Bộ não kiểm soát khả năng suy nghĩ, nói chuyện, cảm nhận, nhìn, nghe, ghi nhớ và mọi hoạt động của cơ thể. Nó thậm chí còn kiểm soát cả hơi thở của bạn. Não là một khối mềm gồm các mô và dây thần kinh hỗ trợ kết nối với tủy sống. Cùng với nhau, não, tủy sống và dây thần kinh tạo thành hệ thống thần kinh trung ương. Vậy, não bộ con người hoạt động thế nào?
1. Não bộ con người là gì và hoạt động như thế nào?
Bộ não hoạt động giống như một máy tính lớn. Nó xử lý thông tin mà nó nhận được từ các giác quan và cơ thể, đồng thời gửi thông điệp trở lại cơ thể. Tuy vậy, bộ não có thể làm được nhiều hơn những gì một cỗ máy có thể làm: Con người suy nghĩ và trải nghiệm cảm xúc bằng bộ não của mình và nó là gốc rễ của trí thông minh con người.
Não bộ của con người chứa hàng tỷ tế bào thần kinh được sắp xếp có theo các mô hình, trình tự đặc biệt với mục đích phối hợp suy nghĩ, cảm xúc, hành vi, chuyển động và cảm giác của con người. Một hệ thần kinh phức tạp có thể kết nối não bộ của con người tới các bộ phận còn lại trên cơ thể, vì vậy, giúp con người xử lý các hành động trong tích tắc.
Bộ não của con người có kích thước gần bằng hai bàn tay nắm chặt và nặng khoảng 1,36 kg. Nhìn từ bên ngoài thì bộ nào trông hơi giống một quả óc chó lớn, với các nếp gấp và đường nứt. Mô não được tạo thành từ khoảng 100 tỷ tế bào thần kinh (neuron) và một nghìn tỷ tế bào hỗ trợ giúp ổn định mô. Có nhiều phần khác nhau của não, mỗi phần lại có chức năng riêng. Các bộ phận quan trọng của con người như não, tủy sống và dây thần kinh tạo thành hệ thống thần kinh trung ương. Bộ não gồm có 3 bộ phận chính: Tiểu não, thân não, đại não.
Đại não là phần lớn bên ngoài của não, điều khiển việc đọc, suy nghĩ, học tập, lời nói, cảm xúc và các chuyển động cơ theo kế hoạch như đi bộ. Nó cũng kiểm soát thị giác, thính giác và các giác quan khác. Đại não được chia thành hai bán cầu: Bán cầu đại não trái và bán cầu đại não phải. Nửa bên phải kiểm soát nửa bên trái của cơ thể. Nửa bên trái kiểm soát nửa bên phải của cơ thể.
Mỗi bán cầu có bốn phần, được gọi là các thùy: Thùy trán, thùy đỉnh, thùy thái dương và thùy chẩm. Mỗi thùy kiểm soát các chức năng cụ thể riêng biệt. Ví dụ, thùy trán kiểm soát tính cách, ra quyết định và suy luận; trong khi thùy thái dương kiểm soát trí nhớ, lời nói và khứu giác. Tiểu não nằm ở phía sau não, kiểm soát sự cân bằng, phối hợp và kiểm soát cơ tốt. Nó cũng có chức năng duy trì tư thế và trạng thái cân bằng của con người. Thân não nằm ở dưới cùng của não, kết nối đại não với tủy sống. Nó bao gồm não giữa, pons và tủy. Nó kiểm soát các chức năng cơ bản của cơ thể như thở, chuyển động mắt, huyết áp, nhịp tim, sự nuốt, bảo vệ hệ thần kinh trung ương. Do sự mỏng manh của não và tủy sống, cơ thể con người có một hệ thống phòng thủ được xây dựng sẵn để chống lại thương tích.
