Các điểm cần lưu ý khi điều trị u nang buồng trứng

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Đinh Thanh Hà - Bác sĩ Sản phụ khoa - Khoa Sản phụ khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Buồng trứng là cơ quan nội tiết quan trọng ở phụ nữ. Buồng trứng sản sinh ra trứng, sau đó trứng gặp tinh trùng để thụ thai. Vì vậy bất kỳ tăng sinh bất thường nào ở buồng trứng sẽ hình thành khối u ở buồng trứng, phổ biến nhất là bệnh lý u nang buồng trứng.

Bệnh lý u nang buồng trứng xảy ra với tần suất 12.8/100 000 phụ nữ, ở mọi lứa tuổi từ trẻ em gái đến phụ nữ mãn kinh. Đa số bệnh lý u nang buồng trứng là lành tính nếu bệnh phát triển trong độ tuổi sinh sản, tuy nhiên nguy cơ bệnh tiến triển ác tính sẽ gia tăng theo tuổi.

U nang buồng trứng chiếm tỉ lệ khoảng 80% trong các bệnh gây ra khối u ở buồng trứng nói chung. Khi phát hiện bệnh lý, bệnh nhân nên điều trị u nang buồng trứng sớm để tránh trường hợp bỏ sót ung thư buồng trứng - một trong những yếu tố nguy cơ gây tử vong ở phụ nữ.

Bệnh lý u nang buồng trứng có nhiều dạng khác nhau, bao gồm:

2.1. Bệnh lý u nang buồng trứng cơ năng

Nguyên nhân phát sinh khối u nang là do những rối loạn nội tiết của buồng trứng. Tuy nhiên, giải phẫu bệnh các tổ chức của buồng trứng vẫn bình thường, không có sự thay đổi. U nang buồng trứng cơ năng bao gồm 2 dạng:

• Nang bọc noãn: Các nang trứng phát triển nhưng không vỡ và không diễn ra quá trình rụng trứng. Sau đó chúng tiếp tục lớn lên (có thể trên 10cm) và tiếp tục bài tiết oestrogen khiến bệnh nhân chậm kinh. Một số trường nang bọc noãn vỡ có thể gây chảy máu nhiều trong ổ bụng cần phải phẫu thuật cấp cứu;
• Nang hoàng tuyến: Đây là loại nang hay gặp ở những bệnh nhân chửa trứng, ung thư nguyên bào nuôi, đa thai hoặc đang điều trị vô sinh hiếm muộn.

2.2.Bệnh lý u nang buồng trứng thực thể

Đây là những khối u có sự biến đổi về mặt tổ chức học của buồng trứng, do đó chúng có nguy cơ ung thư hóa, bao gồm các dạng sau:

• U nang nước buồng trứng: Là dạng gặp nhiều nhất, chiếm khoảng 40%. Trường hợp trên bề mặt u nang có các mạch máu tăng sinh hình lược hoặc xuất hiện các nhú bề mặt/bên trong lòng u là những dấu hiệu gợi ý diễn tiến đến ung thư;
• U nang nhầy buồng trứng: Loại này chiếm tỷ lệ khoảng 20% các khối u nang buồng trứng thực thể. U nang nhầy thường có kích thước lớn, có thể nặng đến vài chục kilôgam và hay dính vào các tổ chức xung quanh;
• U nang bì buồng trứng: Gặp ở 25% trường hợp, trong đó hay gặp nhất là u quái với cấu trúc tổ chức rất đặc biệt. Thành khối u có cấu trúc tương tự như da, có cấu trúc sừng hoặc tuyến bã... Bên trong nang thường chứa các mô như tóc, răng, bã đậu...

Các triệu chứng của bệnh lý u nang buồng trứng thường diễn tiến tiến âm thầm và đa số không có triệu chứng đặc hiệu nên hầu hết được phát hiện khi người bệnh khám phụ khoa định kỳ hoặc đến khám vì những lý do khác.

Tuy nhiên, trường hợp khi các u nang đã lớn người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Đau bụng âm ỉ vùng hạ vị hoặc đau khi thực hiện các hoạt động đặc biệt. Những cơn đau của u nang thường gây hiểu lầm do một số bệnh lý phụ khoa khác như viêm cổ tử cung, u xơ tử cung... Thỉnh thoảng, đau bụng nghiêm trọng xảy ra do có sự xoắn phần phụ của một u nang hay khối u có kích thước > 4 cm.
• Có thể rối loạn chu kỳ kinh nguyệt;
• Các dấu hiệu do u nang chèn ép lên cơ quan lân cận như tiểu khó hoặc táo bón...;
• Trường hợp u nang phát triển nhanh người bệnh có thể có các triệu chứng như bụng chướng to, sụt cân, chán ăn, mệt mỏi... và đây là các dấu hiệu gợi ý u ác tính.

