Thùy trán của não rất quan trọng đối với ý thức của chúng ta, cũng như các chức năng xuất hiện duy nhất của con người, chẳng hạn như ngôn ngữ, lời nói. Đây là một trong bốn thùy ghép nối trong vỏ não và nó đóng những vai trò quan trọng trong trí nhớ, sự chú ý, động lực và nhiều công việc hàng ngày khác. Thùy trán, tương tự như các thùy khác của vỏ não được tạo thành từ hai thùy ghép đôi. Cùng với nhau, thùy trán chiếm 2/3 bộ não con người. Bài viết sẽ làm rõ thùy trán là gì và nó ảnh hưởng đến bạn như thế nào.
1. Thùy trán là gì ? Thùy trán có chức năng gì ?
Thùy trán là gì ?
Thùy trán là một phần của vỏ não. Riêng lẻ, các thùy ghép đôi được gọi là vỏ não trước bên trái và bên phải.
Như tên của nó, thùy trán nằm ở gần phía trước của đầu, dưới xương sọ trán và gần trán. Đây là vùng cuối cùng của não bộ phát triển và làm cho nó trở thành một bổ sung tương đối mới cho cấu trúc.
Tất cả các loài động vật có vú sẽ đều có thùy trán, mặc dù kích thước và độ phức tạp khác nhau giữa các loài. Hầu hết các nghiên cứu cho rằng các loài linh trưởng có thùy trán lớn hơn nhiều loài động vật có vú khác.
Hai bên não phần lớn điều khiển các hoạt động ở hai bên đối diện của cơ thể bạn. Thùy trán cũng không ngoại lệ.
Vì vậy, thùy trán bên trái ảnh hưởng đến các cơ ở phía bên phải của cơ thể. Ngược lại, thùy trán bên phải ảnh hưởng và kiểm soát các cơ ở phía bên trái của cơ thể. Điều này có thể xác định cơ thể bị ảnh hưởng như thế nào do chấn thương sọ não.
Não bộ là một cơ quan phức tạp, với hàng tỷ tế bào và được gọi là tế bào thần kinh làm việc cùng nhau.
Thùy trán là thùy lớn nhất trong bốn thùy và nằm sau khoang mũi, kéo dài ra sau tai. Thùy có nhiều bộ phận khác nhau kiểm soát các chức năng trong cơ thể bạn, bao gồm:
- Chuyển động của cơ thể ở phía đối diện của cơ thể bạn
- Chuyển động mắt ở phía đối diện của cơ thể bạn
- Động cơ chuyển động mượt mà
- Ngôn ngữ vận động
Thùy trán và các vùng não khác sẽ cùng nhau hoạt động để kiểm soát toàn bộ hoạt động của não. Ví dụ, sự hình thành trí nhớ phụ thuộc vào đầu vào của giác quan, điều này phụ thuộc vào nhiều vùng của não. Do đó, thật sai lầm khi gán bất kỳ một vai trò nào của não vào một vùng duy nhất.
Hơn nữa, bộ não có thể tự “cuộn lại” để bù đắp cho chấn thương. Điều này không có nghĩa là thùy trán có thể phục hồi sau tất cả các chấn thương, nhưng các vùng não khác có thể thay đổi để phản ứng với chấn thương ở thùy trán.
Chức năng của thùy trán
Thùy trán có chức năng quan trọng trong việc lập kế hoạch trong tương lai, bao gồm cả việc tự quản lý và ra quyết định.
Nếu thùy trán bị tổn thương, bạn phải vật lộn với việc thu thập, tìm kiếm thông tin, ghi nhớ những ký ức trước đây và đưa ra quyết định dựa trên thông tin đầu vào này.
Dưới đây là một số chức năng khác mà thùy trán đóng vai trò hàng ngày:
- Sản xuất lời nói và ngôn ngữ: Khu vực Broca , một khu vực ở thùy trán, giúp đưa suy nghĩ thành lời nói. Tổn thương vùng này có khả năng làm suy yếu khả năng nói, hiểu ngôn ngữ hoặc tạo ra lời nói có ý nghĩa.
- Một số kỹ năng vận động: Thùy trán chứa vỏ não vận động chính, giúp phối hợp các chuyển động tự nguyện, bao gồm cả đi bộ và chạy.
- So sánh các đối tượng: Thùy trán giúp phân loại và phân loại các đối tượng, ngoài ra nó còn giúp phân biệt món đồ này với đồ vật khác.
- Hình thành ký ức: Hầu như mọi vùng não đều đóng vai trò ghi nhớ, vì vậy thùy trán không phải là duy nhất. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng nó đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành ký ức dài hạn.
- Hiểu và phản ứng với cảm xúc của người khác, điều chỉnh cảm xúc và tâm trạng: Thùy trán rất quan trọng đối với sự đồng cảm.
- Hình thành nhân cách: Sự tác động lẫn nhau phức tạp của kiểm soát xung động, trí nhớ và các nhiệm vụ khác sẽ giúp hình thành các đặc điểm chính của một người. Tổn thương thùy trán có thể làm thay đổi hoàn toàn tính cách của bạn.