Vỏ bán cầu não trái chịu trách nhiệm về lời nói và ngôn ngữ. Vỏ bán cầu não phải cung cấp thông tin không gian, chẳng hạn như vị trí chân của bạn vào lúc này. Đồi thị cung cấp cho não bộ thông tin cảm giác từ da, mắt và tai, cũng như các thông tin khác. Vùng dưới đồi điều chỉnh những thứ như đói, khát và ngủ. Cùng với tuyến yên, nó cũng điều chỉnh các hormone trong cơ thể bạn. Thân não chuyển tiếp thông tin giữa não, tiểu não và tủy sống, cũng như kiểm soát chuyển động của mắt và nét mặt.
Hộp sọ và màng não có chức năng bảo vệ não, cũng như xương của cột sống bảo vệ tủy sống, dịch não tủy bao quanh và đệm cho cả não và tủy sống. Hộp sọ là khung xương của đầu được tạo thành từ 21 xương. Một phần của hộp sọ bao phủ não, được tạo thành từ bốn xương chính: Xương trán, xương chẩm, xương thái dương và xương đỉnh. Nền sọ hay còn gọi là giá đỡ xương, được làm bằng một loạt xương phức tạp cũng tương tác với xương cổ và mặt.
Có bốn xương khác trong hộp sọ: Hai xương thái dương, ở hai bên và đáy hộp sọ; hai xương thành, ở trên cùng của hộp sọ. Màng não là ba lớp mô. Lớp ngoài cùng là lớp màng cứng, dày và giống như da. Lớp thứ hai và thứ ba là màng nhện và màng mềm, rất mỏng. Dịch não tủy là một chất lỏng chảy trong và xung quanh bốn không gian rỗng của não (được gọi là tâm thất) và tủy sống, giữa hai trong số các màng não. Các tâm thất được kết nối với nhau. Cột sống (còn gọi là xương sống) bắt đầu từ đáy hộp sọ và đi xuống xương cụt. Nó có 33 xương hình ống (đốt sống) không đều, xếp chồng lên nhau và bảo vệ tủy sống. Cột sống được chia thành năm phần: Cổ tử cung, lồng ngực, thắt lưng, xương cùng và xương cụt.
Bộ não cần một dòng chảy ổn định đủ oxy, glucose và các chất dinh dưỡng khác. Vì lý do đó, bộ não được trang bị một nguồn cung cấp máu đặc biệt tốt. Mỗi bên của não nhận máu qua ba động mạch: Ở phía trước, động mạch não trước cung cấp máu cho mô sau trán và dưới đỉnh (đỉnh đầu). Động mạch não giữa rất quan trọng đối với các bên và các khu vực xa hơn bên trong não. Động mạch não trước và giữa tách ra khỏi động mạch cảnh trong, một mạch máu chính ở cổ. Động mạch não sau cung cấp cho phần sau của đầu, phần dưới của não và tiểu não. Nó được cung cấp máu từ các động mạch đốt sống, cũng là các động mạch chính của cổ.
Trước khi ba động mạch đến vùng não “của chúng”, nơi chúng phân chia thành các nhánh nhỏ hơn, chúng nằm gần nhau bên dưới não. Trong khu vực này, chúng được kết nối với nhau bằng các mạch máu nhỏ hơn - tạo thành một cấu trúc tương tự như một vòng tròn giao thông. Các động mạch cũng được kết nối với nhau trong các khu vực khác. Ưu điểm của những kết nối này là các vấn đề cung cấp máu trong não có thể được bù đắp ở một mức độ nào đó: Ví dụ, nếu một nhánh của động mạch dần dần trở nên hẹp hơn, máu vẫn có thể chảy đến phần não mà nó cung cấp thông qua các tuyến đường thay thế (dòng máu bàng hệ).
Các nhánh nhỏ nhất (mao mạch) của động mạch trong não cung cấp oxy và chất dinh dưỡng từ máu cho các tế bào não nhưng chúng không để các chất khác đi qua dễ dàng như các mao mạch tương tự ở phần còn lại của cơ thể. Thuật ngữ y học cho hiện tượng này là “hàng rào máu não”. Ví dụ, nó có thể bảo vệ bộ não mỏng manh khỏi các chất độc hại trong máu. Sau khi oxy đã đi vào các tế bào, máu nghèo oxy sẽ đi qua các tĩnh mạch của não (tĩnh mạch não). Các tĩnh mạch mang máu đến các mạch máu lớn hơn được gọi là xoang. Các thành xoang được củng cố bởi một lớp màng cứng (màng cứng), giúp chúng cũng giữ được hình dạng. Điều này giúp chúng luôn mở và giúp máu dễ dàng chảy vào các tĩnh mạch ở cổ.
