Thế nào là hạ huyết áp tư thế?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ Nội tổng hợp - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Hạ huyết áp tư thế là một trong những rối loạn phổ biến của bệnh cảnh huyết áp thấp. Đây là nguyên nhân thường gặp gây nên tình trạng ngất xỉu, có thể là dấu hiệu khởi đầu của một rối loạn thần kinh tự chủ. Hạ huyết áp tư thế gây nên nhiều tổn thương cho các bộ phận và cơ quan khác để lại nhiều biến chứng với nguy cơ rủi ro cao thậm chí là tử vong.

Theo Hiệp Hội Thần Kinh Tự Chủ Hoa Kỳ và viện Thần Kinh Hoa Kỳ, hạ huyết áp tư thế là tình trạng huyết áp tâm thu giảm ít nhất 20mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương giảm ít nhất 10mmHg khi ở tư thế đứng trong vòng 3 phút.

Điều này được diễn ra theo nguyên tắc “nước chảy chỗ trũng”. Có nghĩa là khi ở tư thế đứng, do ảnh hưởng của trọng lực, máu trong cơ thể sẽ bị dồn về phía các tĩnh mạch vùng thấp của cơ thể (ví dụ tĩnh mạch chi dưới) và được giữ lại ở đó. Lúc này, sự hồi lưu tĩnh mạch bị giảm kéo theo giảm cung lượng tim làm cho huyết áp bị hạ xuống, bình thường cơ thể sẽ có phản xạ bù trừ bằng cách tăng nhịp tim, tăng sức có bóp cơ tim, tăng cung lượng tim, tăng sức cản mạch máu để duy trì huyết áp. Tuy nhiên, khi mất sự bù trừ, sự kiểm soát huyết áp này không còn và gây ra triệu chứng của tụt huyết áp tư thế đứng bao gồm ngất, chóng mặt, run, mệt, nhìn mờ, đành trống ngực, vã mồ hôi....

Hạ huyết áp tư thế là một tình trạng bệnh lý hay gặp ở người cao tuổi. Theo nghiên cứu của y học Hoa Kỳ thì trong số các hồ sơ bệnh án hạ huyết áp tư thế đứng có tới 20% trường hợp bệnh nhân ở độ tuổi trên 65 tuổi. Theo một nghiên cứu khác thì tỉ lệ hạ huyết áp tư thế ở độ tuổi trên 65 tuổi là 18% nhưng trong số đó chỉ có 2% các trường hợp là có biểu hiện lâm sàng cụ thể. Đa số các trường hợp bị hạ huyết áp tư thế đều không triệu chứng rõ ràng thậm chí là hoàn toàn bình thường. Điều này đôi khi gây rất nhiều trở ngại cho việc chẩn đoán.

Việc phát hiện hạ huyết áp tư thế đứng được dựa vào chỉ số đo huyết áp và nhịp tim ở tư thế nằm ngửa (ít nhất là 5 phút) và sau đó đo ở tư thế đứng trong 2 mốc thời gian: Đứng được 1 phút và đứng được 3 phút. Trường hợp có nghi ngờ hạ huyết áp tư thế nhưng kiểm tra huyết áp tư thế đứng không xác nhận được chẩn đoán có thể kết hợp nghiệm pháp bàn nghiêng.

Hạ huyết áp tư thế xảy ra khi các cơ chế cân bằng nội môi của cơ thể bị rối loạn:

• Rối loạn đường truyền và cung phản xạ của thần kinh tự chủ.
• Giảm thể tích tuần hoàn máu.
• Giảm sức co bóp của tim và đáp ứng của mạch máu với các hoạt động trong cơ thể.
• Rối loạn đáp ứng của các hormon nội tiết.

Tất cả các bệnh lý ảnh hưởng đến các yếu tố trên đều có thể gây tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng như:

Bệnh lý về tim mạch:

• Giảm thể tích tuần hoàn máu gặp trong các bệnh lý như suy thượng thận, xuất huyết hay các bệnh lý có gây mất nước.
• Giảm trương lực co thắt của mạch máu trong các trường hợp bị giảm Kali máu hoặc do nằm quá lâu.
• Giảm cung lượng tim do suy tim, nhồi máu cơ tim hay rối loạn nhịp tim...
• Hạ huyết áp tư thế cũng có thể xảy ra trong các trường hợp cường aldosterone hay suy tĩnh mạch ngoại biên.

