm măm”,...

Khi được 1 tuổi, trẻ đang cố gắng bắt chước những âm thanh xung quanh mình. Mặc dù bạn có thể nghe thấy tiếng bé bập bẹ nói một thứ ngôn ngữ mà chỉ bé mới hiểu được.

Đây là một giai đoạn phát triển phi thường, khi trẻ mới biết đi từ nói một vài từ đơn giản đến đặt câu hỏi, đưa ra hướng dẫn và thậm chí kể cho bạn những câu chuyện liên quan đến bé.

Đây là mốc thời gian chung về cách bạn có thể mong đợi kỹ năng nói của trẻ mới biết đi tiến bộ. Hãy nhớ rằng mọi đứa trẻ phát triển khác nhau. Trẻ em tiếp thu ngôn ngữ theo từng giai đoạn và trẻ có thể đạt được những giai đoạn đó vào những thời điểm khác nhau.

Nếu con bạn hơi khác so với những mốc thời gian chung này, đừng lo lắng. Nếu con bạn được lớn lên trong một môi trường song ngữ, số từ bé nói được có thể bị chia nhỏ giữa hai ngôn ngữ mà bé đang học.

2.1. Từ 12 đến 18 tháng tuổi, trẻ tập nói như thế nào?

Vào ngày sinh nhật đầu tiên, trẻ có thể sẽ bắt đầu sử dụng một hoặc hai từ có nghĩa. Trong vài tháng tiếp theo, trẻ sẽ cố gắng sao chép các từ và bạn có thể nghe thấy trẻ nói lảm nhảm như thể đang trò chuyện thực sự. Thậm chí trẻ sẽ luyện tập âm thanh giọng nói, nâng cao giọng khi đặt câu hỏi.

Trẻ đang học cách nói chuyện như một phương tiện truyền đạt nhu cầu của mình. Cho đến khi trẻ học được nhiều từ hơn để diễn tả được ý tưởng và mong muốn của mình, trẻ có thể sẽ kết hợp lời nói của mình với cử chỉ để thể hiện điều trẻ muốn. Chẳng hạn, bé sẽ đưa tay về phía món đồ chơi yêu thích của mình và nói "quả bóng"....

Một số trẻ mới biết đi phát triển toàn bộ ngôn ngữ ký hiệu của cử chỉ để giao tiếp với cha mẹ. Chẳng hạn như trẻ có thể đặt ngón tay lên môi khi muốn ăn hoặc đập bàn khi bực bội.

Bạn đừng lo lắng nếu trẻ đấu tranh để đạt được ý nghĩa của mình bây giờ và sau đó. Sự thất vọng này thực sự là một dấu hiệu lành mạnh cho thấy trẻ đang cố gắng giao tiếp và quan tâm đến việc bạn có hiểu trẻ hay không.

Đến khi được 18 tháng tuổi, con bạn có thể sẽ bắt đầu tạo ra nhiều phụ âm phổ biến, chẳng hạn như “t”, “d”, “n” và “h”. Bằng việc học cách tạo ra những âm thanh này là một sự kiện đầu tiên, trẻ sẽ tiến đến sự gia tăng vốn từ vựng nhanh chóng mà hầu hết trẻ em đều trải qua trong giai đoạn này.

Đừng mong đợi để nghe tất cả những âm thanh này trong các từ thực tế. Nhưng bạn có thể nghe thấy trẻ lặp lại chúng khi ở một mình trong nôi hoặc chơi với đồ chơi của mình.

2.2. Từ 19 đến 24 tháng tuổi, trẻ biết nói những gì?

Từ 19 - 24 tháng tuổi, trẻ hiểu các mệnh lệnh và câu hỏi đơn giản. Mỗi tháng trôi qua, trẻ sẽ thêm nhiều từ hơn vào vốn từ vựng của mình. Nhiều từ trong số này sẽ là danh từ chỉ các đồ vật trong cuộc sống hàng ngày của trẻ, chẳng hạn như "muỗng" và "xe hơi",...

Trong giai đoạn này, trẻ có thể bắt đầu ghép hai hay ba từ lại với nhau, tạo thành những câu cơ bản như "Hãy bế con". Vì kỹ năng ngữ pháp của trẻ vẫn chưa phát triển, bạn sẽ nghe thấy những cấu trúc kỳ lạ như "Tôi đi".

Đôi khi trẻ hiểu rằng mình cần ngôn ngữ và sẽ cố gắng gọi tên những đồ vật mới khi trẻ quan sát thế giới xung quanh. Tuy nhiên, trẻ có thể phát âm quá mức những từ mà trẻ đã biết, ví dụ, tất cả các động vật mới được gọi là "chó".

Bắt đầu từ lần sinh nhật thứ hai, trẻ sẽ bắt đầu sử dụng những câu đơn giản có hai đến bốn từ và hát những giai điệu đơn giản. Khi ý thức về bản thân trưởng thành, trẻ sẽ sử dụng "con" để chỉ bản thân và trẻ có khả năng sẽ cho bạn biết những gì bé thích và không thích, những gì bé nghĩ và những gì bé cảm thấy.

Bạn cũng có thể nghe thấy trẻ nói, chẳng hạn như "Con muốn có sữa" hoặc "Em bé đổ sữa". Với trẻ em, việc sử dụng các đại từ rất khó, vì vậy bạn có thể nhận thấy bé tránh sử dụng chúng.

2.3. Từ 25 đến 30 tháng tuổi, trẻ biết nói những gì?

Khi đã có vốn từ vựng nhiều hơn, trẻ sẽ bắt đầu thử nghiệm các mức độ âm thanh. Trong một lúc, bé có thể hét lên khi muốn nói, sau đó trẻ lại nói bình thường và thì thầm nhẹ nhàng khi trả lời câu hỏi, nhưng bé sẽ sớm tìm được âm lượng thích hợp.

