Xét nghiệm định lượng AFP

Bài viết được viết bởi bác sĩ xét nghiệm Hóa sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

AFP là xét nghiệm được sử dụng là marker (chỉ dấu) hỗ trợ chẩn đoán ung thư gan, ung thư tế bào mầm ở người không có thai và sử dụng trong xét nghiệm sàng lọc trước sinh (Triple test) ở phụ nữ có thai để đánh giá nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể 13, 18 và 21 cho thai nhi.

AFP là chữ viết tắt của cụm từ Alpha1-fetoprotein, là glucoprotein giống albumin có trọng lượng phân tử 70000 daltons, được hình thành trong túi noãn, tế bào gan chưa biệt hóa và ở đường tiêu hóa bào thai.

2.1.Thay đổi sinh lý

AFP có nồng độ cao trong máu thai nhi, sau khi chào đời và phát triển thì lượng protein này giảm dần đi. Đến khi trưởng thành thì lượng AFP trong máu còn rất thấp (Ví dụ: Xét nghiệm trên máy Cobas, AFP ≤ 7 ng/mL ở nam giới và phụ nữ không có thai)

Ở phụ nữ mang thai, nồng độ AFP trong máu cao. Ví dụ: Khoảng tham chiếu được khuyến cáo đi kèm thuốc thử Roche Diagnostic, nồng độ (ng/mL) trung vị ở phụ nữ có thai 14 tuần là 27.9; 15 tuần là 30.9; 16 tuần là 36.1; 17 tuần là 40.4; 18 tuần là 48.3 và 19 tuần là 54.8. Điều này cần được lưu ý khi đọc kết quả xét nghiệm định lượng AFP trong sàng lọc ung thư (Để loại trừ nguyên nhân tăng nồng AFP do có thai)

2.2. Thay đổi nồng độ AFP bệnh lý

Tăng nồng độ AFP

Trong các bệnh lý về gan, nồng độ AFP có thể tăng khi xơ gan, viêm gan, các tổn thương gan cấp tính hoặc mãn tính, ung thư biểu mô tế bào gan,... Tuy nhiên, AFP là một chỉ số có độ nhạy không cao với ung thư biểu mô tế bào gan (HCC – Hepatocellular carcinoma). Với ngưỡng chẩn đoán 20 ng/mL có độ nhạy là 60% trong phát hiện ung thư biểu mô tế bào gan; 1/3 số bệnh nhân HCC không tăng AFP và chỉ có 30% trường hợp có nồng độ AFP >50 ng/mL. Giá trị AFP 200ng/mL là ngưỡng gợi ý chẩn đoán HCC. Nồng độ AFP > 400 ng/mL hoặc tăng nhanh gấp đôi là dấu hiệu gợi ý HCC. Người có AFP tăng nhưng dưới 200 ng/mL, nên xét nghiệm thêm AFP-L3 và DCP (còn được gọi là PIVKA-II). Các chất chỉ điểm AFP-L3 (> 5%) và DCP (>40 mAU/mL) giúp tăng độ đặc hiệu, cải thiện khả năng phát hiện sớm ung thư biểu mô tế bào gan. Những xét nghiệm này cũng có thể giúp bác sĩ theo dõi quá trình điều trị ung thư và giúp điều trị hiệu quả.

Ung thư tế bào mầm: Nồng độ AFP và B.hCG đồng thời tăng cao là dấu hiệu chỉ điểm của ung thư tế bào mầm [Xét nghiệm B.hCG được sử dụng để chẩn đoán thai bằng test nhanh (que thử thai bằng nước tiểu) hay xét nghiệm định lượng trong máu]

Giảm AFP (ở người có thai)

Thường gặp trong trường hợp bất thường nhiễm sắc thể 21 (Trisomy 21-Hội chứng Down), thai chết lưu.

Trong khám chữa bệnh hiện nay đang sử dụng 2 loại xét nghiệm AFP: định lượng AFP (AFP toàn phần) và định lượng AFP-L3.

3.1. Ở phụ nữ có thai

Xét nghiệm định lượng AFP trong máu mẹ bầu được sử dụng trong xét nghiệm Triple test để sàng lọc nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể ở thai nhi (NST 13, NST 18 và NST 21) trong giai đoạn tuần 16-18 thai kỳ (Xét nghiệm Triple test: gồm AFP, beta hCG và UE3).

3.2. Trong chẩn đoán bệnh lý gan, sàng lọc ung thư gan

Xét nghiệm định lượng AFP riêng lẻ hoặc kết hợp 3 xét nghiệm gồm AFP, PIVKA II (DCP) và AFP-L3 (tham khảo bài viết Xét nghiệm chẩn đoán sớm ung thư gan)

3.3. Chẩn đoán, theo dõi tiến triển và hiệu quả điều trị ung thư tế bào mầm

Trong trường hợp này xét nghiệm định lượng AFP thường được sử dụng cùng với xét nghiệm định lượng BhCG.

3.4. Tần suất sử dụng xét nghiệm AFP

Trừ trường hợp sử dụng trong xét nghiệm Triple test để sàng lọc nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể cho thai nhi chỉ làm 1 lần ở phụ nữ có thai 16-18 tuần, các trường hợp xét nghiệm định lượng AFP với mục đích phát hiện, theo dõi tiến triển hay hiệu quả điều trị bệnh thì xét nghiệm có thể được lặp lại định kỳ mỗi 6 tháng hoặc 3 tháng.

3.5. Lưu ý khi sử dụng xét nghiệm AFP

• Tùy theo từng thiết bị để sử dụng xét nghiệm thì khoảng tham chiếu (Giá trị bình thường) có thể khác nhau ít/nhiều, do vậy khi muốn theo dõi/đánh giá tiến triển thì không so sánh bằng kết quả xét nghiệm của thiết bị không cùng chủng loại.
• Trong theo dõi hiệu quả điều trị ung thư (ung thư gan và ung thư tế bào mầm): Nếu điều trị hiệu quả thì nồng AFP giảm, có thể trở về mức bình thường; nếu nồng độ AFP không giảm hoặc tiếp tục tăng thì đồng nghĩa với điều trị không hiệu quả; nếu nồng độ AFP đã giảm lại tăng cao trở cho biết ung thư tái phát hoặc xuất hiện ung thư mới.