Mối liên quan giữa viêm gan siêu vi C và tình trạng đề kháng insulin

Bài viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Dựa trên nhiều nghiên cứu dịch tễ học, các thay đổi chuyển hóa như đề kháng insulin, đái tháo đường và hội chứng chuyển hóa là những bệnh đi kèm thường xuyên ở bệnh nhân nhiễm viêm gan C, trái ngược với nhóm chứng. Cơ sở lý luận của mối liên quan này vẫn chưa được hiểu hoàn toàn nhưng nó có thể được cho là do sự hiện diện của bệnh gan, các đặc điểm chuyển hóa như béo phì, hoặc quá trình viêm do nhiễm HC.

HCV đã được tìm thấy để điều chỉnh các đường truyền tín hiệu insulin mặc dù cơ chế phân tử chính xác của đề kháng insulin qua trung gian HCV vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Trong hai nghiên cứu thử nghiệm trên mô hình chuột, protein lõi HCV được phát hiện đóng một vai trò chính trong sự phát triển của đề kháng insulin, đặc biệt là thông qua PA28γcon đường phụ thuộc gen. Các kiểu gen HCV 1, 2 và 4 và kiểu gen 1 và 4 được nhận thấy là có đề kháng insulin cao hơn so với kiểu gen 3 và kiểu gen 2 và 3, tương ứng. Stress oxy hóa và các cytokine tiền viêm cũng được phát hiện có vai trò trong de novo đề kháng insulin.

Sự gián đoạn chuyển hóa glucose và lipid liên quan đến đề kháng insulin dẫn đến sự tiến triển của nhiễm mỡ gan và phát triển bệnh đái tháo đường. Trong số các đối tượng mắc bệnh gan mãn tính, tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường ở bệnh nhân nhiễm viêm gan C trước khi điều trị thay đổi từ 13,6% đến 67,4%, cao hơn so với tỷ lệ được báo cáo ở những người có căn nguyên khác, chẳng hạn như viêm gan B mãn tính. Hơn nữa, một nghiên cứu bệnh chứng đã chứng minh rằng sự hiện diện của nhiễm viêm gan C có liên quan đến sự gia tăng hơn 11 lần nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường trong thời gian theo dõi là 9 năm. Đái tháo đường dường như có mối quan hệ hai chiều với HCV, trong đó nguyên nhân thứ hai gây ra đề kháng insulin trong khi đái tháo đường có liên quan đến diễn biến tích cực hơn của các kết quả liên quan đến HCV như xơ hóa tiến triển, và tăng nguy cơ xơ gan và HCC. Tất cả các tình trạng trên làm cho bệnh nhân nhiễm viêm gan C dễ bị hội chứng chuyển hóa. Tuy nhiên, do tình trạng giảm lipid máu do nhiễm HCV, không phù hợp với tiêu chuẩn chẩn đoán truyền thống, một dạng hội chứng chuyển hóa đặc biệt được gọi là hội chứng rối loạn chuyển hóa do viêm gan C đã được xác định.

Thường xuyên có bằng chứng cho thấy tác dụng có lợi của liệu pháp kháng vi-rút sử dụng phác đồ dựa trên interferon trên đề kháng insulin ở những người đáp ứng HCV dài hạn. Thompson và cộng sự, người đã nghiên cứu 1038 bệnh nhân không đái tháo đường, kết luận rằng đề kháng insulin giảm đáng kể ở những người đáp ứng HCV-genotype 1 nhưng không giảm ở những người không đáp ứng với HCV-genotype 1 hoặc những người có genotype 2 hoặc 3 bất kể kết quả điều trị. Phát hiện này độc lập với bất kỳ thay đổi nào trong BMI. Những phát hiện tương tự cũng được báo cáo trong một nghiên cứu tiền cứu. Trong Virahep-C, một nghiên cứu đa trung tâm tiềm năng, sự cải thiện trong đánh giá mô hình nội môi đối với đề kháng insulin (HOMA-đề kháng insulin ) đã được quan sát 24 tuần sau khi hoàn thành điều trị ở những bệnh nhân HCV kiểu gen 1 có đề kháng insulin trước khi điều trị. Tuy nhiên, Aghemo và cộng sự, người đã thu nhận 384 bệnh nhân không đái tháo đường có HCV kiểu gen 1 và 4 không cho thấy bất kỳ sự khác biệt nào về giá trị HOMA-đề kháng insulin giữa ban đầu và 24 tuần sau đáp ứng virus học bền vững.

