Bài viết được viết bởi Bác sĩ chuyên khoa II Khổng Tiến Đạt, Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.
Nút mạch khối u các tạng là phương pháp luồn ống thông qua động mạch đùi vào động mạch tưới máu cho khối u ở các tạng đó, sau đó bơm chất gây tắc mạch vĩnh viễn. Những vật liệu này có thể là các hạt nhựa PVA hay hóa chất.
1. Tổng quan
Các khối u tăng sinh mạch trong tạng thường được cấp máu từ những động mạch lân cận. Qua đường nội mạch, dưới hướng dẫn của chụp số hóa xóa nền, bác sĩ có thể làm tắc những nhánh động mạch này. Cụ thể là bơm các vật liệu gây tắc mạch, hoặc kết hợp thêm với hóa chất trong trường hợp có tổn thương ác tính. Ngoài ra, kỹ thuật điều trị nút mạch khối u các tạng dưới chụp số hóa xóa nền còn được chỉ định để nút mạch trước mổ nhằm giảm nguy cơ chảy máu trong lúc phẫu thuật.
2. Khi nào cần thực hiện nút mạch dưới chụp số hóa xóa nền?
2.1. Chỉ định
Các khối u trong ổ bụng (ví dụ gan, u thận, lách...) được chỉ định can thiệp nội mạch bằng kỹ thuật điều trị nút mạch khối u các tạng dưới chụp số hóa xóa nền trong các trường hợp sau:
- Nút mạch tiền phẫu: Thường thực hiện trước phẫu thuật vài ngày;
- Một số trường hợp u ác tính, nhưng không còn chỉ định phẫu thuật: Nút mạch nhằm mục đích kiểm soát triệu chứng;
- Điều trị một số u lành đang bị chảy máu;
- Điều trị dự phòng một số u lành có nguy cơ chảy máu: Chẳng hạn như u cơ mỡ mạch thận (angiomyolipoma) kích thước lớn hơn 4cm.
2.2. Chống chỉ định
- Thường chỉ có chống chỉ định tương đối, từng loại tổn thương sẽ có những chỉ định khác nhau. Trong các trường hợp này phải cân nhắc giữa lợi ích của việc can thiệp nội mạch, với nguy cơ biến chứng có thể xảy ra;
- Bệnh nhân bị suy thận;
- Mạch dự kiến làm tắc có vòng nối, nguy cơ gây tắc các mạch không mong muốn, nhất là mạch nuôi tủy sống hoặc ống tiêu hóa;
- Có luồng thông động - tĩnh mạch lớn, nhiều nguy cơ nút tắc mạch phổi.
3. Các bước chuẩn bị
3.1. Ekip thực hiện
- Bác sĩ chuyên khoa và kỹ thuật viên điện quang can thiệp;
- Đội ngũ bác sĩ phụ và các điều dưỡng;
- Bác sĩ và kỹ thuật viên gây mê.
3.2.Phương tiện
- Máy chụp số hóa xóa nền (còn gọi là chụp DSA);
- Máy bơm điện chuyên dụng;
- Phim, máy in phim, cũng như hệ thống lưu trữ hình ảnh;
- Bộ áo chì và tạp dề, che chắn tia X-quang.
3.3. Các loại thuốc
- Thuốc gây tê tại chỗ;
- Thuốc gây mê toàn thân (nếu có chỉ định);
- Thuốc chống đông và thuốc trung hòa;
- Thuốc đối quang Iod tan trong nước;
- Dung dịch sát khuẩn niêm mạc và da.
3.4. Vật tư y tế thông thường
- Bơm tiêm các cỡ 1 - 3 - 5 - 10ml;
- Bơm tiêm dành riêng máy bơm điện;
- Nước muối sinh lý hoặc nước cất;
- Áo, mũ, khẩu trang và găng tay phẫu thuật;
- Dụng cụ can thiệp vô trùng: Dao, kéo, kẹp, bát, khay...
- Gạc và bông băng phẫu thuật;
- Thuốc và dụng cụ cấp cứu tai biến đối quang.
