Huyết thanh (Globulin) miễn dịch là gì?

Huyết thanh miễn dịch hay còn gọi là globulin miễn dịch, là một loại protein đặc biệt có trong máu, chứa các kháng thể - những phân tử protein đặc hiệu, có khả năng nhận biết và vô hiệu hóa các mầm bệnh một cách chính xác. Khi cơ thể tiếp xúc với một loại vi khuẩn hoặc virus mới, hệ miễn dịch sẽ sản sinh ra các kháng thể tương ứng để chống lại.

Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của bác sĩ khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

1. Huyết thanh miễn dịch là gì?

Huyết thanh miễn dịch còn được biết đến với tên gọi kháng huyết thanh hoặc globulin miễn dịch, chứa kháng thể được lấy từ người hoặc động vật. Loại chế phẩm này giúp cơ thể có thêm kháng thể để ngăn ngừa và điều trị bệnh, hỗ trợ trong liệu pháp kết hợp hoặc thay thế miễn dịch, giúp chống lại các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Huyết thanh miễn dịch được phân loại theo hai tiêu chí chính: Quy trình sản xuất và cơ chế hoạt động. Cụ thể:

• Xét theo phương pháp sản xuất, có ba loại huyết thanh miễn dịch: Không đặc hiệu, đặc hiệu và tinh chế.
• Xét theo tác dụng sinh học, huyết thanh miễn dịch gồm: huyết thanh tiêu diệt vi khuẩn, huyết thanh chống virus, huyết thanh vô hiệu hóa độc tố, huyết thanh đơn giá và huyết thanh đa giá.

2. Sự hình thành globulin miễn dịch

Huyết thanh miễn dịch mang lại cơ hội sống sót cho nhiều bệnh nhân trong những trường hợp nguy kịch. Đây là điểm mạnh của globulin miễn dịch so với vắc xin, do vắc xin cần thời gian dài để kích hoạt khả năng phòng bệnh của cơ thể.

Các nhà khoa học đã phát triển huyết thanh miễn dịch bằng cách sử dụng các kháng nguyên đặc hiệu, bao gồm các protein lạ và một số vi sinh vật hữu ích như virus hoặc vi khuẩn. Khi những thành phần này được phối hợp có khả năng tiêu diệt virus gây bệnh, giúp loại trừ các tác nhân gây bệnh trong cơ thể.

Huyết thanh miễn dịch có thể được tạo ra bằng cách đưa vi khuẩn hoặc virus vô hại vào cơ thể động vật, sau đó thu thập máu của động vật để làm mẫu phẩm.

3. Nguyên tắc sử dụng huyết thanh miễn dịch

3.1 Nguyên tắc chung

Khi sử dụng huyết thanh miễn dịch, cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Chỉ sử dụng globulin miễn dịch cho đúng đối tượng cần thiết.
• Đảm bảo thời điểm, đường dùng và liều lượng chính xác.
• Hiểu rõ cách phòng ngừa và xử lý các tác dụng phụ không mong muốn có thể xảy ra khi truyền globulin miễn dịch vào cơ thể.
• Kết hợp với vắc xin hợp lý.
• Bảo quản theo hướng dẫn để đảm bảo hiệu quả. 

3.2 Cách đưa huyết thanh vào cơ thể

• Huyết thanh miễn dịch có thể được đưa vào cơ thể thông qua đường tiêm bắp.
• Trong trường hợp tiêm tĩnh mạch, nguy cơ gặp phải các phản ứng không mong muốn cao hơn, do đó phương pháp này không được ưu tiên bằng tiêm bắp.
• Tuyệt đối không tiêm tĩnh mạch huyết thanh có nguồn gốc từ động vật.

Liều lượng globulin miễn dịch được điều chỉnh dựa trên tuổi và cân nặng của bệnh nhân, thường dao động trong khoảng 0,1 - 1 ml/kg tùy theo loại huyết thanh và mục đích điều trị. Một số loại huyết thanh, như kháng độc tố uốn ván và bạch hầu, được tính theo đơn vị, với liều trung bình khoảng 250 đơn vị mỗi lần. Liều globulin miễn dịch để điều trị thường cao hơn so với liều phòng ngừa.