Tất cả các phát hiện trên chỉ ra rằng có thể cần theo dõi lâu hơn để đánh giá tốt hơn các rối loạn chuyển hóa glucose sau khi thanh thải virus HCV bằng các phác đồ dựa trên interferon, đặc biệt ở bệnh nhân HCV kiểu gen 1. Nghịch lý là, trong một so sánh đối đầu của 178 đối tượng có HCV genotype 1 và 4 giữa liệu pháp kháng vi-rút dựa trên interferon và DAAs để đánh giá kết quả chuyển hóa, có sự gia tăng đáng kể HOMA-đề kháng insulin ở những người đã sử dụng phác đồ dựa trên interferon.

Ngoài tác dụng đối với đề kháng insulin, liệu pháp kháng vi-rút còn được cho là làm giảm tỷ lệ tăng đường huyết sau đáp ứng virus kéo dài và bệnh đái tháo đường . Các phác đồ dựa trên interferon đã được nghiên cứu rộng rãi và chúng thường liên quan đến việc giảm tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường ở bệnh nhân nhiễm viêm gan C không đái tháo đường sau khi loại bỏ HCV. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã nhấn mạnh vai trò có lợi của việc đạt được đáp ứng virus kéo dài, làm giảm các bất thường về chuyển hóa glucose do nhiễm HCV. Các nghiên cứu khác không thể phát hiện bất kỳ sự khác biệt đáng kể nào giữa những người đáp ứng điều trị và những người không đáp ứng.

Bất chấp những kết quả mâu thuẫn này, một phân tích tổng hợp bao gồm bảy nghiên cứu nhằm điều tra mối tương quan giữa độ thanh thải HCV thông qua các phác đồ dựa trên interferon và tỷ lệ tăng đường huyết đã chứng minh rằng đáp ứng virus học bền vững có liên quan đến nguy cơ tăng đường huyết thấp hơn [tỷ số chênh 0,49, khoảng tin cậy 95% (KTC): 0,42-0,58]. Sự không đồng nhất giữa các nghiên cứu là tối thiểu, cho thấy một kết quả đáng tin cậy. Mặt khác, việc sử dụng DAA để diệt trừ vi rút chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng. Các nghiên cứu về tỷ lệ mắc đái tháo đường ở bệnh nhân không đái tháo đường cho thấy ít rối loạn glucose hơn ở những người đáp ứng lâu dài. Trong một nghiên cứu hồi cứu được thực hiện tại Hoa Kỳ, 5127 đối tượng không đái tháo đường có HCV đã được ghi danh để điều tra xem phản ứng với điều trị HCV ảnh hưởng như thế nào đến nguy cơ đái tháo đường tiếp theo.

Các tác giả nhận thấy rằng những người đạt được đáp ứng virus kéo dài có nguy cơ phát triển đái tháo đường thấp hơn rõ rệt so với những người thất bại trong điều trị. Hai nghiên cứu đã điều tra tác động của DAAs trên bệnh nhân đái tháo đường đã biết trước đây. Một minh họa cho thấy sự cải thiện tình trạng đường huyết sau khi điều trị bằng virus, trong khi đó, không có sự khác biệt về hemoglobin glycosyl hóa giữa các giá trị tiền xử lý và sau điều trị.

Điều quan trọng là, một phần ba số bệnh nhân trong nghiên cứu thứ hai yêu cầu tăng cường liệu pháp chống tiểu đường trong quá trình điều trị kháng vi-rút. Các nghiên cứu tiền cứu dài hạn hơn nữa vẫn cần thiết để giải quyết tình trạng tiến thoái lưỡng nan hiện nay về những thay đổi trên đề kháng insulin liên quan đến điều trị kháng vi-rút.

Kết luận

Các biểu hiện ngoài gan bao gồm các tình trạng chuyển hóa tim thường thấy ở những bệnh nhân nhiễm nhiễm viêm gan C. Dữ liệu về những tình trạng này sau khi loại bỏ HCV là không nhất quán. Để xác định mức độ liên kết chặt chẽ hơn giữa đáp ứng virus học bền vững và các biểu hiện ngoài gan và để hiểu cơ chế chính xác về cách các liệu pháp kháng virus tác động lên các các biểu hiện ngoài gan này, cần có các nghiên cứu tiền cứu lớn với thời gian theo dõi lâu dài.