3.5. Vật tư y tế đặc biệt
- Kim chọc mạch;
- Bộ ống đặt lòng mạch cỡ 5-6F;
- Dây dẫn tiêu chuẩn cỡ 0.035 inch;
- Ống thông chụp mạch cỡ 4-5F;
- Vi ống thông cỡ 2-3F;
- Vi dây dẫn cỡ 0.014-0.018 inch;
- Ống thông dẫn đường cỡ 6F;
- Bộ dây nối chữ Y.
3.6. Vật liệu gây tắc mạch
- Xốp sinh học (Gelfoam);
- Hạt nhựa tổng hợp (PVA);
- Keo sinh học (Histoacryl, Onyx...);
- Vòng xoắn kim loại nhiều kích cỡ (Coils).
3.7. Người bệnh
- Được bác sĩ giải thích kỹ lưỡng về thủ thuật để phối hợp tốt;
- Cần nhịn ăn và uống trước 6 giờ. Có thể uống tối đa 50ml nước;
- Nếu quá kích thích, không nằm yên thì cần cho thuốc an thần...
3.8. Phiếu xét nghiệm
- Hồ sơ bệnh án điều trị nội trú của cơ sở y tế;
- Phiếu chỉ định thực hiện kỹ thuật đã được thông qua;
- Phim ảnh chụp X-quang, hoặc CT Scan hay MRI (nếu có).
4. Quy trình tiến hành
4.1. Vị trí chọc động mạch
- Thường chọc vào động mạch đùi bên phải;
- Có thể chọc từ động mạch cánh tay trong một số trường hợp đặc biệt.
4.2. Chụp động mạch và luồn chọn lọc động mạch tổn thương
- Nên chụp động mạch chủ bụng bằng ống thông thẳng có lỗ bên hoặc ống thông đuôi lợn;
- Sau đó thay bằng ống thông nhằm chọn lọc được động mạch cấp máu cho tổn thương;
- Xác định động mạch cấp máu cho khối u, dùng vi ống thông để luồn siêu chọn lọc;
- Bơm vào những vật liệu gây tắc mạch phù hợp với tổn thương.
4.3. Lưu ý
- Người bệnh nằm tại giường, bất động chân bên chọc mạch tối thiểu 6 giờ và theo dõi chảy máu nơi chọc;
- Trước khi làm thủ thuật cần đặt ống thông bàng quang và cho bệnh nhân đi đại tiện trước.
5. Kết quả
Thủ thuật kỹ thuật điều trị nút mạch khối u các tạng dưới chụp số hóa xóa nền được cho là thành công nếu như đạt đủ hai điều kiện sau:
- Khối u và những động mạch cấp máu cho nó đã bị gây tắc hoàn toàn, không còn tái tưới máu;
- Không làm tắc các mạch cấp máu cho vùng mô lành và những cơ quan lân cận.
Một số tai biến có nguy cơ xảy ra thường là:
- Suy thận: Chủ yếu xuất hiện trong các trường hợp có can thiệp mạch máu thận. Vì vậy khi can thiệp cần chú ý không gây tắc các mạch cấp máu cho nhu mô thận bình thường. Sau khi kết thúc thủ thuật nên truyền nhiều dịch;
- Dấu hiệu thiếu máu ruột: Cần theo dõi tình trạng ổ bụng vì một số trường hợp có nguy cơ gây tắc các mạch máu đường tiêu hóa;
- Tai biến chung trong quá trình can thiệp (ví dụ bóc tách động mạch, thủng mạch, xuất huyết...): Cần hội chẩn chuyên khoa trước khi đưa ra hướng xử lý thích hợp;
- Nhồi máu tạng hoặc mạc treo: Do nút mạch nhánh lành. Trường hợp này cần hội chẩn khám chuyên khoa, xử trí tùy theo mức độ tổn thương.
Nhìn chung, kỹ thuật điều trị nút mạch khối u các tạng dưới chụp số hóa xóa nền có ưu điểm là tương đối an toàn, thời gian tiến hành và nằm viện ngắn, không ảnh hưởng nhiều đến sức lao động của bệnh nhân sau này, không để lại sẹo hay những biến chứng hậu phẫu. Tuy nhiên đây cũng được xem là một kỹ thuật khó với chi phí khá cao, cần được tiến hành tại những bệnh viện lớn, uy tín bởi bác sĩ có chuyên môn, tay nghề.
