Thế nào là đa ối?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Anh Tú - Bác sĩ Siêu âm sản – Chẩn đoán trước sinh – Khoa Sản - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Khoảng 1% bà bầu gặp phải tình trạng đa ối. Nếu không được phát hiện và kịp thời điều trị, đa ối có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm cho cả mẹ và bé.

Trong suốt thai kỳ, thai nhi nằm trong tử cung người mẹ và được bao bọc bởi nước ối. Đây là môi trường giàu chất dinh dưỡng, có vai trò quan trọng đối với sự sống còn và phát triển của thai nhi trong suốt thai kỳ. Nước ối xuất hiện từ ngày thứ 12 sau thụ thai. Nước ối được tạo thành từ: thai nhi, màng ối và máu mẹ.

• Từ thai nhi: Trong giai đoạn sớm của thai kỳ, da thai nhi có liên quan đến sự tạo thành nước ối, đến tuần thứ 20-28 thai kỳ, khi chất gây xuất hiện thì đường tạo ối này mới chấm dứt. Từ tuần thứ 20, nước ối có nguồn gốc từ khí- phế - quản, do huyết tương của thai nhi thẩm thấu qua niêm mạc hô hấp của bé. Nguồn gốc nước ối quan trọng nhất là do bé bài tiết nước tiểu vào buồng ối từ tuần 16 thai kỳ.
• Từ màng ối: Màng ối bao phủ bánh nhau dây rốn, cũng tiết ra nước ối
• Từ máu mẹ: Có sự trao đổi của các chất giữa máu mẹ và nước ối thông qua màng ối.

Nước ối có chức năng nuôi dưỡng phôi thai, giữ phần biến dưỡng nước và các chất khác bảo đảm cho sự sống còn và phát triển của thai. Thai từ 34 tuần trở lên hấp thu từ 300-500ml nước ối mỗi ngày. Lượng nước ối này góp phần tạo phân su, giúp cân bằng dịch trong cơ thể thai nhi và được lọc một phần tạo thành nước tiểu cho bé. Nước ối còn có chức năng bảo vệ, che chở cho thai tránh những va chạm, sang chấn, đặc biệt là bảo đảm môi trường vô trùng cho bé trong bọc ối.

Nước ối tạo môi trường cho thai phát triển hài hòa và bình chỉnh về ngôi thai trong ống sinh dục của mẹ trong những tháng cuối thai kỳ. Trong lúc chuyển dạ sanh, nước ối tiếp tục bảo vệ thai nhi khỏi những sang chấn của cơn co tử cung và nhiễm khuẩn. Nước ối giúp thành lập đầu ối nong cổ tử cung của mẹ giúp cho sự xóa mở cổ tử cung được thuận lợi hơn.

Khi vỡ ối, nước ối có tính nhờn giúp bôi trơn đường sinh dục của mẹ để thai nhi dễ được sinh ra hơn.

Như đã nói ở phần trên, thông thường, thai nhi sẽ nuốt nước ối thải qua cơ thể giống như cơ chế đi tiểu. Đây là cách em bé kiểm soát lượng nước ối quanh mình. Nhưng khi em bé không nuốt nước ối, lượng ối xung quanh có thể tăng nhanh chóng. Và khi lượng ối vượt qua mức 2 lít được gọi là đa ối. Với những trường hợp đa ối nghiêm trọng, lượng ối có thể tới 3 lít, nhiều gấp 3 lần so với chỉ số bình thường.

Đa ối thường gây nên các biểu hiện thai nghén như: khó tiêu, ợ nóng, táo bón, phù chân, tĩnh mạch giãn.

Đa ối có thể do nhiều nguyên nhân như bệnh lý của màng ối, của bánh nhau dây rốn, phù nhau thai, thai nhi to, do bệnh lý của mẹ như đái tháo đường, .. hoặc vô căn.

• Các nguyên nhân ở mẹ có thể do: Người mẹ mắc bệnh đái tháo đường (thường gặp), người mẹ mang song thai hoặc đa thai, kháng thể kháng Rh và các bệnh tán huyết thứ phát do kháng thể bất thường có thể gây tình trạng thiếu máu thai nhi trầm trọng hoặc phù thai nhi có liên quan đến tình trạng đa ối.
• Khác thường ở bào thai: Bé sẽ ngừng quá trình uống nước ối - đi tiểu, dẫn tới hiện tượng thừa nước ối. Tình trạng này bao gồm những dị tật ở bào thai như hở hàm ếch, hẹp môn vị...
• Các yếu tố khác làm gia tăng tình trạng đa ối là: thiếu máu ở bào thai; nhiễm trùng bào thai, bất đồng nhóm máu giữa mẹ và bé...

Đa ối khiến thai phụ xuất hiện những dấu hiệu khó chịu như: gia tăng những cơn đau lưng, thở dốc, phù chân (nhất là ngón chân cái), nhịp tim tăng nhanh, chán ăn, buồn nôn, nôn mửa, táo bón, bí tiểu...

Đa ối cũng sẽ được phát hiện khi thai phụ đi siêu âm. Siêu âm có thể khẳng định chính xác trạng thái đa ối qua việc đo ối ở 4 điểm quanh thai nhi để tính chỉ số ối (AFI). Chỉ số thường khi nằm ở khoảng 10 - 25cm trong giai đoạn thứ 3 của thai kỳ. Vì thế nếu AFI vượt ngưỡng 25cm nghĩa là đã mắc chứng đa ối. Chỉ số AFI càng cao, tình trạng đa ối càng nghiêm trọng.

Đa ối khi mang thai nếu do nguyên nhân dị tật hay dị dạng thai nhi thì tiên lượng rất xấu. Lượng nước ối quá nhiều sẽ khiến cho bé khá di động trong tử cung nên có thể gây ra tình trạng dây rốn quấn cổ, ngôi bất thường. Đa ối làm bụng mẹ căng to, khó thở, dễ cò cơn co tử cung và chuyển dạ sinh non. Khi chuyển dạ sinh, tình trạng đa ối dễ là nguyên nhân của chuyển dạ kéo dài làm bé dễ suy thai, mẹ bị đờ tử cung gây băng huyết sau sinh. Bên cạnh đó, đa ối sẽ dễ bị vỡ ối đột ngột và tai biến có thể xảy ra như: nhau bong non, sa dây rốn, ngôi bất thường và thuyên tắc ối. Những điều này làm đe dọa tính mạng của cả hai mẹ con.

Bác sĩ Nguyễn Anh Tú có kinh nghiệm 6 năm về siêu âm sản phụ khoa, đặc biệt được nghiên cứu, đào tạo chuyên sâu về siêu âm thai - chẩn đoán trước sinh. Bác sĩ Tú đã hoàn thành các khóa học về siêu âm - chẩn đoán trước sinh của hiệp hội Y học bào thai Quốc tế FMF; được đào tạo về tư vấn và thực hiện các kĩ thuật can thiệp chẩn đoán trong y học bào thai và tham gia nhiều hội nghị, hội thảo chuyên sâu về Y học bào thai. Hiện đang là bác sĩ tại Khoa Sản phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng