Huyết thanh kháng dại là gì và sử dụng như thế nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.Nguyễn Hải Hà - Trưởng Đơn nguyên vắc xin – Khoa Ngoại trú Nhi - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

1. Tìm hiểu về huyết thanh kháng dại

Bệnh dại là bệnh viêm não tủy cấp tính do virus, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn hoặc vết cào, liếm của động vật bị dại lên trên da bị tổn thương. Ngoài ra virus dại còn có thể lây truyền từ người sang người qua cấy ghép mô, phủ tạng; vết cắn hoặc tiếp xúc với chất tiết của bệnh nhân bị dại. Thời gian ủ bệnh dại ở người thông thường là từ 1-3 tháng sau phơi nhiễm, hiếm khi có trường hợp thời gian ủ bệnh ngắn dưới 9 ngày hoặc dài tới một vài năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào tình trạng nặng nhẹ của vết cắn, vị trí của vết cắn có liên quan đến nơi có nhiều dây thần kinh, khoảng cách từ vết cắn đến não, số lượng virus xâm nhập. Vết cắn càng nặng và gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh càng ngắn.

Bệnh thường lưu hành ở các nước thuộc khu vực châu Á và châu Phi. Tại Việt Nam, bệnh dại lưu hành ở nhiều địa phương, chủ yếu là ở các tỉnh miền núi với nguồn truyền bệnh chính là chó, mèo. Bệnh thường tăng cao vào mùa nắng nóng từ tháng 5 đến tháng 8 hàng năm. Các biểu hiện lâm sàng của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt và dẫn đến tử vong. Khi đã lên cơn dại, tỷ lệ tử vong gần như 100% (đối với cả người và động vật). Tuy vậy, bệnh dại trên người có thể phòng và điều trị dự phòng bằng vắc-xin và huyết thanh kháng dại. Huyết thanh kháng dại là một dung dịch không màu hoặc màu vàng nhạt, có nguồn gốc từ huyết thanh/ huyết tương người hoặc ngựa chứa kháng thể kháng virus dại được chỉ định tiêm để điều trị dự phòng bệnh dại khi bệnh nhân có vết thương mức độ III (Theo hướng dẫn giám sát và phòng chống bệnh dại trên người của Bộ Y tế ban hành kèm theo Quyết định số 1622/QĐ-BYT ngày 08/5/2014) và trước đó chưa được tiêm vắc-xin phòng dại dự phòng trước phơi nhiễm nhằm mục đích tạo miễn dịch thụ động kháng virus dại. Kháng thể có trong huyết thanh có tác dụng trung hòa và làm chậm sự lan tỏa virus dại, làm cho các tính chất gây bệnh và gây nhiễm sẽ bị ức chế, nhờ đó bảo vệ được người bệnh cho tới khi các kháng thể kháng dại được sản sinh sau khi tiêm vắc-xin phòng dại.

Globulin miễn dịch kháng dại (RIG, Human Rabies Immune Globulin) là một dung dịch tiêm đậm đặc được điều chế từ huyết tương hoặc huyết thanh của người trưởng thành khỏe mạnh đã được tạo miễn dịch bằng vắc-xin dại. Huyết tương hoặc huyết thanh này không chứa kháng nguyên bề mặt của virus viêm gan B (HBsAg), kháng thể kháng HCV và kháng thể kháng HIV. Chế phẩm được cô đặc bằng cách tách chiết phân đoạn trong ethanol lạnh. Hàm lượng kháng thể trung hòa virus dại được chuẩn hóa để chứa ít nhất 150 đơn vị quốc tế- đvqt hay UI/ml.

Huyết thanh kháng dại (ERIG, Equine Rabies Immune Globulin): cứ 5ml dung dịch tiêm chứa 1000 đvqt (tối thiểu) kháng thể kháng dại tinh khiết, có nguồn gốc huyết thanh ngựa, 15 mg (tối đa) cresol (chất bảo quản) và tá dược.

Hiện nay, tại Việt Nam chủ yếu chỉ có huyết thanh kháng dại SAR do Viện vắc xin và sinh phẩm y tế Nha Trang sản xuất. Huyết thanh SAR có chứa kháng thể kháng virus dại tinh chế, có nguồn gốc từ ngựa. mỗi lọ 5ml có chứa 1000 đvqt huyết thanh kháng dại, dạng dung dịch. SAR có tác dụng tạo miễn dịch thụ động, làm trung hòa và làm chậm sự lan tỏa của virus dại. SAR được dùng cho các đối tượng bị phơi nhiễm với virus dại (Tiếp xúc với súc vật đã xác định hoặc nghi ngờ bị dại).