Trẻ cũng bắt đầu quen với các đại từ, chẳng hạn như "tôi" và "bạn". Trong độ tuổi từ 2 đến 3, vốn từ vựng của trẻ sẽ tăng lên 200 từ hoặc hơn. Em bé sẽ xâu chuỗi các danh từ và động từ lại với nhau để tạo thành những câu hoàn chỉnh nhưng đơn giản, chẳng hạn như "Con ăn bây giờ."

Thậm chí trẻ sẽ thích nói về các sự kiện đã xảy ra trong quá khứ. Tuy nhiên, trẻ có thể không hoàn toàn hiểu cụ thể của thì quá khứ hoặc số nhiều, vì vậy bạn sẽ nghe thấy trẻ nói những điều như "Tôi đang chạy" hoặc "Tôi đang bơi". Chắc chắn, điều đó rất dễ thương, nhưng điều đó cũng cho thấy rằng trẻ đang nắm bắt các quy tắc cơ bản của ngữ pháp.

Ở tuổi này, trẻ sẽ bắt đầu trả lời những câu hỏi đơn giản, chẳng hạn như "Con có muốn ăn vặt không?" và "Giày của bạn ở đâu?". Nếu bạn nhận thấy trẻ không sử dụng các cụm từ gồm hai từ, liên tục lặp lại các biểu hiện quen thuộc của bạn hoặc không đáp lại tên của trẻ, hãy hỏi bác sĩ. Hành vi như vậy có thể là một dấu hiệu ban đầu của sự chậm phát triển, trẻ chậm nói.

2.4. Từ 31 đến 36 tháng tuổi, trẻ nói được những gì?

Khi được 3 tuổi, trẻ sẽ trở thành một người nói chuyện tinh tế hơn. Trẻ sẽ có thể tiếp tục cuộc trò chuyện lâu dài và điều chỉnh giọng điệu, cách nói và từ vựng của mình để phù hợp với người mà trẻ đang nói chuyện.

Ví dụ, trẻ sẽ thường sử dụng những từ đơn giản hơn với một người bạn ngang hàng "Tớ cần đi vệ sinh"; nhưng bé sẽ sử dụng cấu trúc phức tạp hơn khi nói với bạn như “Mẹ ơi, con cần đi vệ sinh". Trẻ cũng sẽ hiểu các quy tắc ngữ pháp đơn giản và sử dụng số nhiều và đại từ một cách chính xác.

Giờ đây, những người lớn khác, kể cả người lạ, có thể hiểu hầu hết mọi thứ con bạn nói, có nghĩa là bạn sẽ không phải phiên dịch nhiều nữa. Trẻ thậm chí sẽ là một người chuyên nghiệp trong việc nói họ, tên và tuổi của mình và sẽ sẵn sàng trả lời khi được hỏi.

3. Bạn có thể làm gì để giúp trẻ tập nói?

Bạn có thể giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ bằng cách cung cấp một môi trường giao tiếp phong phú. Những điều quan trọng nhất bạn cần làm đó là:

• Nói chuyện: nghiên cứu cho thấy rằng việc cha mẹ nói chuyện với con của họ đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ của con họ. Bạn không cần phải nói chuyện phiếm không ngừng, nhưng hãy nói chuyện với con bạn bất cứ khi nào bạn ở bên cạnh bé. Mô tả những gì bạn đang làm, chỉ ra mọi thứ, đặt câu hỏi, hát các bài hát. Con bạn sẽ học nói tốt bằng cách lắng nghe bạn nói tốt.
• Đọc: đọc cho trẻ nghe là một cách tuyệt vời để trẻ tiếp xúc với từ vựng mới, cách các câu được ghép lại với nhau và cách kể các câu chuyện trôi chảy. Nhưng đừng chỉ đọc các từ, bạn có thể kết hợp với việc yêu cầu trẻ tìm những thứ trong hình minh họa hoặc kể cho bạn nghe điều gì đã xảy ra với các nhân vật trẻ biết.
• Nghe: khi trẻ nói chuyện với bạn, hãy là một người biết lắng nghe bằng cách nhìn vào con bạn và phản hồi. Có nhiều khả năng trẻ sẽ lên tiếng khi biết bạn quan tâm đến những gì trẻ đang nói.

4. Trẻ chậm nói, khi nào cần quan tâm?

Bạn là người tốt nhất để đánh giá sự phát triển lời nói của trẻ. Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào được liệt kê dưới đây và bạn cảm thấy lo lắng, bạn nên thảo luận với bác sĩ về khả năng chậm phát triển ngôn ngữ hoặc vấn đề về thính giác của trẻ. Nếu thấy cần thiết, bác sĩ sẽ giới thiệu trẻ đến bác sĩ chuyên khoa ngôn ngữ - nhi khoa để đánh giá.

Khi nhận thấy trẻ có bất kỳ những dấu hiệu cho thấy chúng chậm nói, các bậc phụ huynh trước tiên cũng đừng nên lo lắng quá, mà hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa Nhi để các bác sĩ kiểm tra. Tuỳ theo mức độ chậm nói và độ tuổi của trẻ các bác sĩ sẽ có can thiệp phù hợp để cải thiện tình trạng chậm nói ở trẻ.

Để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ nói cũng thể chất tốt nhất, ngoài chế độ dinh dưỡng, cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, tăng khả năng đề kháng, giúp trẻ phát triển toàn diện.

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.