Dấu hiệu trẻ em bị nhiễm HIV

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Đặng Thị Ngọc Chương - Khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác đã từng làm việc tại Bệnh viện Nhi Đồng I, Bệnh viện Thủ Đức và Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, với thế mạnh trong việc chẩn đoán, khám bệnh lý sơ sinh - hồi sức sơ sinh.

Triệu chứng nhiễm HIV ở trẻ em thay đổi và khác nhau tùy theo giai đoạn. Giai đoạn không có triệu chứng được gọi là giai đoạn tiền triệu. Giai đoạn có triệu chứng - AIDS là giai đoạn cuối cùng của nhiễm HIV. Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên lâm sàng khác với người lớn và cũng tùy theo đường lây nhiễm là lây truyền từ mẹ sang con, theo đường máu hay theo đường sinh dục mà biểu hiện sẽ khác nhau.

• Trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ sau khi được sinh ra vẫn bình thường, hoặc chỉ có dấu hiệu nhẹ cân;
• Khi virus HIV đi vào máu, trẻ có thể có một số dấu hiệu giống như nhiễm virus khác như sốt nhẹ, đau mỏi cơ và không có triệu chứng nào đặc hiệu.

Tùy theo đường lây nhiễm và bệnh lý mắc phải sẵn có mà triệu chứng nhiễm HIV ở trẻ em sẽ khác nhau khi phát triển thành bệnh.

Tuy nhiên, khoảng cách từ giai đoạn tiền triệu sau khi bị nhiễm HIV đến khi có biểu hiện lâm sàng của bệnh ở trẻ em bị lây từ mẹ sang sẽ ngắn hơn so với trẻ bị lây qua đường máu, và cũng ngắn hơn so với người lớn.

Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên giai đoạn lâm sàng chủ yếu là các biểu hiện của nhiễm trùng cơ hội và các bệnh u. Các biểu hiện lâm sàng này thay đổi ở nhiều cơ quan và dễ nhầm lẫn với những bệnh khác.

2.1 Biểu hiện HIV ở trẻ em không đặc hiệu

Các triệu chứng nhiễm HIV ở trẻ em không đặc hiệu xảy ra sớm bao gồm:

• Hạch to;
• Gan lách to;
• Sụt cân;
• Sốt kéo dài;
• Tiêu chảy mạn tính;
• Nấm Candida miệng;
• Chàm mạn tính.

2.2 Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên phổi

Biểu hiện ở phổi là biểu hiện phổ biến khi trẻ bị nhiễm HIV/AIDS. Trong đó, viêm phổi kẽ thâm nhiễm lympho là biểu hiện phổ biến, có đến 30 - 50% trường hợp trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ tiến triển mạn tính ở phổi. Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên X-quang phổi cho thấy có đặc điểm hình thâm nhiễm lưới nốt.

Nguyên nhân gây viêm phổi kẽ thâm nhiễm lympho là chưa rõ, tuy nhiên nó có thể là do vai trò trực tiếp của HIV hay virus Epstein - Barr. Mặc dù biểu hiện HIV ở trẻ em trên phổi khi chụp X-quang phổi là có bất thường, tuy nhiên lại không nghe thấy gì ở phổi.

Cần phân biệt viêm phổi kẽ thâm nhiễm lympho và viêm phổi do vi khuẩn, virus hay nấm với viêm phổi do Pneumocystis carinii (PCP).

• Viêm phổi ở trẻ em do Pneumocystis carinii là nhiễm trùng cơ hội phổ biến nhất. Tuy nhiên, cũng không phát hiện được triệu chứng đặc hiệu nào khi nghe phổi;
• Viêm phổi do Cytomegalovirus là nguyên nhân thứ hai gây suy thở, một trong những dấu hiệu HIV ở trẻ em;
• Bên cạnh nhiễm trùng phổi do virus, trẻ bị nhiễm HIV/AIDS còn bị nhiễm trùng cơ hội do vi khuẩn, trong đó có viêm phổi do Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, đặc biệt trẻ mới sinh rất dễ bị viêm phổi do Klebsiella;
• Nhiễm trùng do trực khuẩn lao và các Mycobacterium không điển hình cũng thường gặp ở trẻ;
• Viêm đường hô hấp do nấm Candida cũng là một trong những dấu hiệu HIV ở trẻ em thường gặp. Những nhiễm trùng phổi này chính là nguyên nhân gây tử vong ở trẻ.

2.3 Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên hệ tiêu hóa

Các dấu hiệu phổ biến đối với hệ tiêu hóa khi trẻ bị nhiễm HIV là:

• Tiêu chảy: Có thể kéo dài trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Tiêu chảy kéo dài gây mất nước và sụt cân ở trẻ. Nguyên nhân gây tiêu chảy là do các tác nhân ở ruột như E. coli, Shigella, Salmonella, Campylobacter, Entamoeba histolytica. Ngoài ra, nguyên nhân gây tiêu chảy - một trong dấu hiệu HIV ở trẻ em, còn có thể do Cryptoporida, Isospora belli, Candida, Strongyloides stercoralis;
• Khó nuốt: Nguyên nhân khó nuốt chủ yếu là do bị nhiễm nấm Candida ở miệng và thực quản.

