Còi xương do thiếu vitamin D ở trẻ sơ sinh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Quốc Ánh - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Bệnh còi xương ở trẻ sơ sinh thiếu vitamin D khá phổ biến, đặc biệt ở những trẻ sinh non, nhẹ cân. Có thể điều trị còi xương ở trẻ sơ sinh thiếu vitamin D bằng cách cho trẻ sơ sinh uống vitamin D, đồng thời kết hợp cho trẻ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời,...

Còi xương do thiếu vitamin D ở trẻ sơ sinh là tình trạng loạn dưỡng xương khiến xương mềm và dễ gãy. Còi xương do thiếu vitamin D còn được gọi là còi xương dinh dưỡng, khá phổ biến ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, nhẹ cân.

Còi xương ở trẻ sơ sinh thiếu vitamin D ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, nếu không điều trị kịp thời có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, trong đó có nhiễm khuẩn đường hô hấp như viêm phổi.

Còi xương ở trẻ sơ sinh thiếu vitamin D có thể là do một trong những nguyên nhân sau:

• Mẹ mang thai bị thiếu vitamin D: Thai nhi hấp thụ vitamin D từ mẹ truyền qua nhau thai. Sau khi sinh, nguồn vitamin trẻ có được chủ yếu từ sữa mẹ. Nếu người mẹ thiếu vitamin D cũng sẽ dễ khiến trẻ bị thiếu vitamin D và dẫn đến còi xương sớm.

• Trẻ sinh non, thiếu tháng, nhẹ cân: Trẻ sơ sinh thiếu vitamin D thường là trẻ sinh non, nhẹ cân (< 2,5kg), do cơ thể trẻ không dự trữ đủ lượng vitamin D khi còn là thai nhi. Ở trẻ sinh non và nhẹ cân, hệ thống men tham gia vào quá trình chuyển hóa vitamin D cũng yếu hơn so với trẻ bình thường.
• Chế độ dinh dưỡng của trẻ: Trẻ sơ sinh thiếu vitamin D do không được bú mẹ, thay vào đó, trẻ được nuôi bằng sữa ngoài có nguy cơ bị còi xương cao hơn. Cả sữa mẹ và sữa ngoài đều có hàm lượng vitamin D thấp như nhau, tuy nhiên trẻ sẽ hấp thu vitamin D có trong sữa mẹ dễ dàng hơn. Ngoài ra, trẻ sơ sinh đến giai đoạn ăn dặm, nếu được ăn sớm các loại gia vị như muối, bột nêm, bột ngọt, nước mắm, ... có thể làm tăng nguy cơ bị còi xương do axit phytic có trong các gia vị này làm giảm khả năng hấp thụ vitamin D của trẻ.
• Trẻ hay ốm đau, bệnh tật: Còi xương ở trẻ sơ sinh thiếu vitamin D có thể là do trẻ thường xuyên mắc các bệnh về đường ruột như nhiễm trùng, bị tiêu chảy kéo dài, tắc mật, viêm gan,... làm ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ vitamin D của trẻ.
• Thiếu tiếp xúc với ánh sáng mặt trời: Trẻ không được tiếp xúc với ánh sáng mặt trời do các yếu tố như địa lý, khí hậu, môi trường sống ô nhiễm, chật chội, trẻ được giữ trong nhà,... có thể làm giảm sự hấp thụ vitamin D của trẻ.

Trẻ sơ sinh thiếu vitamin D có thể sẽ có những biểu hiện sớm và muộn như sau.

• Trẻ khó ngủ, hay giật mình, trẻ hay quấy khóc.
• Trẻ hay đổ nhiều mồ hôi trộm, đặc biệt là về đêm, kể cả khi trời lạnh.
• Trẻ bị rụng tóc kiểu vành khăn ở phía sau đầu.
• Trẻ chậm phát triển về mặt thể lực, cơ nhão, trương lực cơ giảm, da xanh xao, lách to.

