Bệnh hồng ban đa dạng là một phản ứng miễn dịch trên da do nhiễm trùng hoặc thuốc gây ra. Bệnh nhân bị hồng ban đa dạng có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, trong đó trẻ em chiếm 20%, và có thể ở mức độ nhẹ hoặc nặng. Hồng ban đa dạng nhẹ thường là một tình trạng phát ban trên da đơn thuần trong khi hồng ban đa dạng thể nặng có thể trở nên nguy hiểm và thường cần điều trị tích cực.
1. Bệnh hồng ban đa dạng là gì?
Bệnh hồng ban đa dạng là một phản ứng quá mẫn thường do nhiễm trùng, phổ biến nhất là virus herpes simplex (HSV). Bệnh có biểu hiện bằng một vết phát ban trên da được đặc trưng bởi một tổn thương đích điển hình; đôi khi cũng ảnh hưởng đến niêm mạc. Người bệnh bị hồng ban đa dạng thường cấp tính và tự giới hạn, có thể tự khỏi mà không có biến chứng gì.
Bệnh hồng ban đa dạng thường ảnh hưởng đến thanh niên (20–40 tuổi); tuy nhiên, tất cả các nhóm tuổi và chủng tộc đều có thể bị ảnh hưởng. Trong đó, nam giới thường chiếm ưu thế.
2. Các nguyên nhân gây bệnh hồng ban đa dạng
Nhiễm trùng
Nhiễm trùng có lẽ đóng vai trò bệnh sinh trong ít nhất 90% các trường hợp hồng ban đa dạng.
Tác nhân gây nhiễm trùng phổ biến nhất làm xuất hiện hồng ban đa dạng là nhiễm virus herpes simplex (HSV), thường là herpes labialis (mụn rộp ở môi) và ít thường gặp herpes sinh dục. Trong đó, HSV loại 1 thường gây bệnh nhiều hơn loại 2. Theo trình tự, nhiễm herpes thường xảy ra trước khi phát ban trên da từ 3–14 ngày.
Mycoplasma pneumonia gây nhiễm trùng phổi là nguyên nhân phổ biến tiếp theo.
Ngoài ra, nhiều trường hợp nhiễm vi-rút khác cũng đã được báo cáo gây ra tình trạng bệnh hồng ban đa dạng bao gồm: Parapoxvirus, Herpes varicella-zoster (gây bệnh thủy đậu, bệnh zona), Adenovirus, Vi rút viêm gan, Vi rút suy giảm miễn dịch ở người (HIV) hay tiêm vắc xin vi rút.
Thuốc
Thuốc có lẽ là một nguyên nhân không phổ biến (<10%) của các trường hợp bị hồng ban đa dạng.
Nhiều loại thuốc đã được báo cáo là gây ra tình trạng ban đỏ đa dạng, bao gồm barbiturat, thuốc chống viêm không steroid, penicilin, sulphonamid, nitrofurantoin, phenothiazin và thuốc chống co giật.
3. Đặc điểm lâm sàng của bệnh hồng ban đa dạng
Các triệu chứng chung
Thường không có triệu chứng điển hình cho mọi trường hợp mắc phải hồng ban đa dạng thể nhẹ.
Tuy nhiên, phát ban thường xuất hiện trước các triệu chứng nhẹ như sốt hoặc ớn lạnh, yếu hoặc đau các khớp.
Đặc điểm tổn thương da
Đặc điểm điển hình trong hồng ban đa dạng là xuất hiện một vài đến hàng trăm tổn thương da bùng phát trong khoảng thời gian 24 giờ.
Các sang thương đầu tiên được nhìn thấy trên mu bàn tay và / hoặc bàn chân, sau đó lan xuống các gốc chi hướng về phía thân mình. Các chi trên thường bị ảnh hưởng hơn các chi dưới, bao gồm cả vùng da trong lòng bàn tay. Tuy nhiên, mặt, cổ và thân mình mới là những vị trí phổ biến.
Các tổn thương của hồng ban đa dạng ban đầu được phân chia rõ ràng, hình tròn, màu đỏ hay hồng và phẳng (dạng dát) và sau đó trở nên nổi lên (dạng sẩn và sờ thấy được) tiếp tục dần dần to lên tạo thành mảng có đường kính lên đến vài cm. Trung tâm của sẩn hay mảng sẫm màu hơn và có các thay đổi trên bề mặt biểu bì như phồng rộp hoặc đóng vảy. Thương tổn thường tiến triển trong 72 giờ.
Vùng niêm mạc cũng có thể xuất hiện hồng ban, thường phát triển vài ngày sau khi bắt đầu phát ban trên da. Tuy nhiên, trong hồng ban đa dạng nhẹ, vùng niêm mạc hay màng nhầy không có hoặc chỉ bị ảnh hưởng nhẹ. Nếu vùng này cũng bị tổn thương thì nên nghi ngờ khả năng bị hồng ban đa dạng mức độ nặng.
Theo đó, trong hồng ban đa dạng nặng, nhiều vị trí niêm mạc cùng bị ảnh hưởng, thường là niêm mạc miệng: thông thường nhất là môi, bên trong má, lưỡi, ít gặp ở sàn miệng, vòm miệng, nướu. Hơn nữa, các vị trí niêm mạc khác cũng bị ảnh hưởng là mắt, hậu môn và bộ phận sinh dục, khí quản, phế quản hay ống tiêu hóa.
Khi bị hồng ban đa dạng nặng, tổn thương niêm mạc không chỉ sưng và đỏ mà còn hình thành mụn nước, nhanh chóng vỡ ra để lại các vết loét lớn, nông, có hình dạng bất thường, gây đau đớn. Người bệnh có thể khó nói hoặc khó nuốt do đau.