Thời gian khuyến nghị: Huyết thanh miễn dịch nên được đưa vào cơ thể càng nhanh càng tốt.

Nhóm đối tượng sử dụng: Gồm 3 nhóm chính:

• Phòng ngừa và điều trị nhiễm trùng: Sử dụng các loại huyết thanh như kháng uốn ván (SAT), kháng bạch hầu (SAD), kháng dại (SAR),...
• Điều hòa miễn dịch: Được chỉ định cho người mắc bệnh bạch cầu lympho mạn tính, suy giảm IgG, giảm bạch cầu trung tính tự miễn, thiếu máu tán huyết tự miễn, viêm khớp, nhiễm trùng sơ sinh, lupus ban đỏ,...
• Liệu pháp thay thế: Dành cho bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch nguyên phát (như giảm gammaglobulin máu tiên phát, thiếu hụt kháng thể đặc hiệu, thiếu hụt ái lực kháng thể) hoặc suy giảm miễn dịch thứ phát (trong bệnh bạch cầu lympho mạn tính, sau ghép tủy, chấn thương nặng, hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải).

Không sử dụng globulin miễn dịch để điều trị trong các trường hợp mất protein do nguyên nhân thứ phát như hội chứng thận hư, bệnh đường ruột mãn tính hoặc bỏng nặng. 

4. Phản ứng của huyết thanh

Khi tiêm huyết thanh miễn dịch, cơ thể có thể gặp một số phản ứng như sau:

• Phản ứng tại chỗ: Vị trí tiêm có thể xuất hiện cảm giác đau, đỏ da nhưng những triệu chứng này sẽ tự hết trong vài ngày và không gây nguy hiểm.
• Phản ứng toàn thân: Người bệnh có thể gặp tình trạng rét run, khó thở, đau khớp, đôi khi kèm theo nhức đầu và buồn nôn. Trường hợp nghiêm trọng nhất là sốc huyết thanh, thường xảy ra trong khoảng 10–14 ngày sau lần tiêm đầu tiên do cơ thể đã tạo kháng thể chống lại huyết thanh hoặc có thể xuất hiện ngay sau khi tiêm hoặc trong vòng vài ngày sau mũi tiêm thứ hai. Các dấu hiệu điển hình bao gồm khó thở, ngứa, nổi mề đay toàn thân, đau bụng, bí tiểu… 

Vì vậy, để tránh nguy cơ phản ứng huyết thanh, trước khi sử dụng cần lưu ý:

• Hỏi bệnh nhân đã từng sử dụng globulin miễn dịch trước đây hay chưa. Nếu bệnh nhân đã từng dùng, thì từ lần thứ hai trở đi phải cẩn trọng hơn, vì nguy cơ xảy ra phản ứng cao hơn so với lần đầu tiên.
• Để thực hiện phản ứng giải mẫn cảm, cần pha loãng globulin miễn dịch theo tỷ lệ 1:10 với dung dịch nước muối sinh lý vô trùng. Sau đó, tiêm 0,1ml vào trong da. Nếu sau 20 phút không xuất hiện vết đỏ, có thể tiếp tục tiêm huyết thanh. Ngược lại, nếu tại vị trí tiêm xuất hiện vết đỏ trong khoảng 15–20 phút, không nên tiêm do có phản ứng. Nếu bệnh nhân bắt buộc phải sử dụng, nên chia nhỏ tổng liều và tiêm từng phần, mỗi lần cách nhau 20–30 phút.
• Khi truyền globulin miễn dịch, cần giám sát chặt chẽ, theo dõi liên tục và đảm bảo đầy đủ các phương án xử lý để kịp thời ứng phó nếu xảy ra phản ứng.
• Người bệnh nên tìm đến các cơ sở y tế đáng tin cậy để thực hiện, tránh những địa điểm kém uy tín. Huyết thanh tại các cơ sở không đảm bảo có thể khó kiểm soát chất lượng, tiềm ẩn nguy cơ nhiễm khuẩn. Nếu đưa vào cơ thể, loại huyết thanh này có thể gây ra những bệnh nghiêm trọng như nhiễm trùng huyết... 

Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.