Ứng dụng của X quang sọ xoang

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Xuân Thiệp - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

Viêm xoang là bệnh lý phổ biến, bệnh dễ tái phát trong thời tiết lạnh, hanh khô hoặc khi môi trường sống có lượng khói bụi tăng cao. Với sự phát triển của y học hiện đại, chụp X-quang sọ xoang giúp quan sát phía bên trong hốc xoang, từ đó chẩn đoán chính xác loại viêm xoang để điều trị phù hợp.

Cấu tạo vùng sọ mặt bao gồm nhiều xương cỡ nhỏ, kích thước tương đồng nhau với nhiều hình dạng khác nhau, giữa các xương liên kết với nhau bằng các khớp bất động. Khớp duy nhất vận động được ở vùng sọ mặt là khớp thái dương hàm, do đó xương vận động được duy nhất cũng chỉ có xương hàm dưới.

Tầng giữa mặt bao gồm nhiều xương sắp xếp có tầng lớp và tạo ra nhiều hốc, xoang não tự nhiên khác nhau. Do đó, khi bệnh nhân được chụp X quang quy ước (bao gồm X quang sọ xoang, X quang sọ não, X quang sọ mặt...) thì rất khó phát hiện bất thường do nhiều hình ảnh chồng lên nhau.

Các bệnh lý vùng sọ mặt như viêm xoang hoặc gãy xương hàm mặt tương đối phức tạp. Muốn chẩn đoán chính xác cần kết hợp kết quả khám lâm sàng để định hướng và chỉ định các thế chụp X quang sọ mặt thích hợp.

Các kỹ thuật chụp X quang sọ não rất phức tạp với nhiều thế chụp khác nhau tùy thuộc từng vị trí tổn thương, những dấu hiệu, triệu chứng khác nhau, nhưng trước tiên bệnh nhân cần chụp X quang sọ não toàn bộ để làm mốc so sánh.

• X quang sọ xoang đánh giá được các đặc điểm như độ mờ, kích thước xoang và thành xoang có liên tục không. Tuy nhiên, do các xương này nhỏ, xếp chồng lên nhau và có độ phân giải kém nên việc đánh giá các xoang não như xoang bướm, xoang sàng rất khó khăn. Do đó, giá trị của X quang sọ xoang tương đối hạn chế và cần phải kết hợp với lâm sàng để đưa ra chẩn đoán chính xác nhất.
• Cắt lớp vi tính CT-scan với nhiều lát cắt mỏng có ưu điểm là giảm chồng hình và tăng độ chi tiết các xương. Chụp CT có thể khảo sát các cấu trúc như xương, mô mềm, các hốc mũi, hốc mắt, cấu trúc nội sọ... Đặc biệt, chụp cắt lớp vi tính rất có giá trị trong chẩn đoán và điều trị viêm xoang mãn tính hoặc viêm xoang tái phát.

MRI sọ xoang khó khảo sát được rõ cấu trúc xương.

3.1. Chụp X quang sọ xoang tư thế Blondeau (mũi - cằm - phim)

Chỉ định chụp X quang sọ xoang tư thế Blondeau bao gồm các bệnh như: viêm xoang trán, viêm xoang hốc mũi hay viêm xoang hàm. Khi chụp tư thế này, bệnh nhân nằm sấp, mũi và cằm chạm vào phim và há miệng tối đa. Chùm tia X chiếu từ sau trước. Yêu cầu quan trọng để kết quả X quang chính xác và rõ nét nhất là phim phải đặt cân đối.

Kết quả X quang sọ xoang bình thường sẽ quan sát rõ khoảng sáng ở 2 bên hốc mũi, các thành xương rõ. Các xoang hàm và xoang trán sáng đều khi so sánh với khoảng sáng của ổ mắt.

Ngược lại, khi bệnh nhân mắc viêm xoang thì hình ảnh xoang hàm hoặc xoang trán sẽ bị mờ do hiện tượng viêm sưng tấy, phù nề niêm mạc. Bên cạnh đó, hình ảnh kết hợp kèm theo có thể gặp là mất khe thở của hốc mũi, cuống mũi quá phát hoặc hẹp cuống mũi.

