Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Dược sĩ Ngô Thị Thu Thủy - Trưởng khoa và Dược sỹ Nguyễn Hoàng Phương Khanh - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Thời tiết thay đổi, môi trường ô nhiễm, không chỉ trẻ em mà người lớn đều có thể mắc các bệnh về mũi, và một trong các triệu chứng khá phổ biến trong các bệnh này là nghẹt mũi. Nghẹt mũi xảy ra khi mũi và các mô lân cận và mạch máu bị sưng với chất lỏng dư thừa, gây ra cảm giác "nghẹt". Nghẹt mũi có thể có hoặc không đi kèm sổ mũi.
Nghẹt mũi thường chỉ gây khó chịu cho trẻ lớn và người lớn. Tuy nhiên, nghẹt mũi có thể ảnh hưởng nghiêm trọng cho trẻ nhỏ do gây xáo trộn giấc ngủ hay khó bú sữa đối với trẻ sơ sinh.
Có nhiều thuốc không kê đơn được dùng trong việc giảm các triệu chứng nghẹ mũi, dùng đường uống và xịt mũi, bài viết này chỉ đề cập đến thuốc xịt mũi, lưu ý rằng việc lạm dụng các loại thuốc nhỏ/xịt mũi trị nghẹt mũi tiềm ẩn nguy cơ gây ra các hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe.
1. Các loại thuốc nhỏ mũi, xịt mũi trị nghẹt mũi
Hiện trên thị trường có các loại thuốc nhỏ mũi , xịt mũi như sau:
- Thuốc co mạch
Các thuốc này có thể mua mà không cần đơn thuốc của bác sĩ, các thuốc này khi dùng sẽ làm co các mạch máu trong niêm mạc mũi, dẫn đến làm giảm sưng các niêm mạc này nên làm thông thoáng, giảm nghẹt mũi. Các thuốc này gồm có các sản phẩm tác dụng ngắn (ephedrin, naphazolin, phenylephedrin) và tác dụng dài (tetrahydroxyzin, xylometazolin, oxymetazolin)
Một vài biệt dược : Naphazolin (biệt dược Nasoline, Rhinex 0,05%), , xylometazolin (Otrivin 0.05% hay 0,1%) ... , các thuốc này làm cho co mạch và giảm tình trạng sung huyết ở niêm mạc mũi, làm giảm chảy nước mũi. Một nghiên cứu đã đánh giá hiệu quả của một thử nghiệm đơn liều oxymetazoline. Thuốc làm giảm sức cản đường thở mũi và các triệu chứng tắc nghẽn mũi trong vòng 1 giờ, với tác dụng kéo dài đến 7 giờ.
- Nước muối sinh lý hay nước biển sâu dạng xịt, nhỏ mũi
Các sản phẩm này có thể là thuốc hay vật tư y tế, không cần đơn thuốc khi mua và dùng rất an toàn cho các lứa tuổi, các đối tượng khác nhau như phụ nữ có thai, trẻ sơ sinh... , các sản phẩm này có tác dụng làm loãng chất tiết và giúp vệ sinh làm sạch mũi, giúp dễ chịu
- Thuốc kháng viêm xịt mũi glucocorticoid
Gồm cả 2 loại thuốc yêu cầu có đơn và không đơn thuốc. Các thuốc này thường được xem là thuốc đầu tay dùng để giảm các triệu chứng của viêm mũi dị ứng. Có 2 nhóm (2 thế hệ) glucocorticoid thường dùng trong dạng xịt mũi, các chất này có hiệu quả tương đương nhau nhưng các glucocorticoids thế hệ 2 thì ít hấp thu vào cơ thể nên tác dụng phụ toàn thân thấp hơn:
- Thế hệ 1: Beclomethasone, flunisolide, triamcinolone, và budesonide
- Thế hệ 2: Fluticasone propionate, fluticasone furoate và mometasone furoate
Một số biệt dược chứa steroid xịt mũi như Rhinocort aqua (Budesonide), Avamys (Fluticasone furoate) hay Flixonase (Fluticasone propionate)... Những loại thuốc này khác nhau về tần suất của liều dùng, chi phí , nhưng đều có hiệu quả tương tự để điều trị tất cả các triệu chứng của viêm mũi dị ứng.