- Hành vi và động lực tìm kiếm phần thưởng, niềm vui và hạnh phúc: Hầu hết các tế bào thần kinh nhạy cảm với dopamine của não nằm ở thùy trán. Dopamine giúp hỗ trợ cảm giác khen thưởng và động lực.
- Quản lý sự chú ý, bao gồm cả sự chú ý có chọn lọc: Khi thùy trán không thể quản lý sự chú ý đúng cách, thì các tình trạng, chẳng hạn như rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc rối loạn thiếu tập trung (ADD), có thể phát triển.
- Kiểm soát xung động, kiểm soát các hành vi xã hội
2. Ảnh hưởng của tổn thương thùy trán
Thùy trán của bạn có một bên chi phối - trái hoặc phải - điều khiển ngôn ngữ và lời nói. Điều này là khác nhau đối với mỗi người, nhưng hầu hết mọi người đều lưu trữ ngôn ngữ và lời nói ở bên trái não của họ. Bạn có thể lưu trữ ngôn ngữ và lời nói ở phía bên phải của não nếu bạn thuận tay trái hoặc bị chấn thương ở phía bên trái của não khi còn nhỏ.
Ngôn ngữ bao gồm:
- Ngữ nghĩa hoặc ý nghĩa - hiểu sự khác biệt trong các từ phát âm giống nhau
- Phát triển từ mới - sử dụng một từ cơ bản để tạo từ mới
- Ngữ pháp - tạo cấu trúc câu thích hợp
- Bối cảnh xã hội - sử dụng ngôn ngữ phù hợp với bối cảnh, chẳng hạn như ở nhà hay trường học
Bài phát biểu bao gồm:
- Khớp nối - phát âm các từ một cách chính xác
- Giọng nói - sử dụng dây thanh âm của bạn để điều chỉnh âm thanh và giai điệu của giọng nói của bạn
- Lưu loát - sử dụng nhịp điệu và giai điệu thích hợp để truyền đạt cảm giác
Thùy trán lưu trữ cách bạn sử dụng ngôn ngữ và nó cũng xử lý cách bạn diễn giải ngôn ngữ. Bạn có thể bị rối loạn ngôn ngữ nếu bạn gặp khó khăn trong việc hiểu lời nói của người khác hoặc giải thích ý tưởng, suy nghĩ hoặc cảm xúc của riêng bạn. Bạn có thể bị rối loạn ngôn ngữ nếu bạn cố gắng sử dụng âm thanh từ hoặc nhịp điệu của lời nói chính xác.
Có ba khu vực cụ thể trong não kiểm soát ngôn ngữ và lời nói:
- Vùng Broca - Phần não này nằm trong bán cầu não trái của bạn. Nó tạo ra lời nói và giúp bạn phát âm.
- Khu vực của Wernicke - Phần não này nằm ở thùy thái dương phía trên và góp phần giúp bạn hiểu ngôn ngữ. Điều này bao gồm những gì bạn nghe và những gì bạn đọc.
- Con quay hồi chuyển góc - Phần này của não nằm gần thùy đỉnh. Nó giúp xử lý các giác quan góp phần hiểu ngôn ngữ khi bạn liên kết nó với hình ảnh trong tâm trí.
Các chuyển động cơ. Thùy trán cũng giúp kiểm soát các chuyển động cơ tự nguyện của bạn. Mỗi bên của thùy trán kiểm soát phía đối diện của cơ thể bạn. Tế bào thần kinh vỏ não bức xạ đến thân não và xuống tủy sống của bạn, cho cơ thể bạn biết những chuyển động nào cần hoàn thành. Điều này bao gồm phối hợp chính xác các chuyển động với vị trí và thời gian chính xác.
Rủi ro tổn thương thùy trán:
- Co giật. Một số rối loạn co giật là do tổn thương - hoặc dị tật trong - thùy trán của não. Động kinh ảnh hưởng đến khả năng vận động và lời nói của bạn. Bác sĩ sẽ đánh giá các cơn co giật của bạn và xác định vùng nào của thùy trán của bạn có thể bị ảnh hưởng.
- Tính cách và kỹ năng xã hội. Bởi vì thùy trán lớn và ở phía trước hộp sọ của bạn, nó dễ bị tổn thương. Bất kỳ thiệt hại nào cũng có thể góp phần thay đổi hành vi xã hội của bạn. Thiệt hại có thể ảnh hưởng đến định hướng không gian và sự phối hợp các cơ mặt của bạn.
Một trong những vết thương ở thùy trán khét tiếng nhất đã xảy ra đối với công nhân đường sắt Phineas Gage. Gage sống sót sau khi một mũi nhọn đường sắt đâm vào một phần thùy trán của anh ta. Mặc dù Gage sống sót, nhưng anh ta đã bị mất đi một con mắt và phần lớn nhân cách của mình. Tính cách của Gage thay đổi đáng kể, và người lao động có thái độ ôn hòa đã phải vật lộn để thực hiện ngay cả những kế hoạch đơn giản. Anh ta trở nên hung hăng trong lời nói và cách cư xử và ít kiểm soát sự bốc đồng.