Ngoài ra trên phim X quang sọ xoang, tình trạng thoái hóa niêm mạc, niêm mạc tăng sinh dày lên hoặc trong xoang chứa dịch mủ cũng là yếu tố làm xoang bị mờ. Trường hợp các thành xương không liên tục hoặc nhìn không rõ gợi ý nguy cơ cao là u ác tính.

Khi nghi ngờ dị vật, bệnh nhân cần được chụp X quang sọ xoang tư thế Blondeau kết hợp chụp tư thế sọ nghiêng để xác định chính xác vị trí dị vật. Mặt khác, khi bệnh nhân nghi ngờ có khối u hay polyp trong xoang hàm thì kết hợp bơm chất cản quang rồi chụp phim X quang để hình ảnh rõ ràng, chính xác nhất.

3.2. Chụp X quang Hirtz (cằm - đỉnh phim)

Chụp X-quang Hirtz được chỉ định để chẩn đoán viêm xoang các vị trí như xoang sàng trước, xoang sàng sau hoặc xoang bướm. Chụp X quang sọ xoang tư thế này yêu cầu bệnh nhân nằm ngửa sao cho đầu nhô ra khỏi thành bàn để đỉnh đầu chạm vào phim còn chùm tia X đi từ trên xuống dưới.

Bình thường các xoang này trên phim có hình ảnh sáng đều, quan sát rõ ràng vách ngăn của các tế bào. Ngược lại, nếu các tế bào sàng mờ đặc hoặc mờ đều có thể có do hiện tượng dày niêm mạc hoặc trong xoang chứa mủ hoặc mọc polyp.

3.3. Chụp X quang sọ xoang tư thế Schuller

Chụp X-quang sọ mặt tư thế Schuller (hay còn gọi là tư thế thái dương - nhĩ tai) có giá trị trong chẩn đoán bệnh viêm xương chũm. Người bệnh nằm nghiêng, chùm tia X chiếu chếch so với trục 2 tai khoảng 25-30 độ, do đó tia X sẽ đi xuyên qua ống tai bên chụp, yêu cầu cơ bản nhất là vành tai phải luôn gập về phía trước để hình ảnh chụp được không đè lên xương chũm.

Bình thường, phim X quang sẽ nhìn rõ được các vách ngăn và các thông bào. Khi bệnh nhân mắc viêm xương chũm cấp tính, hình ảnh các vách ngăn và thông bào sẽ mờ đi, không còn rõ ràng như bình thường. Đặc biệt, khi viêm xương chũm chuyển sang mãn tính thì các vách ngăn sẽ biến mất hoàn toàn và các thông bào mờ đi rất nhiều.

3.4. Chụp X quang sọ xoang tư thế Stenvers

Chụp X quang sọ xoang tư thế Stenvers được sử dụng trong các trường hợp chấn thương sọ não gây vỡ xương đá theo đường ngang, viêm xương đá hoặc các khối u ở góc cầu tiểu não...

Tư thế yêu cầu khi chụp tư thế này là bệnh nhân nằm sấp, áp mặt vào phim ở gờ hốc mắt, gò má và mũi bên cần chụp. Chùm tia X chiếu từ gáy, tia trung tâm thẳng góc với trục lớn của xương đá, đi từ xương chẩm đến gò má.

Phim X quang sọ xoang tư thế Stenvers bình thường sẽ thấy được các bộ phận như ốc tai, tai trong, ống tai trong, tiền đình, ống bán khuyên trên, ngoài và mỏm xương đá. Cấu trúc không quan sát được là ống bán khuyên sau. Nếu bệnh nhân vỡ xương đá sẽ quan sát thấy đường nứt xương. U dây thần kinh số VIII thì hình ảnh ống tai trong sẽ giãn ra.

Chụp X-quang sọ xoang đánh giá được các đặc điểm như độ mờ, kích thước xoang và thành xoang có liên tục không? Tuy nhiên, người bệnh nên thông báo với bác sĩ tình trạng sức khỏe của bản thân, để bác sĩ nắm rõ và có chỉ định rõ ràng trước khi tiến hành chụp X-quang sọ xoang, tránh gặp những hậu quả không đáng có sau này.