2. Tóm tắt chỉ định điều trị dự phòng bệnh dại của Bộ Y tế

Tóm tắt chỉ định điều trị dự phòng bệnh dại của Bộ Y tế (Theo hướng dẫn giám sát và phòng chống bệnh dại trên người của Bộ Y tế ban hành kèm theo Quyết định số 1622/QĐ-BYT ngày 08/5/2014).

3. Huyết thanh kháng dại SAR sử dụng như thế nào?

Huyết thanh kháng dại SAR được chỉ định tiêm bắp với liều tiêm 40 đvqt (IU)/kg trọng lượng cơ thể. Huyết thanh kháng dại giúp tạo nhanh miễn dịch thụ động để bảo vệ người bệnh cho tới khi các kháng thể kháng dại chủ động được tạo ra sau khi tiêm vắc-xin phòng dại. Hiệu giá kháng thể thụ động xuất hiện 24 giờ sau khi tiêm. Chỉ định tiêm huyết thanh kháng dại 1 lần, thường vào ngày đầu khi bị cắn cùng với tiêm vắc-xin phòng dại. Tuy nhiên, sử dụng khác bơm kim tiêm và khác vị trí tiêm. Tuy nhiên nếu không tiêm SAR được ngày đầu, có thể tiêm bất cứ ngày nào cho đến ngày thứ 7 sau khi tiêm liều vắc-xin đầu tiên. Quá ngày thứ 7, không được chỉ định huyết thanh kháng dại bởi vì sau 7-8 ngày vắc-xin đã có thể giúp cơ thể sản sinh ra kháng thể chủ động phòng bệnh dại. Nếu tiêm huyết thanh kháng dại thời điểm này có thể ức chế quá trình sản xuất kháng thể chủ động do vắc-xin tạo ra. Chính vì vậy cũng không được tiêm SAR vượt quá liều khuyến cáo đế tránh ức chế quá trình tạo kháng thể chủ động.

• Cách sử dụng huyết thanh kháng dại:
• Thử phản ứng mẫn cảm: Sau khi tiêm huyết thanh kháng dại vào cơ thể người bệnh khoảng 15 phút nếu đường kính quầng đỏ xung quanh vùng tiêm lớn hơn 1cm là dương tính, còn nếu nhỏ dưới 1 cm là phản ứng âm tính.
• Huyết thanh kháng dại có thể được pha loãng với nước muối sinh lí để tiêm phong bế toàn bộ vết thương, phần dư còn lại sẽ tiêm bắp khác chi với chi tiêm vắc-xin.
• Sau khi tiêm phải theo dõi bệnh nhân tại chỗ từ 30 phút đến 1 giờ sau.
• Khi tiêm huyết thanh kháng dại, người bệnh cần phải tiêm vắc-xin phòng dại với phác đồ đầy đủ số mũi tiêm cơ bản.
• Nếu cần thiết thì phải tiêm phòng thêm vắc-xin phòng uốn ván và kháng sinh để chống bội nhiễm.

4. Chỉ định và chống chỉ định tiêm huyết thanh kháng dại SAR:

Huyết thanh kháng dại được sử dụng cùng với vắc-xin phòng dại để điều trị dự phòng bệnh dại trong các trường hợp:

• Những người bị chó dại hoặc động vật dại cắn, cào rách các vùng da trên cơ thể.
• Niêm mạc (mắt, miệng, bộ phận sinh dục...) của người bị dính nước dãi súc vật nghi bị dại hoặc súc vật liếm trên vùng da bị trầy xước, chảy máu của con người.

Huyết thanh kháng dại chống chỉ định với một số đối tượng sau:

• Người có hệ thống miễn dịch suy giảm
• Những người quá mẫn với huyết thanh có nguồn gốc từ ngựa hay bất cứ thành phần nào của huyết thanh.

Thận trọng trong trường hợp:

• Bệnh nhân có tiền sử dị ứng, cần phải có bác sĩ trực tiếp theo dõi.
• Khi phản ứng mẫn cảm dương tính mà phải dùng huyết thanh kháng dại thì phải giải mẫn cảm bằng phương pháp Besredka tiêm bắp liều 0,1 ml, theo dõi 30 phút, nếu không có phản ứng tiếp tục tiêm 0,25 ml, theo dõi 30 phút, nếu không có phản ứng xảy ra tiêm hết liều huyết thanh còn lại.
• Trường hợp người bệnh có phản ứng phụ nhẹ thì có thể sử dụng thuốc kháng Histamine và giảm đau.
• Thận trọng đối với những người bị giảm tiểu cầu hoặc rối loạn đông máu có thể chảy máu khó cầm khi tiêm bắp.
• Tuyệt đối không được trộn lẫn vắc-xin phòng dại và kháng huyết thanh với nhau, khi sử dụng phải sử dụng bơm kim tiêm riêng và tiêm khác vị trí.
• Không được tiêm huyết thanh kháng dại vào tĩnh mạch của người bệnh.

