Dạy trẻ cách đồng cảm

Đồng cảm là khi một người có thể đặt mình vào vị trí của một người khác và cảm nhận được những gì người đó đang trải qua. Đây là một cảm xúc phức tạp, cần nhiều thời gian để hiểu được điều này. Tuy nhiên, có một số trẻ có thể bắt đầu hiểu về suy nghĩ và cảm xúc của người khác từ khi trẻ được 18 - 24 tháng. Sau khoảng thời gian này, bạn có thể bắt đầu dạy cho trẻ biết đồng cảm với người khác trong cuộc sống hàng ngày.

1. Trẻ biết đồng cảm có biểu hiện như thế nào?

Đồng cảm là khả năng tưởng tượng cảm giác của người khác trong một tình huống cụ thể và phản ứng một cách cẩn trọng. Đây là một kỹ năng rất phức tạp, cần nhiều thời gian để trẻ có thể tiếp nhận kỹ năng này. Có thể đồng cảm với người khác có nghĩa là một đứa trẻ:

• Trẻ hiểu rằng trẻ là một cá thể riêng biệt, con người của chính trẻ;
• Trẻ hiểu rằng người khác có thể có những suy nghĩ và cảm xúc khác với trẻ.
• Trẻ ghi nhận những cảm giác chung mà hầu hết mọi người đều trải qua như: hạnh phúc, ngạc nhiên, tức giận, thất vọng, buồn bã,...
• Trẻ có thể nhìn vào một tình huống cụ thể như nhìn một người bạn đồng trang lứa nói lời tạm biệt với cha mẹ tại nơi giữ trẻ, và tưởng tượng trẻ có thể cảm thấy tâm trạng của người bạn đó như thế nào trong thời điểm đó.
• Trẻ có thể tưởng tượng phản ứng nào có thể phù hợp hoặc an ủi trong tình huống cụ thể đó, chẳng hạn như tặng bạn mình một món đồ chơi yêu thích hoặc gấu bông để an ủi bạn.

Hiểu và thể hiện sự đồng cảm là kết quả của nhiều kỹ năng xã hội - tình cảm đang phát triển trong những năm đầu đời của trẻ. Một số mốc đặc biệt quan trọng bao gồm:

• Thiết lập một mối quan hệ an toàn, bền chặt, yêu thương với bạn là một trong những cột mốc quan trọng đầu tiên của trẻ. Cảm thấy được bạn chấp nhận và thấu hiểu sẽ giúp trẻ học cách chấp nhận và hiểu người khác khi lớn lên.
• Trẻ 6 tháng tuổi bắt đầu hỏi hỏi từ những người mà trẻ tiếp xúc. Đây là khi một em bé sẽ nhìn vào cha mẹ hoặc những người thân yêu khác để đánh giá phản ứng của họ đối với một người hoặc tình huống thực tế. Ví dụ, một đứa trẻ 7 tháng tuổi nhìn cha mình một cách cẩn thận khi ông chào đón một vị khách đến thăm nhà của họ để xem liệu người mới này có tốt và an toàn hay không. Phản ứng của cha mẹ với khách sẽ ảnh hưởng đến cách em bé phản ứng với vị khách đó. Đây cũng chính là lý do tại sao các bậc cha mẹ được khuyến khích lạc quan và yên tâm, không tỏ ra lo lắng khi nói lời tạm biệt với trẻ tại nơi giữ trẻ. Bởi điều đó sẽ gửi thông điệp rằng “đây là một nơi tốt” và “con sẽ ổn thôi”. Học hỏi từ phản ứng của cha mẹ trong các tình huống mới, giúp trẻ hiểu thế giới và những người xung quanh.
• Từ 18 đến 24 tháng tuổi, trẻ mới biết đi sẽ phát triển nhiều về tâm trí. Đây là khi trẻ mới biết đi lần đầu tiên nhận ra rằng, cũng như trẻ có suy nghĩ, cảm xúc và mục tiêu của riêng mình. Những người khác cũng có suy nghĩ và ý tưởng của riêng họ, và những điều này có thể khác với của trẻ. Ở độ tuổi này, trẻ mới biết đi sẽ bắt đầu nhận ra bản thân của mình trong gương. Điều này báo hiệu rằng một đứa trẻ đã hiểu rõ về bản thân như một con người riêng biệt.

2. Khi nào có thể dạy trẻ đồng cảm với người khác?

Con người vốn đã có sẵn sự đồng cảm, ít nhất là ở một mức độ nào đó. Nghiên cứu cho thấy rằng khi một đứa trẻ trong nhà trẻ khóc, những đứa trẻ khác khóc cùng có xu hướng lớn lên có nhiều sự đồng cảm nhất. Có một số trẻ có thể bắt đầu hiểu nhiều hơn về suy nghĩ và cảm xúc của người khác từ khi trẻ được 18 tháng đến 24 tháng tuổi. Sau độ tuổi này, bạn có thể dần dần dạy trẻ nhận thức rõ hơn về cảm xúc của người khác trong cuộc sống hàng ngày.

