Nguyên lý và ứng dụng của siêu âm đàn hồi mô

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Tôn Nữ Trà My - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Hiện nay yêu cầu siêu âm chẩn đoán các khối u tuyến giáp, tuyến vú...gặp khá nhiều, với tỷ lệ ung thư tuyến giáp chiếm 2,1% các loại ung thư ở Việt Nam, ung thư vú đứng đầu ở nữ giới với tỷ lệ mắc mới là 19,7/100000 dân/năm. Việc chẩn đoán phát hiện ung thư sớm là điều cần thiết giúp điều trị hiệu quả khối u ác tính (nếu có).

Siêu âm đàn hồi mô là phương pháp hiện đại và tân tiến giúp phát hiện sớm ung thư vú, ung thư tuyến giáp, mức độ xơ gan và tình trạng các mô mềm. Siêu âm đàn hồi mô hoạt động dựa trên nguyên lý dùng áp lực để dời chỗ mô và theo dõi những chuyển động gây ra ở trong mô.

Siêu âm đàn hồi mô giúp cho chẩn đoán nhanh và hiệu quả nhất đối với các khối u có độ cứng cao, xâm lấn rộng và tiềm ẩn nhiều nguy cơ ác tính. Từ ứng dụng của siêu âm đàn hồi mô và phân độ TIRADS, kết quả chẩn đoán ung thư đúng đến 91,7%, độ đặc hiệu đạt 98,3%.

Những thay đổi về độ đàn hồi mô hay độ cứng mô đều có liên quan đến biến đổi bệnh lý (lành tính hay ác tính). Với cùng 1 lực tác dụng, mô mềm biến dạng nhiều và mô càng cứng biến dạng ít. Nhiều loại mô mềm tuy có cùng phản âm nhưng lại có độ cứng khác nhau.

Siêu âm đàn hồi mô được thực hiện bằng cách đo độ biến dạng của tổn thương và được mã hóa màu thành bản đồ đàn hồi (Elastogram). Mức độ di dời, thay đổi của mô sẽ được hiển thị trên Elastogram, màu sắc của tổn thương chồng lên hình B-mode, mô cứng sẽ hiển thị bằng màu đen và mô mềm sẽ hiển thị bằng màu trắng. Khối u thường cứng hơn mô xung quanh nên sẽ biểu hiện là khối đen trên nền trắng.

Có 2 loại sóng siêu âm chính là:

• Sóng dọc: đè nén vào mô làm cho mô biến dạng, có vận tốc ~1540m/s. Sóng dọc thường có trong chất rắn và chất lỏng.
• Sóng ngang: sinh ra sóng biến dạng (shear wave) có vận tốc 0-10m/s. Sóng ngang lại chỉ có trong chất rắn và bề mặt chất lỏng.

Độ cứng của mô càng tăng thì vận tốc sóng biến dạng càng tăng. Như vậy, theo nguyên lý của siêu âm đàn hồi mô, việc phân biệt lành tính và ác tính dựa vào:

• Độ cứng tương đối của tổn thương trên Elastogram (Elasticity Score - ES)
• Tỷ lệ diện tích của tổn thương ở Elastogram so với hình siêu âm B-mode (Area Ratio - AR)
• Tỷ lệ độ biến dạng của tổn thương so với các mô xung quanh (Strain Ratio - SR).

Ví dụ, khối u ác tính (ung thư) có xu hướng xâm lấn mô xung quanh, tạo ra một viền cứng thấy rõ trên Elastogram mà không hiển thị trên hình siêu âm B-mode (AR cao). Ung thư cũng có xu hướng cứng nhiều hơn so với các mô xung quanh (SR cao) trong khi các tổn thương lành tính thường có độ cứng tương đồng với các mô xung quanh (SR thấp).

Nếu như siêu âm B-mode có ứng dụng cao trong quan sát giải phẫu các cơ quan, siêu âm Doppler giúp đánh giá chuyển động của dòng máu thì siêu âm đàn hồi mô có ưu điểm trong việc chẩn đoán độ cứng mô.

Siêu âm đàn hồi mô là phương pháp hiện đại thường được chỉ định, ứng dụng trong các trường hợp:

• Siêu âm chẩn đoán các nốt tuyến giáp.
• Siêu âm chẩn đoán các khối u vú, ung thư vú.
• Siêu âm xác định mức độ xơ hóa gan ở đối tượng nguy cơ cao như mắc: viêm gan B, gan nhiễm mỡ, các bệnh lý chuyển hóa ảnh hưởng đến gan.
• Siêu âm đàn hồi mô lách, thận, tụy, tuyến tiền liệt...

Siêu âm đàn hồi mô là một trong những chẩn đoán quan trọng trong việc phát hiện sớm xơ gan, ung thư tuyến vú, tuyến giáp...thậm chí có thể thay thế các chỉ định sinh thiết gan trong chẩn đoán mức độ xơ gan, là tiêu chuẩn chính để điều trị bệnh viêm gan B, viêm gan C. Siêu âm đàn hồi mô giúp khảo sát tổn thương mà không cần xâm lấn. Đây cũng là phương pháp chẩn đoán hiện đại rất có tiềm năng phát triển, giúp phát hiện tổn thương ác tính, giảm các chỉ định sinh thiết không cần thiết, hỗ trợ chẩn đoán và đánh giá hiệu quả điều trị.