Nếu bạn có các triệu chứng nghẹt mũi nặng, bạn nên sử dụng thuốc xịt mũi co mạch trong vài ngày trước khi bắt đầu sử dụng xịt mũi chứa glucocorticoid, việc dùng kế nhau giúp thuốc xịt mũi glucocorticoid đến được nhiều khu vực hơn trong đường mũi của bạn hơn.
- Thuốc kháng histamine xịt mũi
Thuốc xịt mũi - Azelastine là thuốc xịt chống dị ứng mũi, là thuốc kê theo đơn, có thể được sử dụng hàng ngày hoặc khi cần thiết để làm giảm các triệu chứng nhỏ giọt sau mũi, nghẹt mũi và hắt hơi, thường cho tác dụng trong vòng vài phút sau khi sử dụng. Tác dụng phụ phổ biến nhất với azelastine là mùi vị khó chịu trong miệng ngay sau khi sử dụng và có thể giảm thiểu bằng cách giữ cho đầu của bạn nghiêng về phía trước trong khi phun để ngăn thuốc chảy xuống cổ họng. Biệt dược có trên thị trường là Nozeytin 0.1%, cũng có các sản phẩm có phối hợp thêm glucocorticoid như Meseca hay Nozeytin –F.
2. Tác hại của dùng thuốc nhỏ mũi không đúng cách
2.1. Thuốc nhỏ mũi gây co mạch trị nghẹt mũi
Trường hợp bị nghẹt mũi kèm hay không kèm sổ mũi, bạn có thể dùng thuốc nhỏ mũi có chứa chất gây co mạch. Việc sử dụng thuốc nghẹt mũi thông mũi nên được giới hạn trong 3 đến 5 ngày để tránh xuất hiện phản ứng “bật lại” (rebound) tức lúc đầu làm hết sổ mũi, nghẹt mũi nhưng sau đó gây nghẹt mũi trở lại, dẫn đến bệnh viêm mạn tính niêm mạc mũi, khó điều trị.
Thuốc co mạch trị nghẹt mũi tương đối an toàn nếu được sử dụng một cách thích hợp, nhưng việc sử dụng chúng có liên quan đến nhiều tác dụng phụ do tác động trực tiếp của chúng lên các thụ thể adrenergic và kích thích hệ thần kinh trung ương. Các tác dụng phụ thường gặp bao gồm mất ngủ, tăng huyết áp, bồn chồn, lo lắng, nhịp tim nhanh, đánh trống ngực, rối loạn nhịp tim, ảo giác và rối loạn chức năng tiết niệu. Những thuốc nhỏ mũi co mạch này nên tránh dùng ở bệnh nhân mắc bệnh tim, tăng huyết áp, bệnh tuyến giáp, tiểu đường và tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH), cũng không nên dùng thuốc thông mũi ở những bệnh nhân đang dùng đồng thời các thuốc ức chế monoamin oxydase; sự kết hợp này có thể dẫn đến tăng huyết áp đe dọa tính mạng.
Đối với phụ nữ có thai và cho con bú phải rất thận trọng, chỉ nên sử dụng thuốc nhỏ mũi loại này khi được bác sĩ chỉ định, không nên tự ý sử dụng.
Đối với trẻ dưới 2 tuổi, tác dụng gây co mạch của thuốc nhỏ mũi trị nghẹt mũi kể trên không chỉ khu trú ở niêm mạc mũi mà gây co mạch toàn thân, tức co mạch ở cả tim, gan, thận... đưa đến tai biến gây tím tái, vã mồ hôi, choáng, phải được cấp cứu tại bệnh viện. Vì vậy, đối với trẻ dưới 2 tuổi, tuyệt đối không dùng thuốc xịt mũi chứa dược chất làm co mạch. Ngoài ra, dữ liệu lâm sàng cũng thiếu để hỗ trợ sự an toàn và hiệu quả của thuốc thông mũi ở trẻ em dưới 6 tuổi, và vì vậy các thuốc này cũng không được khuyến cáo sử dụng ở độ tuổi này.
2.2. Thuốc nhỏ mũi trị nghẹt mũi chứa glucocorticoid
Thuốc nhỏ/xịt mũi có glucocorticoid chủ yếu có tác dụng tại chỗ, tuy nhiên, nếu dùng không đúng ví dụ như sử dụng trong thời gian dài, liều cao và không giảm liều trước khi ngưng sẽ gây ra các tác dụng phụ như sau:
- Tác dụng phụ tại chỗ: kích ứng niêm mạc mũi, chảy máu cam hay có vết máu trong chất tiết của mũi, làm khô và teo niêm mạc mũi, loét vách mũi.