Tuy nhiên, ban đầu bạn đừng quá kỳ vọng quá nhiều vào trẻ. Đó sẽ là một cuộc hành trình chậm và dần dần để trẻ hiểu rằng người khác cũng có cảm xúc riêng của họ và cảm xúc của chúng là rất quan trọng.

Như bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng biết, trẻ 2 tuổi không phải là hình mẫu của hành vi vị tha và hào phóng. Jane Nelsen, một nhà trị liệu trẻ em và là đồng tác giả của Kỷ luật Tích cực cho Trẻ mẫu giáo cho biết: “Trẻ không có khả năng phát triển về khả năng hiểu sự đồng cảm”. Nhưng điều này không có nghĩa là bạn không nên tiếp tục dạy cho trẻ biết đồng cảm với người khác. Ví dụ, nếu đứa trẻ 2 tuổi đánh em của mình, bạn có thể nói, 'Con đau khi bạn đánh con. Con thấy cảm giác đó sao?

3. Dạy trẻ biết đồng cảm

3.1. Nói về cảm xúc

Bạn cần bắt đầu bằng cách đặt tên cho hành vi của trẻ để trẻ có thể nhận ra cảm xúc. Nói, "Ồ, bạn thật tử tế" khi trẻ hôn ngón tay bị tổn thương của bạn. Trẻ sẽ học được từ phản ứng của bạn rằng phản ứng của trẻ được công nhận và đánh giá cao.

Trẻ cũng cần nhận ra những cảm xúc tiêu cực, vì vậy đừng ngại bình tĩnh chỉ ra khi trẻ ít quan tâm hơn. Hãy thử nói, "Điều đó khiến em của con thực sự buồn khi con nắm lấy cái lục lạc của em. Con có thể làm gì để giúp em cảm thấy tốt hơn không?".

3.2.Khen ngợi hành vi đồng cảm của trẻ

Khi trẻ thực hiện một hành động tử tế, hãy nói cho trẻ biết điều trẻ đã làm đúng và nói càng cụ thể càng tốt: "Con đã rất hào phóng khi chia sẻ con gấu bông của mình với em của con! Điều đó khiến em hạnh phúc. Hãy xem em đang cười như thế nào kìa?".

3.3.Khuyến khích trẻ nói về cảm xúc của mình và của người khác

Hãy cho trẻ biết rằng bạn quan tâm đến cảm xúc của trẻ bằng cách chăm chú lắng nghe. Hãy nhìn vào mắt trẻ khi trẻ nói chuyện với bạn và diễn đạt lại những gì trẻ nói. Khi trẻ hét lên, "Hoan hô!", bạn có thể nói lại "Ồ, hôm nay con cảm thấy rất vui". Trẻ có thể không biết trả lời thế nào nếu bạn hỏi trẻ tại sao, nhưng trẻ sẽ không gặp vấn đề gì khi nói về "cảm giác hạnh phúc".

Tương tự, hãy chia sẻ cảm xúc của riêng bạn với trẻ: "Bố/mẹ cảm thấy buồn khi con đánh bố/mẹ. Con hãy nghĩ cách khác để con có thể nói với bố/mẹ rằng con không muốn đi đôi giày đó". Trẻ sẽ biết rằng hành động của mình ảnh hưởng đến người khác, đây cũng là một khái niệm khó hiểu đối với trẻ nhỏ.

3.4.Chỉ ra hành vi đồng cảm của người khác

Dạy trẻ để ý khi người khác cư xử tử tế. Hãy thử nói với trẻ rằng: "Hãy nhớ rằng người phụ nữ ở cửa hàng tạp hóa, người đã giúp chúng ta nhặt thức ăn khi bố/mẹ đánh rơi túi. Cô ấy thực sự tốt với chúng ta và cô ấy khiến bố/mẹ cảm thấy dễ chịu hơn khi bố/mẹ bực bội". Bằng cách này, bạn củng cố sự hiểu biết của trẻ về cách hành động của mọi người có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác.

Một số cuốn sách cũng cung cấp những ví dụ điển hình về sự đồng cảm, vì vậy hãy hỏi trẻ xem con chó con bị lạc trong một câu chuyện đang cảm thấy thế nào hoặc tại sao cô bé trong một câu chuyện khác lại mỉm cười. Hãy cho trẻ biết bạn cảm thấy thế nào nếu bạn là một trong những nhân vật đó và hỏi trẻ sẽ phản ứng như thế nào. Những cuộc thảo luận này sẽ giúp trẻ tìm hiểu về cảm xúc của người khác và liên hệ chúng với cảm xúc của chính mình.

3.5.Dạy các quy tắc cơ bản của phép lịch sự

Cách bạn cư xử tốt là một cách cụ thể để trẻ thể hiện sự quan tâm và tôn trọng đối với người khác. Ngay khi trẻ có thể giao tiếp bằng lời nói, mẹ có thể bắt đầu nói "làm ơn" và "cảm ơn". Giải thích rằng bạn có xu hướng giúp đỡ trẻ nhiều hơn khi trẻ lịch sự với bạn và rằng bạn không vui khi trẻ ra lệnh cho bạn.