• Trẻ chậm trong các kỹ năng vận động như lẫy, bò, đi, ...
• Trẻ có thóp rộng, sờ thấy bờ thóp mềm, chậm liền thóp.
• Hộp sọ của trẻ bị biến dạng, đầu bẹt, ấn hoặc sờ có thể thấy lõm, xương sọ mềm.
• Xương sọ có thể có bướu, thường ở vùng đỉnh hoặc trán.
• Trẻ chậm mọc răng, răng có thể mọc không cân đối.
• Xương sườn, lồng ngực biến dạng, vẹo, gù cột sống.
• Cẳng chân biến dạng, chân vòng kiềng, xương cổ tay phát triển, phì đại, to, khung chậu kém phát triển.
• Trẻ có thể bị co giật khi nồng độ canxi trong máu hạ xuống thấp do thiếu vitamin D.

Chẩn đoán xác định còi xương do trẻ sơ sinh thiếu vitamin D dựa vào một số xét nghiệm cơ bản sau:

• Xét nghiệm sinh hoá: Khi trẻ bị còi xương do thiếu vitamin D, nồng độ phốt-pho trong máu giảm còn khoảng 1,5 - 3,5 mg/dL, trong khi giá trị bình thường là khoảng 4,5 - 6,5 mg/dL.
• Dựa vào hàm lượng 25(OH) D trong máu để đánh giá tình trạng và mức độ thiếu vitamin D. Hàm lượng 25(OH) D > 75nmol/L là đủ vitamin D.
• Chụp X-quang xương: Chụp X-quang xương cũng là một phương pháp dùng để chẩn đoán còi xương do thiếu vitamin D trẻ sơ sinh. Chụp X-quang cho phép đánh giá sự cốt hoá của xương, trẻ bị còi xương sẽ có hình ảnh đậm độ thân xương giảm, đầu xương to, cốt hoá xương chậm, bờ cốt hoá không đều.

Cho trẻ sơ sinh uống vitamin D theo chỉ định của bác sĩ là phương pháp điều trị còi xương, liều dùng cụ thể như sau:

• Trẻ từ 0 - 18 tháng tuổi: Trẻ được bú mẹ hoặc uống sữa công thức nhưng lượng sữa <1l sữa/ngày, hoặc lượng vitamin D không đáp ứng được khoảng 400 đơn vị/ngày, cho trẻ uống bổ sung liên tục vitamin D với liều dùng là 400 đơn vị/ngày.
• Trẻ sinh non, nhẹ cân, thiếu tháng, sinh đôi, da sẫm màu: Sau khi sinh 2 tuần, cân nhắc cho trẻ sơ sinh uống vitamin D bổ sung liên tục với liều từ 400 - 800 đơn vị/ngày trong 15 tháng.
• Trẻ từ 6 - 18 tháng tuổi: Cho trẻ uống vitamin D liều 200.000 đơn vị/6 tháng/lần.

Bệnh còi xương do thiếu vitamin D trẻ sơ sinh có thể được phòng ngừa bằng những biện pháp sau:

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu sau khi sinh, trong thời gian này, người mẹ cần chú ý bổ sung thuốc bổ, vitamin tổng hợp để tăng hàm lượng vitamin D có trong sữa mẹ cho trẻ.
• Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và bắt đầu ăn dặm cần chú ý cho trẻ ăn bổ sung và tăng cường các loại rau xanh.

Ngoài việc cho trẻ sơ sinh uống vitamin D, cần kết hợp cho trẻ tắm nắng, tiếp xúc với ánh sáng mặt trời mỗi ngày. Thời gian tắm nắng là tăng dần từ 5 - 20 phút, thời điểm tắm nắng phù hợp là trước 8 giờ sáng. Cần lưu ý tránh để trẻ bị lạnh hoặc nóng khi tắm nắng.

Trẻ sơ sinh thiếu vitamin D sẽ dẫn đến bệnh còi xương, khiến trẻ chậm phát triển về thể chất lẫn trí tuệ. Có thể phòng ngừa bệnh còi xương ở trẻ bằng cách chú ý bổ sung đủ lượng vitamin D cho trẻ mỗi ngày thông qua sữa mẹ hoặc sữa ngoài, đồng thời cho trẻ tiếp xúc ánh nắng mặt trời vào buổi sáng.

Ngoài vitamin D, cha mẹ cũng cần bổ sung cho trẻ các vitamin và khoáng chất quan trọng khác như kẽm, lysine, crom, vitamin nhóm B,... giúp con ăn ngon, có hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt.