Nga truật hay còn gọi là nghệ đen, là một vị thuốc đông y được sử dụng từ lâu với tác dụng hành khí, phá huyết tiêu thực, điều trị chứng đau bụng kinh, giúp kích thích tiêu hóa, điều trị đầy bụng... Không chỉ vậy vị thuốc này cũng được ứng dụng và sử dụng nhiều trong nền Y Học Hiện Đại.
1. Một số đặc điểm cây nga truật
Nga truật tại Việt Nam còn được gọi với cái tên khác là ngải tím, tam nại, bồng truật hay nghệ đen. Nga truật có tên khoa học là Curcuma zedoaria (Berg.) Rosc. thuộc họ Gừng (Zingiberaceae).
Đặc điểm cây nga truật: Đây là một loài cây thân thảo, cao khoảng 1 đến 1,5m. Thân rễ có hình nón, có vân ngang và khía dọc, trên thân rễ mang theo những củ hình trụ tỏa ra theo dạng hình chân vịt, có màu vàng ở trong và có vòng màu xám ở củ già. Ngoài ra, thân rễ còn mang những củ hình trái xoan hoặc dạng hình trứng, màu trắng, có cuống dài và mảnh. Lá cây hình mũi mác, dài 30 đến 60cm, rộng 7 đến 8cm, không có cuống, nhưng có bẹ lá ở gốc, đầu nhọn có đốm tía dọc theo gân mặt trên của lá. Cụm hoa có hình trụ, dài khoảng 20cm, mọc từ thân rễ và thường xuất hiện trước khi cây ra lá, hoa có màu vàng.
Phân bố: Cây nga truật mọc hoang và được trồng nhiều ở Việt Nam để làm thuốc. Ngoài ra, còn mọc những nước nhiệt đới khác.
Bộ phận dùng: Nga truật có bộ phận dùng là thân rễ và được thu hái vào mùa đông. Sau khi thu hái cắt bỏ những rễ con, đồ chín rồi phơi khô. Có khi đem củ ngâm dấm rồi đun cho đến cạn, đem ra thái mỏng rồi phơi khô.
Chú ý phân biệt củ rễ của cây Nga truật gọi là Nga linh hay Uất kim cũng là một vị thuốc được sử dụng nhiều trong đông y, nhưng có vài tác dụng khác nhau.
2. Công dụng của nga truật
Một số công dụng của nga truật được ghi nhận như:
- Tác dụng tăng bài tiết dịch mật, ức chế nhẹ tiết dịch dạ dày được ứng dụng trong điều trị bệnh viêm loét dạ dày do hiệu lực giảm bài tiết dịch vị.
- Kích thích tiêu hóa: Dược liệu này cho thấy có tác dụng kích thích đường tiêu hóa, hỗ trợ việc tiêu hóa nên cải thiện tình trạng đầy bụng, chậm tiêu, chướng hơi.
- Một số nghiên cứu thấy dầu của Nga truật có tác dụng phá vỡ và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư gan, tinh dầu còn có tính kháng khuẩn
- Cao cồn từ vị nga truật có thể được dùng để ngừa thai.
Theo Đông y, nga truật có vị cay, đắng, tính ôn, không có độc quy vào kinh can. Vị thuốc này có tác dụng hành khí, phá huyết, tiêu tích hóa thực. Nên trong các bài thuốc được dụng với mục đích điều trị tình trạng đau bụng, ăn uống không tiêu, đầy hơi, bế kinh, hành kinh có máu cục...
3. Bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc nga truật
Thường thì khi sử dụng nga truật người ta sẽ kết hợp với những vị thuốc khác nhằm làm tăng tác dụng điều trị cũng như hạn chế những tác dụng không mong muốn do tính phá huyết mạnh của nga truật. Một số bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc nga truật như:
- Chữa bế huyết, hành kinh có cục máu đông, đau bụng kinh hay hành kinh ra huyết đặc.
Nga truật và ích mẫu mỗi vị 15g, sắc lấy nước uống hàng ngày, đến khi tình trạng bệnh thuyên giảm.
- Chữa nôn trớ ở trẻ bú sữa
Nga truật 4g, muối ăn 3 hạt, cho vào nồi sắc với sữa cho sôi chừng 5 phút. Sau đó, hòa tan với ít ngưu hoàng rồi cho trẻ uống.