Tất nhiên, lịch sự với trẻ được đáng giá qua hàng nghìn quy tắc và lời giải thích. Thường xuyên nói "làm ơn" và "cảm ơn" với trẻ và với những người khác, và trẻ sẽ biết rằng những cụm từ này là một phần của giao tiếp thông thường, cả ở nhà và ở nơi công cộng.

3.6. Đừng dùng sự tức giận để kiểm soát trẻ

Mặc dù bạn rất dễ bực tức khi đứa trẻ đánh em của mình, nhưng bạn hãy cố gắng không sử dụng sự tức giận như một công cụ để quản lý hành vi của trẻ. Dạy trẻ bằng cách hướng dẫn và làm gương hiệu quả hơn nhiều, đặc biệt là ở lứa tuổi này.

Jerry L. Wyckoff, nhà tâm lý học và đồng tác giả của cuốn Twenty Teachable Virtues cho biết: “Khi bạn nói, bố/mẹ thực sự giận con”, trẻ sẽ im lặng và rút lui . Thay vào đó, hãy cho trẻ thấy sự đồng cảm. Thay vì tức giận, hãy dành một chút thời gian để bình tĩnh lại. Sau đó, hãy nói một cách chắc chắn với trẻ rằng: "Bố/mẹ biết con đã nổi điên, nhưng con không nên đánh em mình. Điều đó đã làm tổn thương em và điều đó khiến bố/mẹ buồn. Con hãy nói xin lỗi với em".

3.7. Giao cho trẻ những công việc nhỏ

Nghiên cứu cho thấy rằng những đứa trẻ học được trách nhiệm cũng sẽ học được lòng vị tha và quan tâm. Trẻ 2 tuổi thích thực hiện các nhiệm vụ nhỏ và một số công việc, chẳng hạn như cho vật nuôi ăn, dạy sự đồng cảm đặc biệt tốt, đặc biệt là khi bạn dành nhiều lời khen ngợi cho một công việc trẻ hoàn thành tốt.

3.8. Nêu gương tốt cho trẻ về sự đồng cảm

Hành động tử tế và từ thiện là một cách tuyệt vời để dạy trẻ sự đồng cảm. Cho trẻ đi cùng khi bạn chuẩn bị bữa ăn cho một người hàng xóm ốm yếu hoặc một người bạn có em bé mới sinh. Hãy để trẻ giúp bạn đóng gói quần áo để mang đến tổ chức từ thiện ở địa phương. Bạn có thể giải thích rất đơn giản rằng đôi khi mọi người bị ốm hoặc không có đủ thức ăn, quần áo và vì vậy họ cần sự giúp đỡ của những người xung quanh.

4. Nếu trẻ không đồng cảm, bạn có nên lo lắng không?

Hoàn toàn bình thường nếu đôi khi trẻ tự cho mình là trung tâm. Bộ não của trẻ vẫn đang phát triển và chưa đủ trưởng thành để nhận thức đầy đủ tác động mà lời nói và hành động của trẻ có thể gây ra với người khác.

Nếu bạn lo lắng rằng trẻ không bao giờ thể hiện sự đồng cảm hoặc dường như không nhận thức được rằng người khác có cảm xúc khác với mình, bạn có thể muốn nói chuyện với bác sĩ để được trấn an và cho những lời khuyên hữu ích. Trẻ rất có thể sẽ nhận thức rõ hơn về cảm xúc của người khác một cách tự nhiên, khi trẻ trưởng thành hơn, nhưng bạn sẽ không bao giờ có cơ hội ​​thứ hai để dạy trẻ sự đồng cảm.

Nuôi dưỡng cảm xúc cho trẻ là việc làm cần thiết, tuy nhiên, trẻ trong giai đoạn phát triển cũng rất dễ gặp phải các vấn đề về hệ hô hấp, các bệnh lý nhiễm trùng hô hấp, bệnh lý về da và nhiễm trùng đường tiêu hóa...cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến việc chăm sóc và cung cấp dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ.

Để trẻ khỏe mạnh, phát triển tốt cần có một chế độ dinh dưỡng đảm bảo về số lượng và cân đối chất lượng. Nếu trẻ không được cung cấp các chất dinh dưỡng đầy đủ và cân đối sẽ dẫn đến những bệnh thừa hoặc thiếu chất dinh dưỡng ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển toàn diện của trẻ cả về thể chất, tâm thần và vận động.

Cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng.

Cha mẹ có thể tìm hiểu thêm:

Các dấu hiệu bé thiếu kẽm

Thiếu vi chất dinh dưỡng và tình trạng không tăng cân ở trẻ

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.

Nguồn tham khảo: babycenter.com, zerotothree.org, babycentre.co.uk