- Tác dụng phụ toàn thân: mặc dù có nhiều nghiên cứu dài hạn về tác dụng có hại trên tăng trưởng ở trẻ em là chưa rõ, tuy nhiên, cần theo dõi ảnh hưởng trên tăng trưởng của trẻ em khi có sử dụng các thuốc này, tương tự, các nghiên cứu về loãng xương, tăng nhãn áp hay đục thủy tinh thể ở mắt cũng cho thấy có thể có nguy cơ này (mặc dù thấp) khi dùng các thuốc nhỏ mũi/xịt mũi chứa glucocorticoids lâu dài
3. Sử dụng thuốc nhỏ mũi, xịt mũi trị nghẹt mũi an toàn
Loại thuốc: Để không làm tổn hại niêm mạc mũi, đảm bảo hoạt động sinh lý của hệ thống lông nhày, các thuốc đưa vào mũi phải đảm bảo pH= 7-9, nhiệt độ trong khoảng từ 23 độ C- 40 độ C, độ nhớt và áp suất thẩm thấu phù hợp.
Không nên nhỏ mũi bằng các hoa lá, thảo mộc tươi... tự chế vì các loại thuốc này không đảm bảo vô khuẩn sẽ gây thêm bệnh hoặc chứa dị nguyên gây nên những phản ứng dị ứng.
Ngoại trừ thuốc nhỏ mũi, xịt mũi chỉ có thành phần nước muối sinh lý Natri clorid 0,9% được dùng an toàn cho trẻ em (dùng với dụng cụ hút mũi đối với trẻ nhỏ) , các thuốc nhỏ mũi, xịt mũi còn lại cần phải sử dụng theo chỉ định của bác sĩ đối với các thuốc kê đơn hay tư vấn của dược sĩ cho các thuốc không kê đơn.
Thời gian và liều dùng thuốc: Như trên đã nói, các thuốc co mạch không được nhỏ nhiều lần trong ngày, kéo dài liên tục nhiều ngày vì sẽ gây viêm mũi do thuốc (Rhinitis medicamentosa).
Ở trẻ em, dùng thuốc xịt/nhỏ mũi chứa glucocorticoid kéo dài sẽ có thể làm chậm tăng trưởng nên nếu bạn phải dùng thuốc xịt/nhỏ mũi cho con bạn kéo dài khoảng 2 tháng trong 1 năm thì cần trao đổi kỹ với bác sĩ của con bạn.
Thông thường với các người bệnh có triệu chứng dai dẳng từ trung bình đến nặng thì các thuốc xịt mũi có glucocorticoid cần bắt đầu với liều dùng cao nhất theo khuyến cáo tương ứng theo độ tuổi và giảm dần cho đến liều thấp nhất có hiệu quả sau khi kiểm soát được các triệu chứng.
Lưu ý: Nếu bạn bị sổ mũi nghẹt mũi kéo dài hay nghẹt mũi ở các trẻ nhỏ dưới 2 tháng nên đến bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng để khám và điều trị. Bạn cần chú ý, những rối loạn về mũi không chỉ là triệu chứng của cảm cúm, cảm lạnh mà là khởi đầu của các bệnh mãn tính khác như viêm mũi dị ứng, viêm xoang... Vì vậy, bạn cần đến bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng để được điều trị đúng phác đồ ngay từ đầu để không gây ra các ảnh hưởng bất lợi về sau.
Ngoài ra, cần bảo quản thuốc tránh xa tầm tay trẻ em, nhất là các thuốc co mạch, tránh uống nhầm gây các hậu quả nghiêm trọng.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec thăm khám và điều trị các bệnh lý viêm mũi họng thông thường, các khối u vùng đầu mặt cổ, dị tật bẩm sinh vùng tai mũi họng bằng các phương pháp nội - ngoại khoa tối ưu nhất cho bệnh nhân, cả trẻ em và người lớn. Đến với Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, bệnh nhân sẽ nhận được sự thăm khám trực tiếp, tận tình và chuyên nghiệp từ đội ngũ cán bộ y tế giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm.
Để đăng ký khám và điều trị tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, Quý Khách có thể liên hệ Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc, hoặc đăng ký khám trực tuyến TẠI ĐÂY
XEM THÊM