2. 9 sự thật đáng ngạc nhiên về cách bộ não của chúng ta hoạt động
2.1. Bộ não của con người hoạt động sáng tạo tốt hơn khi họ mệt mỏi
Giả sử, nếu bạn là một người thích làm việc vào buổi sáng, bạn sẽ muốn mình cảm thấy tươi tỉnh khi bắt đầu ngày mới để hoàn thành công việc phân tích và những đòi hỏi khắt khe nhất của mình. Việc giải quyết vấn đề, trả lời câu hỏi và đưa ra quyết định được thực hiện tốt nhất khi bạn đang tỉnh táo và tập trung nhất.
Ngược lại, nếu bạn đang cố gắng làm một công việc sáng tạo, bạn sẽ thực sự gặp nhiều may mắn hơn khi bạn mệt mỏi và não của bạn không hoạt động hiệu quả. Điều này nghe có vẻ điên rồ nhưng nó thực sự có ý nghĩa khi bạn nhìn vào lý do đằng sau nó. Đó là một trong những lý do tại sao những ý tưởng tuyệt vời thường xuất hiện dưới vòi hoa sen sau một ngày dài làm việc.
Khi bạn cảm thấy mệt mỏi, bộ não của bạn không tốt trong việc lọc ra những thứ gây xao nhãng và tập trung vào một nhiệm vụ cụ thể. Việc ghi nhớ các kết nối giữa các ý tưởng hoặc khái niệm cũng kém hiệu quả hơn rất nhiều. Đây đều là những điều tốt khi nói đến công việc sáng tạo vì loại công việc này đòi hỏi chúng ta phải tạo ra những kết nối mới, cởi mở với những ý tưởng mới và suy nghĩ theo những cách mới.
Vì vậy, một bộ não mệt mỏi và uể oải sẽ đạt hiệu quả cao khi làm việc với các dự án sáng tạo. Bài báo của tạp chí Khoa học Mỹ giải thích về việc sự xao lãng thực sự có thể là một điều tốt cho tư duy sáng tạo. Vào thời gian thấp điểm, con người thường ít tập trung hơn và có thể xem xét một phạm vi thông tin rộng hơn. Phạm vi rộng hơn này cho phép chúng ta tiếp cận với nhiều lựa chọn thay thế hơn và cách diễn giải đa dạng, do đó, thúc đẩy sự đổi mới và những hiểu biết sâu sắc.
2.2. Căng thẳng có thể thay đổi kích thước bộ não của bạn (và làm cho nó nhỏ hơn)
Căng thẳng thực sự là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra những thay đổi trong chức năng não. Một số nghiên cứu cho thấy dấu hiệu giảm kích thước não do căng thẳng. Một nghiên cứu đã sử dụng khỉ con để kiểm tra tác động của căng thẳng đối với sự phát triển và sức khỏe tâm thần lâu dài. Một nửa số khỉ được các bạn đồng lứa chăm sóc trong 6 tháng, nửa còn lại ở với mẹ. Sau đó, những con khỉ được đưa trở lại các nhóm xã hội điển hình trong vài tháng trước khi các nhà nghiên cứu quét não của chúng.
Đối với những con khỉ đã được tách khỏi mẹ và được chăm sóc bởi các đồng loại của chúng, các vùng não liên quan đến căng thẳng của chúng vẫn mở rộng, ngay cả sau khi ở trong điều kiện xã hội bình thường trong vài tháng. Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để khám phá điều này một cách đầy đủ nhưng thật đáng sợ khi nghĩ rằng, căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến não bộ của chúng ta lâu dài.