5. Tác dụng không mong muốn của huyết thanh kháng dại SAR:

Một số tác dụng không mong muốn đối với người bệnh dại sau khi tiêm huyết thanh kháng dại gồm:

• Tại chỗ: Tổn thương loét hay căng cứng cơ có thể xảy ra ở vị trí tiêm. Phản ứng có thể tự khỏi trong vòng 3 ngày.
• Toàn thân: có thể sẽ sốt nhẹ, nổi mề đay, ban đỏ, phù nề, đau khớp và mệt mỏi.
• Hiếm gặp: Choáng, sốc phản vệ, viêm khớp, viêm thận.
• Biểu hiện phản ứng dị ứng có thể xảy ra ngay tức thời sau khi tiêm huyết thanh, sau vài giờ, vài ngày hoặc thậm chí sau 10 ngày.
• Ghi nhận hội chứng thận hư có thể xảy ra, nhưng chưa có đủ cơ sở khẳng định là do huyết thanh kháng dại.

Để huyết thanh kháng dại phát huy tối đa tác dụng thì người phơi nhiễm với bệnh dại cần phải tiêm đúng thời điểm và tuân thủ chặt chẽ phác đồ tiêm vắc-xin phòng dại của bác sĩ, việc tiêm đúng liều, đúng thời điểm đóng vai trò hết sức quan trọng. Ngoài ra, cũng cần vệ sinh vết thương đúng cách ngay sau khi phơi nhiễm.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec hiện cung cấp dịch vụ tiêm vắc-xin phòng dại. Những ưu điểm khi tiêm vắc-xin tại Vinmec bao gồm:

• Trước khi tiêm vắc-xin, tất cả khách hàng được khám sàng lọc trước tiêm với các bác sĩ chuyên khoa Nhi – vắc-xin để giúp khách hàng đảm bảo sức khỏe tốt nhất khi tiêm chủng. Bác sĩ sẽ tư vấn các loại vắc-xin phòng bệnh phù hợp với từng lứa tuổi theo khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế & Tổ chức Y tế thế giới cũng như cách theo dõi phản ứng sau tiêm vắc-xin.
• Đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng nhi giàu kinh nghiệm, chuyên nghiệp, hiểu tâm lý trẻ giúp gia đình yên tâm trong quá trình tiêm chủng.
• 100% đối tượng tiêm chủng được theo dõi và đánh giá lại sức khỏe trước khi ra về.
• Phòng theo dõi sau tiêm chủng được trang bị đầy đủ các phương tiện cấp cứu; đội ngũ bác sĩ - điều dưỡng được đào tạo về xử trí cấp cứu phản vệ nhằm đảm bảo xử lý kịp thời, đúng phác đồ khi có sự cố xảy ra. Ngoài ra, hệ thống Bệnh viện Vinmec luôn luôn có ekip cấp cứu sẵn sàng phối hợp với phòng tiêm chủng để xử trí các trường hợp sốc phản vệ, suy hô hấp – ngừng tuần hoàn để đảm bảo cho trẻ được tiêm chủng an toàn nhất.
• Phòng tiêm chủng thoáng mát, có khu chơi, giúp trẻ có cảm giác thoải mái như đang dạo chơi và có tâm lý tốt trước và sau khi tiêm chủng.
• Vắc-xin được nhập khẩu và bảo quản tại hệ thống kho lạnh hiện đại, với dây chuyền bảo quản lạnh (Cold chain) đạt tiêu chuẩn GSP, với tủ lạnh chứa vắc-xin tại mỗi phòng tiêm là tủ lạnh chuyên dụng vẫn có thể đảm bảo nhiệt độ +2 đến +8 độ C khi mất điện trong vòng 24 giờ, nhằm giữ vắc-xin trong điều kiện tốt nhất để đảm bảo chất lượng.
• Hiện Vinmec đang xây dựng phần mềm có thể kiểm tra lịch sử tiêm của trẻ hoặc đặt lịch nhắc để cha mẹ không quên lịch tiêm chủng của con qua máy tính, điện thoại một cách thuận tiện.
• Thông tin tiêm chủng sẽ được đồng bộ với hệ thống thông tin tiêm chủng quốc gia.

Bác sĩ Nguyễn Hải Hà từng công tác nhiều năm tại Khoa Nhi – Sơ sinh Bệnh viện Thanh Nhàn – Hà Nội và Khoa sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City trước khi đảm nhiệm vị trí là Trưởng đơn nguyên vắc xin thuộc khoa Ngoại trú Nhi bệnh viện Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City như hiện nay.

Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.