- Chữa cam tích, biếng ăn ở trẻ em
Nga truật 6g, hạt muồng 4g. Sắc lấy nước uống.
- Tây y dùng nga truật trong đơn thuốc bổ giúp sống lâu
Các vị thuốc gồm lô hội 25g, long đởm thảo 5g, đại hoàng 2,5g, nga truật 2,5g, phan hồng hoa (Crocus sativus) 2,5g Polyporus officinalis 2,5g. Các vị trên thái nhỏ ngâm trong 2l cồn 600, trong vòng 10 ngày. Lọc lấy rượu mà uống. Ngày uống 2 - 5ml rượu, nếu uống nhiều quá sẽ có tác dụng nhuận tràng.
- Trị thức ăn uống kém, thức ăn không tiêu
Nga truật, Nhân sâm, Quất bì, Súc sa mật, Kinh tam lăng, Nhục đậu khấu, Thanh bì, Mạch bá, Mộc hương bằng lượng nhau từ 6 đến 10g.
Đem các dược liệu sắc uống, ngày dùng một thang chia 3 lần.
- Trị trẻ nhỏ đau bụng, rối loạn tiêu hóa
Nga truật, Tam lăng mỗi loại 5g, Trần bì 10g, hương phụ tứ chế 6g, La bặc tử 5g, Sa nhân 3g, Thanh bì, chỉ thực đều 6g, Hồ hoàng liên, Lô hội đều 3g, Hồ tiêu 5g, tất cả các vị tán bột, trộn với hồ làm hoàn, mỗi lần uống 3-6g ngày 2 lần, uống với nước ấm khi uống kiêng các thức ăn sống lạnh.
- Bài thuốc trị đau bụng kinh và tắt kinh
Bạch chỉ và bạch thược mỗi thứ 10g, xuyên khung 5g, thục địa 10g, nga truật 8g. Sắc uống. Hoặc lấy hàm lượng gấp 10 lần rồi tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 10g mỗi ngày uống cùng với nước muối nhạt. Ngày dùng 3 lần.
- Bài thuốc chữa viêm dạ dày
Một ít mật ong nguyên chất, trúc diệp và sài hồ sao vàng mỗi thứ 200g, ô tặc cốt 300g, nga truật 1kg. Nghiền thành bột tất cả các vị thuốc. Sau đó trộn đều với mật làm thành viên hoàn, mỗi lần dùng 20g, ngày dùng 2 lần trước khi ăn 30 phút.
4. Lưu ý khi sử dụng nga truật
Đông y coi Nga truật là một vị có tác dụng phá huyết, tác dụng vông pháp mạnh nên cần lưu ý khi sử dụng để tránh những tác dụng không tốt đến sức khỏe cần lưu ý:
- Không dùng cho những người hư yếu mà có tích trên và phụ nữ mang thai thì cấm dùng vì gây sảy thai. Trường hợp bắt buộc nếu dùng phải kết hợp Bạch truật và Nhân sâm.
- Tác dụng phá huyết của nga truật mạnh hơn so với vị thuốc tam lăng (cũng là một vị thuốc có tác dụng hành huyết, phá huyết) nên chủ yếu được dùng trong trường hợp có huyết ứ hay khí trệ lâu ngày. Nhưng có thể dùng chung với Tam lăng để tăng tác dụng.
- Nga truật có tác dụng hành huyết nên có thể làm chậm quá trình đông máu, nên chú ý khi dùng chung với các thuốc chống đông máu hoặc chuẩn bị can thiệp các thủ thuật ngoại khoa.
- Người bị rong kinh, rong huyết, đang bị xuất huyết thì không nên dùng dược liệu nga truật.
- Dùng quá liều có thể gây ra tình trạng thiếu sắt, rối loạn chuyển hóa, buồn nôn và tiêu chảy.
- Nếu dùng dược liệu để giảm đau, nên bào chế với giấm nhằm gia tăng tác dụng điều trị, vì giấm vị chua theo đông y giúp thư giãn cơ, tăng quy kinh can.
Sử dụng Nga truật hay nghệ đen trong điều trị bệnh được ứng dụng rộng rãi. Tuy nhiên, không nên lạm dụng sử dụng nghệ đen quá nhiều, đặc biệt những người già yếu thể trạng hư do dược liệu này có tác dụng mạnh. Nên tham khảo y kiến bác sĩ trước khi dùng nghệ đen.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