4. Chẩn đoán và điều trị hồng ban đa dạng bằng cách nào?
Bệnh hồng ban đa dạng là một chẩn đoán lâm sàng, mặc dù sinh thiết da có thể được chỉ định để loại trừ các bệnh lý khác. Bên cạnh đó, các xét nghiệm khác có thể được thực hiện để tìm các bệnh nhiễm trùng thường thấy liên quan đến hồng ban đa dạng, chẳng hạn như mycoplasma.
Về điều trị hồng ban đa dạng, đối với phần lớn các trường hợp, người bệnh không cần điều trị vì phát ban sẽ tự khỏi trong vài tuần mà không có biến chứng.
Tuy vậy, một số trường hợp có thể cần điều trị hướng đến bất kỳ nguyên nhân nào như aciclovir uống (không bôi ngoài da) đối với HSV hoặc kháng sinh (ví dụ: erythromycin) đối với Mycoplasma pneumoniae. Nếu nghi ngờ nguyên nhân do thuốc thì nên ngừng sử dụng loại thuốc có thể gây bệnh.
Bên cạnh đó, việc điều trị hỗ trợ hay thuyên giảm triệu chứng có thể cần thiết. Ví dụ:
Ngứa - thuốc kháng histamine uống và / hoặc corticosteroid tại chỗ có thể giúp cải thiện.
Đau miệng - nước súc miệng có chứa chất gây tê cục bộ và chất khử trùng giúp giảm đau và nhiễm trùng thứ phát.
5. Bệnh hồng ban đa dạng có nguy hiểm không?
Bệnh hồng ban đa dạng có nguy hiểm không chủ yếu liên quan đến diện tích bề mặt cơ thể bị ảnh hưởng. Việc chữa lành có thể diễn ra một cách tự nhiên trong 2 đến 3 tuần nhưng các tổn thương niêm mạc luôn mất nhiều thời gian hơn. Các sang thương này thường không để lại sẹo nhưng thường xuyên bị rối loạn sắc tố. Khả năng bị hồng ban đa dạng tái phát gặp trong ít hơn 5% trường hợp, chủ yếu ở dạng do nhiễm herpes.
Sự nguy hiểm của bệnh hồng ban đa dạng về lâu dài là khi có tổn thương liên quan đến niêm mạc. Các di chứng ở mắt có thể nghiêm trọng dẫn đến mù lòa. Chính vì vậy, cần cảnh giác đặc biệt trong giai đoạn cấp tính để ngăn ngừa những vùng bị phát ban tiếp theo này. Theo đó, tiên lượng bệnh sẽ phụ thuộc vào việc chăm sóc, nhất là trong hai tình huống đặc biệt cảnh giác là tổn thương niêm mạc nghiêm trọng và bội nhiễm vi khuẩn. Lúc này, các biến chứng sau khi phát ban có thể xảy ra là nhiễm trùng huyết, nhiễm trùng da (viêm mô tế bào), tổn thương da vĩnh viễn và để lại sẹo, tổn thương mắt vĩnh viễn và viêm các cơ quan nội tạng, chẳng hạn như phổi hoặc gan.
Ngoài ra, bệnh hồng ban đa dạng nguy hiểm khi người bệnh có thêm các yếu tố tiên lượng xấu, bao gồm rối loạn chức năng thận, cấy ghép tủy xương, có tổn thương tạng đi kèm và tuổi cao.
Trong các trường hợp này, bệnh hồng ban đa dạng sẽ trở nên nghiêm trọng và có thể gây tử vong. Nguyên nhân thường do phản ứng với thuốc hơn là do nhiễm trùng và còn được gọi là hội chứng Stevens-Johnson với biểu hiện phồng rộp và bong tróc các vùng da lớn hơn nhiều, ảnh hưởng cả niêm mạc, chẳng hạn như miệng hoặc mắt.
Lúc này, người bệnh cần đến bệnh viện ngay lập tức để kiểm soát các biến chứng, khả năng mất nước và bất kỳ nhiễm trùng nào. Những bệnh nhân này được theo dõi tốt nhất trong khu hồi sức tích cực tương tự như một bệnh nhân bỏng. Tuy nhiên, nên tránh tẩy tế bào chết trong khi tổn thương đang tiến triển. Các tổn thương bị bào mòn nên được tắm trong dung dịch của Burrow hoặc nước muối sinh lý với băng gạc không dính. Tất cả các loại thuốc nghi ngờ gây bệnh phải được ngừng ngay lập tức.
Quá trình tái biểu mô hóa trong bệnh hồng ban đa dạng có thể mất từ 7-21 ngày. Bên cạnh đó, vấn đề hỗ trợ dinh dưỡng, điều hòa thân nhiệt cũng rất quan trọng. Như vậy, nếu sự chăm sóc toàn diện không đảm bảo, người bệnh dễ bị tổn thương các cơ quan thứ phát, suy giảm chức năng và có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Tóm lại, bệnh hồng ban đa dạng là một tình trạng trên da phản ứng với nhiễm trùng hoặc một số loại thuốc nhất định. Với mức độ nhẹ, sang thương da thường sẽ thuyên giảm sau 2 đến 4 tuần. Các bác sĩ sẽ cố gắng xác định và điều trị nguyên nhân gây ra cũng như có thể kê đơn các phương pháp điều trị tại chỗ cho sang thương da. Tuy nhiên, bệnh hồng ban đa dạng nặng có thể trở nên nguy hiểm, đòi hỏi người bệnh nhập viện để điều trị toàn diện, nâng đỡ các cơ quan nhằm hạn chế biến chứng có thể ảnh hưởng tính mạng.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