Phần lớn những gì chúng ta biết về thùy trán đến từ các báo cáo ở trường hợp trên Gage. Rất ít người biết chắc chắn về tính cách của Gage trước khi bị tai nạn, và nhiều câu chuyện về anh ta có thể bị phóng đại hoặc sai sự thật. Trường hợp này chứng tỏ một điểm lớn hơn về bộ não, đó là sự hiểu biết của chúng ta về nó đang không ngừng phát triển. Do đó, không thể dự đoán chính xác kết quả của bất kỳ chấn thương ở thùy trán nào, và các chấn thương tương tự có thể phát triển khá khác nhau ở mỗi người.
Tuy nhiên, nói chung, tổn thương thùy trán do một cú đánh vào đầu, chấn thương đầu, nhiễm trùng ảnh hưởng đến thùy trán, khối u ở thùy trán, đột quỵ, tăng trưởng và bệnh tật (bệnh đa xơ cứng, bệnh thoái hóa dây thần kinh), có thể gây ra các triệu chứng sau:
- Vấn đề về giọng nói, rắc rối với giọng nói hoặc ngôn ngữ (mất ngôn ngữ)
- Thay đổi trong tính cách
- Phối hợp kém, lập kế hoạch hoặc tổ chức kém
- Khó khăn với việc kiểm soát xung động
- Khó lập kế hoạch hoặc bám sát lịch trình
- Mất vận động, một trong hai phần (liệt) hoặc đầy đủ (tê liệt), ở phía đối diện của cơ thể
- Khó thực hiện những nhiệm vụ đòi hỏi một chuỗi các chuyển động
- Kiên trì với một hành vi và cách suy nghĩ hoặc bộ quy tắc
- Khó khăn với các chức năng bậc cao, chẳng hạn như lý luận, giải quyết vấn đề và phán đoán
- Vấn đề đối với việc duy trì sự chú ý hoặc sự tập trung
- Giảm động lực
- Tâm trạng lâng lâng
- Suy giảm khả năng bắt đầu những hoạt động hoặc tương tác
- Những thay đổi mạnh mẽ về tính cách hoặc hành vi, có thể gồm có thờ ơ , cáu kỉnh và hành vi xã hội không phù hợp
- Kiểm soát xung động kém hoặc bị thiếu ức chế
3. Phục hồi chức năng và điều trị tổn thương thùy trán
Tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra tổn thương thùy trán mà các bác sĩ sẽ có phác đồ điều trị khác nhau. Bác sĩ có thể sẽ kê đơn thuốc để điều trị nhiễm trùng, phẫu thuật loại bỏ khối u hoặc thuốc để giảm nguy cơ đột quỵ. Biện pháp khắc phục điều chỉnh lối sống cũng là một trong những hoạt động hữu ích. Ví dụ, tổn thương thùy trán sau đột quỵ có thể có nghĩa là chuyển sang một chế độ ăn uống lành mạnh hơn và tập thể dục nhiều hơn để giảm được nguy cơ đột quỵ trong tương lai.
Sau khi nguyên nhân ban đầu của chấn thương được giải quyết, việc điều trị tập trung vào việc giúp một người phục hồi chức năng càng nhiều càng tốt.
Dưới đây là một số phương pháp điều trị tiềm năng cho tổn thương thùy trán
- Vật lý trị liệu. Là một trong những phương pháp dễ thực hiện giúp bạn duy trì hoặc lấy lại được khả năng vận động, thể lực và sự linh hoạt.
- Liệu pháp nghề nghiệp. Một bác sĩ chuyên khoa nghề nghiệp có thể giúp bạn tìm hiểu các chiến lược mới để bạn có thể dễ dàng hơn thực hiện nhiệm vụ và các hoạt động hàng ngày, giống như mặc quần áo, ăn uống, hay tắm.
- Tư vấn hướng nghiệp. Loại tư vấn này có thể giúp cho bạn trở lại làm việc và dạy bạn cách giải quyết các nhu cầu khác nhau tại nơi làm việc.
- Liệu pháp nói-ngôn ngữ: Cải thiện khả năng giao tiếp hay sử dụng các thiết bị hỗ trợ ngôn ngữ.
- Liệu pháp nhận thức: Phương pháp này giúp rèn luyện các kỹ năng như ghi nhớ, phán đoán và lập kế hoạch
- Liệu pháp tâm lý. Điều này có thể giúp cải thiện được các mối quan hệ, phản ứng cảm xúc và kỹ năng đối phó.
- Phẫu thuật: Trong những trường hợp chấn thương hoặc khối u não đang gây ra tổn thương phương pháp này nên được khuyến khích.
Nếu có nhu cầu tư vấn và thăm khám tại các Bệnh viện Vinmec thuộc hệ thống Y tế trên toàn quốc, Quý khách vui lòng đặt lịch trên website (vinmec.com) để được phục vụ.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Nguồn tham khảo: medicalnewstoday.com, webmd.com, healthline.com