2.3. Bộ não của chúng ta thực sự không thể làm được nhiều việc cùng lúc
Đã có nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ lỗi của con người tăng lên 50% và họ mất gấp đôi thời gian để thực hiện công việc khi họ thực hiện nhiều việc trong cùng một khoảng thời gian. Vấn đề với đa tác vụ là chúng ta đang phân chia tài nguyên của não bộ để làm những công việc riêng lẻ, không có sự liên kết với nhau. Khi bộ não cố gắng làm hai việc cùng một lúc, nó sẽ phân chia và hoàn thành, dành một nửa chất xám cho mỗi nhiệm vụ.
Giống như khi chúng ta cố gắng thực hiện cả Hành động A và Hành động B cùng một lúc, bộ não của chúng ta không bao giờ xử lý đồng thời cả hai. Thay vào đó, nó phải chuyển đổi qua lại một cách mệt mỏi. Khi bộ não xử lý một nhiệm vụ duy nhất, vỏ não trước trán đóng một vai trò quan trọng. Một nghiên cứu ở Paris phát hiện ra rằng, khi cần thực hiện nhiệm vụ thứ hai, não của các tình nguyện viên nghiên cứu sẽ tách ra, mỗi bán cầu não hoạt động riêng lẻ trong một nhiệm vụ. Bộ não đã bị quá tải bởi nhiệm vụ thứ hai và không thể thực hiện hết công suất của nó vì nó cần phải chia nhỏ các nguồn lực của mình. Khi nhiệm vụ thứ ba được thêm vào, kết quả của các tình nguyện viên giảm mạnh. Họ có thể quên một trong 3 nhiệm vụ hay cũng mắc lỗi nhiều gấp ba lần khi làm nhiệm vụ kép.
2.4. Giấc ngủ ngắn cải thiện hiệu suất hoạt động hàng ngày của não bộ
Khoa học đã chứng minh khá rõ ràng về tầm quan trọng của giấc ngủ đối với bộ não của con người nhưng còn giấc ngủ ngắn thì sao? Sự thật là những giấc ngủ ngắn rất hữu ích. Nó giúp cải thiện trí nhớ một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, ngủ trưa cũng giúp xóa thông tin ra khỏi vùng lưu trữ tạm thời của não, giúp não bộ sẵn sàng cho việc hấp thụ thông tin mới.
2.5. Thị giác vượt trội hơn tất cả các giác quan khác
Mặc dù là một trong năm giác quan chính của con người nhưng thị giác dường như được ưu tiên hơn những giác quan khác. Ví dụ, khi nghe một phần thông tin và ba ngày sau, bạn sẽ chỉ nhớ 10% thông tin đó. Tuy nhiên, khi sử dụng một hình ảnh thì con người có thể nhớ tới 65%. Đối với văn bản, bộ não coi các từ là rất nhiều hình ảnh nhỏ và con người phải xác định các đặc điểm nhất định trong các chữ cái để có thể đọc chúng.
2.6. Hướng nội và hướng ngoại là do hệ thống dây dẫn khác nhau trong não
Một người hướng nội hay hướng ngoại không thực sự liên quan đến cách chúng ta tỏ ra sôi nổi hay nhút nhát, mà là cách bộ não của chúng ta nạp năng lượng. Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, có sự khác biệt trong não của những người hướng ngoại và hướng nội về cách chúng ta xử lý phần thưởng và cách cấu tạo gen của chúng ta khác nhau. Đối với những người hướng ngoại, bộ não của họ phản ứng mạnh mẽ hơn khi một canh bạc có kết quả. Một phần của điều này chỉ đơn giản là do di truyền nhưng một phần là sự khác biệt của hệ thống dopamine của não.