2.4 Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên hệ thần kinh

Biểu hiện HIV ở trẻ em trên hệ thần kinh thường bắt đầu bằng:

• Giảm chức năng trí tuệ;
• Rối loạn trí nhớ;
• Rối loạn vận động: bại, thất điều;
• Rối loạn cảm giác;
• Bất thường về trương lực cơ, bại não;
• Não nhỏ trong hai năm đầu. Nước não tủy có thể bình thường hoặc tăng ít tế bào và protein;
• Khi chụp cắt lớp điện toán có thể thấy hiện tượng teo não với não thất giãn, có hiện tượng vôi hóa ở vùng nền sọ, thùy trán, kèm tổn thương chất trắng ở não;
• Biểu hiện HIV ở trẻ em gây nhiễm trùng cơ hội ở não - màng não: viêm màng não do lao, Cryptococcus, hoặc do virus herpes, cytomegalo. Cũng có thể gặp nhiễm trùng do toxoplasma với triệu chứng điển hình cấp tính là rối loạn vận động cục bộ. Viêm màng não do Cryptococcus được xem là dấu hiệu xác định chẩn đoán AIDS, tuy nhiên rất hiếm.

Biểu hiện HIV ở trẻ em trên hệ thần kinh là khá cao, hầu hết là do bản thân HIV gây ra, còn phần khác là do nhiễm trùng cơ hội và ung thư gây ra. Khi mắc bệnh não do bị nhiễm HIV thì mức độ và tiến triển của bệnh khác nhau, có thể cấp hoặc bán cấp, tiến triển từ từ trong vài năm hoặc vài tháng.

2.5 Dấu hiệu HIV ở trẻ em trên da

Biểu hiện HIV ở trẻ em trên da là rất phổ biến với các triệu chứng điển hình như:

• Zoster;
• Nhiễm virus Herpes;

• Bị nấm Candida ở miệng, hậu môn và bộ phận sinh dục;
• Bị chốc lở, mụn nhọt tái diễn;
• Bị viêm lỗ chân lông, nhiễm virus papova gây ra các u nhầy ở vùng cổ và toàn thân, sẩn ngứa, bạch sản ở rìa lưỡi;
• Biểu hiện HIV ở trẻ em trên da do sarcoma Kaposi là hiếm gặp.

2.6 Các dấu hiệu HIV ở trẻ em khác

• Bệnh hạch dai dẳng toàn thân:

Bệnh xảy ra sớm trong quá trình nhiễm HIV với biểu hiện lâm sàng là hạch sưng to (lớn hơn 1 cm) và kéo dài trên 3 tháng. Xuất hiện nhiều hạch ở nhiều vùng bạch huyết, thường thấy ở bẹn, nách, và các nơi khác. Sờ thấy hạch chắc và không đau. Mặc dù hạch to nhưng không có ý nghĩa tiên lượng. Ngược lại, khi bệnh tiến triển nặng thì hạch nhỏ dần và biến mất. Do đó, khi thấy hạch đang to rồi nhỏ lại là dấu hiệu tiên lượng nặng. Khi hạch nhỏ dần thì có biểu hiện sốt, sụt cân, tiêu chảy kéo dài. Đây là những triệu chứng nhiễm HIV ở trẻ em đang tiến triển thành AIDS đầy đủ. Trường hợp hạch xuất hiện trở lại, thì có thể là hạch của lao, hạch của di căn ung thư hay hạch do bệnh u lympho.

• Các bệnh tự miễn:

Dấu hiệu HIV ở trẻ em là xuất hiện nhiều bệnh tự miễn. Các bệnh này phản ánh tình trạng hoạt hóa đa clone của tế bào B và tình trạng tăng gamma globulin máu. Thường gặp là bệnh giảm tiểu cầu tự miễn, bệnh gây xuất huyết dưới da, đa số phát hiện thấy kháng thể kháng tiểu cầu và phức hợp miễn dịch trong máu. Bệnh thiếu máu tan máu tự miễn cho nghiệm pháp Coombs dương tính, yêu cầu phải truyền máu. Bệnh tự miễn ở tim mạch khi giải phẫu bệnh cho thấy triệu chứng viêm màng ngoài tim tăng tế bào đơn nhân to, viêm cơ tim, viêm màng trong tim.

• Nhiễm trùng cơ hội:

Biểu hiện HIV ở trẻ em trên lâm sàng chủ yếu là nhiễm trùng cơ hội ở nhiều bộ phận. Trong nhiều trường hợp, nhiễm trùng cơ hội còn là dấu hiệu chỉ điểm của bệnh AIDS ở trẻ em. Dấu hiệu HIV ở trẻ em gây ra các nhiễm trùng cơ hội bao gồm:

Điều trị nhiễm trùng cơ hội tốt sẽ làm giảm tử vong hàng năm.

• Biểu hiện ung thư:

Dấu hiệu HIV ở trẻ em gây ung thư bao gồm Sarcom Kaposi và u lympho ác tính là rất hiếm gặp. Sarcoma Kaposi là loại ung thư nội mạc mạch ở da, niêm mạc, phủ tạng và hạch, với các biểu hiện là những mảng màu tím hoặc hồng nâu xuất hiện bất kỳ trên phần nào của cơ thể và từ đó phát triển dần thành u. Sarcoma Kaposi được xem là triệu chứng xác định để chẩn đoán AIDS. U lympho thường gặp nhiều trong ung thư trẻ em nói chung, chủ yếu là u lympho không Hodgkin.

Triệu chứng nhiễm HIV ở trẻ em rất dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh khác và thay đổi tùy vào đường lây truyền bệnh, cũng như ở các bộ phận khác trong cơ thể. Vì thế tốt nhất là cho trẻ đi khám bác sĩ để thực hiện các xét nghiệm xác định HIV một cách chính xác nhất.