4.1. Các biến chứng của bệnh lý u nang buồng trứng nếu không điều trị

Các biến chứng u nang buồng trứng tùy từng bệnh nhân mà diễn tiến khác nhau, xuất hiện sớm hay muộn. Nhiều trường hợp biến chứng xuất hiện là dấu hiệu để chẩn đoán bệnh:

• Xoắn u nang: Xảy ra với bất kỳ loại u nang nào. Trong đó dễ xoắn nhất khi u nhỏ, cuống dài, không dính. Khi u xoắn, người bệnh sẽ đau bụng dữ dội, liên tục, có thể kèm theo buồn nôn, nôn ói và đôi khi choáng do đau. Qua thăm khám, bác sĩ có thể ghi nhận bụng chướng, ấn đau hạ vị và 2 hố chậu, phản ứng thành bụng dương tính. Thăm âm đạo trực tiếp phát hiện khối u rất căng, ít di động, ấn cảm giác đau chói;
• Vỡ nang: Đau bụng đột ngột, liên tục ở vùng hạ vị và 2 hố chậu, có phản ứng thành bụng. Một số bệnh nhân vỡ nang gây chảy máu ổ bụng và thậm chí gây choáng mất máu. Thăm âm đạo khó xác định khối u hơn, di động tử cung đau tăng lên, cùng đồ sau đầy;
• Chèn ép các tạng xung quanh: đây là biến chứng xuất hiện muộn, khi u đã phát triển từ trước và có kích thước lớn (ví dụ u chèn ép vào bàng quang gây đái rắt/buốt, u chèn ép trực tràng gây táo bón, u chèn ép niệu quản gây ứ nước bể thận). Hiếm gặp khối u nang buồng trứng rất lớn chèn ép vào tĩnh mạch chủ dưới gây tuần hoàn bàng hệ, phù 2 chân hoặc cổ trướng...

4.2. Lưu ý khi mắc bệnh lý u nang buồng trứng khi mang thai

• Những thai phụ mắc bệnh lý u nang buồng trứng chủ yếu được chẩn đoán thông qua quá trình khám thai định kỳ hoặc siêu âm.
• Sản phụ có thể mắc bất kỳ loại u nang buồng trứng nào nhưng tỷ lệ cao nhất là nang hoàng thể hay u nang bì và rất ít trường hợp các u nang là ác tính.
• Điều trị u nang buồng trứng ở sản phụ nên được cân nhắc phẫu thuật ở thời điểm 13 tuần tuổi thai trở lên vì lúc này nhai thai đã bài tiết đủ lượng hormone cần thiết nuôi dưỡng bào thai.
• Trường hợp u buồng trứng ở thai phụ là dạng nang hoàng thể thì sau 13 tuần tuổi kích thước chúng sẽ giảm dẫn hoặc không phát triển nữa, do đó đôi khi không cần phẫu thuật mà chỉ làm giải phẫu bệnh lý để theo dõi.
• Trường hợp u nang buồng trứng phát triển to lên trong 3 tháng giữa thai kỳ thì cần phẫu thuật ngay.

Điều trị u nang buồng trứng phụ thuộc vào việc chẩn đoán phân biệt u nang cơ năng và u nang thực thể vì thái độ xử trí của 2 loại rất khác nhau.

Các u nang cơ năng thường không cần điều trị, tự biến mất sau một vài chu kỳ kinh nguyệt, cần siêu âm định kì để theo dõi. Một số bệnh nhân có thể được bác sĩ chỉ định các thuốc tránh thai dạng kết hợp để điều trị, tuy nhiên hiệu quả chưa được chứng minh rõ ràng. Trường hợp các u nang buồng trứng cơ năng có biến chứng như xoắn nang, vỡ nang chảy máu... thì điều trị phẫu thuật cấp cứu có thể được chỉ định nhưng rất hiếm gặp.

Đối với u nang thực thể, điều trị bằng phẫu thuật cần thực hiện càng sớm càng tốt để tránh các biến chứng nguy hiểm. Phác đồ điều trị u nang nước buồng trứng cũng như các loại u nang thực thể khác sẽ phụ thuộc vào kích thước, tính chất khối u và nguyện vọng sinh đẻ của người bệnh.

Bác sĩ phẫu thuật có thể cắt bỏ toàn bộ khối u và buồng trứng cùng bên hoặc chỉ mổ bóc tách khối u và giữ lại những phần buồng trứng lành. Tuy nhiên, nhược điểm của điều trị bóc tách là làm tăng nguy cơ tái phát bệnh lý u nang buồng trứng. Phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ khối u được chỉ định khi:

• Các khối u nang mà không thể phẫu thuật bóc bỏ
• Nang nguồn gốc từ tế bào biểu mô tuyến
• U quái > 10 cm
• U nang dính nặng, không thể phẫu thuật tách khỏi buồng trứng
• U nang được phát hiện ở phụ nữ mãn kinh với kích thước > 5 cm

Tùy thuộc những đánh giá trước mổ mà bác sĩ điều trị sĩ tư vấn cho bệnh nhân lựa chọn phương pháp phẫu thuật phù hợp như mổ nội soi hay mổ hở, cắt khối u nang buồng trứng hay cắt cả phần phụ và tử cung (đặc biệt ở những bệnh nhân có các bệnh lý kèm theo cần điều trị).