2.7. Chúng ta có xu hướng thích những người mắc lỗi hơn
Rõ ràng, phạm sai lầm thực sự khiến cong người trở nên dễ mến hơn, do một thứ gọi là hiệu ứng gọi là Pratfall. Những người không bao giờ mắc sai lầm được coi là ít dễ mến hơn những người thỉnh thoảng phạm lỗi. Sự hoàn hảo tạo ra khoảng cách và một bầu không khí bất khả chiến bại. Lý thuyết này đã được thử nghiệm bởi nhà tâm lý học Elliot Aronson. Trong thử nghiệm của mình, anh yêu cầu những người tham gia nghe các đoạn ghi âm của những người khác khi họ đang trả lời các câu đố. Trong số các đoạn ghi âm đó, có rất nhiều đoạn ghi âm có chứa tiếng người trả lời làm đổ ly cà phê. Khi những người tham gia được yêu cầu đánh giá những người trả lời về mức độ yêu thích, nhóm làm đổ cà phê đứng đầu. Có thể thấy, chúng ta có xu hướng không thích những người có vẻ hoàn hảo.
2.8. Thiền định có thể kích thích bộ não trở nên tốt hơn
Một số người cho rằng, thiền chỉ tốt cho việc cải thiện sự tập trung và giúp bình tĩnh suốt cả ngày nhưng nó thực sự có rất nhiều lợi ích tuyệt vời.
Chúng ta thiền càng nhiều, chúng ta càng bớt lo âu hơn. Bởi vì các đường dẫn thần kinh trong não chúng ta được nới lỏng khi chúng ta thiền. Các cách thiền khác nhau cũng đem lại các lợi ích khác nhau. Ví dụ như thiền mở (open-monitoring) có thể giúp chúng ta sáng tạo hơn so với thiền tập trung (focused-attention). Nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đến từ Đại học Leiden tại Hà Lan về hai loại thiền này đã được thực hiện để xem loại thiền nào giúp cải thiện khả năng sáng tạo.
Họ thấy rằng những người dùng phương pháp thiền tập trung không có dấu hiệu cải thiện khả năng sáng tạo sau khi thiền. Trong khi đó, những người sử dụng phương pháp thiền mở đã thể hiện tốt hơn với những nhiệm vụ đòi hỏi họ phải có những ý tưởng mới.
2.9. Tập thể dục có thể tổ chức lại não bộ và tăng cường ý chí
Mối liên hệ giữa tập thể dục và sự tỉnh táo của tinh thần là lẽ đương nhiên, tương tự như mối liên hệ giữa hạnh phúc và tập thể dục. Tập thể dục cả đời có thể dẫn đến hiệu suất nhận thức đôi khi tăng đáng kinh ngạc so với những người ít vận động. Khi bạn bắt đầu tập thể dục, não sẽ nhận ra đây là thời điểm căng thẳng. Khi áp lực tim của bạn tăng lên, não bộ nghĩ rằng bạn đang chiến đấu với kẻ thù hoặc chạy trốn khỏi nó. Để bảo vệ bản thân và khỏi căng thẳng, não bộ giải phóng một loại protein có tên là BDNF (Brain-derived Neurotrophic Factor - Yếu tố thần kinh có nguồn gốc từ não). BDNF này là một yếu tố bảo vệ và cũng là yếu tố thay thế cho các nơron bộ nhớ của bạn, đồng thời hoạt động như một công tắc đặt lại. Đó là lý do tại sao chúng ta thường cảm thấy rất thoải mái và tỉnh táo sau khi tập thể dục và cảm thấy hạnh phúc. Đồng thời, khi tập thể dục, endorphin, một chất hóa học khác để chống lại căng thẳng, cũng được giải phóng trong não của bạn.
Như vậy, chúng ta có thể thấy, bộ não của con người là một điều kì diệu mà tạo hóa ban tặng. Với cấu tạo phức tạp bao gồm nhiều bộ phận nhỏ hợp lại, bộ não dễ dàng sắm vai trò điều khiển tất cả hành vi, suy nghĩ, cử chỉ,... của con người và giúp con người ngày càng phát triển hơn. Vì vậy, chúng ta nên điều chỉnh lối sống của mình sao cho lành mạnh để cải thiện bộ não và giúp nó hoạt động với hiệu quả cao nhất.
Hãy theo dõi trang web: Vinmec.com thường xuyên để cập nhật nhiều thông tin hữu ích khác.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Bài viết tham khảo: hopkinsmedicine.org, ncbi.nlm.nih.gov, ageuk.org.uk