Bệnh lý về thần kinh:

• Các bệnh lý liên quan đến thần kinh trung ương như parkinson, tai biến mạch máu não.
• Các bệnh lý liên quan đến thần kinh ngoại biên hay gặp nhất là rối loạn thần kinh tự chủ, cũng có thể gặp trong biến chứng thần kinh của bệnh đái tháo đường...
• Ngoài ra, các khối u và các bệnh lý thuộc về tủy sống cũng có thể gây nên tình trạng hạ huyết áp tư thế.

Do dùng thuốc:

• Một số dòng thuốc giãn mạch hạ áp có thể gây hạ huyết áp tư thế như thuốc hạ áp chẹn kênh canxi, nhóm thuốc nitrat.
• Thuốc hoạt hóa thần kinh tự chủ như thuốc chẹn alpha hay thuốc chống trầm cảm ba vòng...

Ngoài những nguyên nhân trên, các yếu tố như rượu, nằm lâu hay mang thai cũng có thể gây nên tình trạng hạ huyết áp tư thế.

Biểu hiện của hạ huyết áp tư thế cũng gần giống như huyết áp thấp, là những triệu chứng điển hình của tình trạng giảm tưới máu não bao gồm:

• Đau đầu, hoa mắt chóng mặt, nhìn mờ.
• Người mệt mỏi, có dấu hiệu đau mỏi không rõ ràng vùng vai gáy.
• Rối loạn nhận thức.
• Người lơ mơ thậm chí là ngất xỉu.
• Tùy theo nguyên nhân và các bệnh lý kèm theo có thể xuất hiện thêm các triệu chứng khác như: đau tức ngực, khó thở, nhịp tim nhanh, nôn và buồn nôn, tiêu chảy đi ngoài liên tục, phù hay các dấu hiệu của rối loạn thần kinh khác...

Các triệu chứng này thường nặng hơn vào buổi sáng, xuất hiện khi ở tư thế đứng và giảm đi khi cho bệnh nhân nghỉ ngơi ở tư thế nằm.

Biến chứng của hạ huyết áp tư thế đến rất nhanh và nguy hiểm, có thể té ngã gây chấn thương các vùng trên cơ thể do ngất xỉu đột ngột. Nếu huyết áp hạ xuống quá thấp và kéo dài có thể gây đột quỵ, rối loạn thần kinh và mất nhận thức.

Do vậy, để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm do hạ huyết áp tư thế, bạn cần:

• Có chế độ ăn uống sinh hoạt hợp lý.
• Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên và đều đặn mỗi ngày.
• Nếu bạn có tiền sử huyết áp thấp, có thể thay đổi chế độ ăn tăng muối trong khẩu phần ăn và tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
• Tránh nằm quá lâu, hạn chế dùng rượu bia thuốc lá.
• Đi khám định kỳ và kiểm tra sức khỏe thường xuyên để phát hiện bệnh và điều trị kịp thời.

Hạ huyết áp tư thế đứng là một bệnh cảnh lâm sàng quan trọng có tỉ lệ biến chứng và nguy cơ tử vong không hề thấp, đặc biệt là ở những người cao tuổi. Việc đánh giá đầy đủ và điều trị kịp thời tình trạng này sẽ giúp bạn có được sức khỏe ổn định và tránh được những biến chứng rủi ro sau này, do đó khi phát hiện những dấu hiệu bất thường của sức khỏe, hãy đến các cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chuyên khoa khám và chẩn đoán kịp thời.

Vì vậy để đảm bảo sức khỏe tim mạch nói chung của khách hàng một cách toàn diện nhất, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã triển khai các Gói Sàng lọc tim mạch. Gói khám được thực hiện bởi đội ngũ y bác sĩ chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, luôn tận tâm vì sức khỏe khách hàng. Ngoài ra, Vinmec có hệ thống cơ sở vật chất hiện đại, tiện nghi, đảm bảo hiệu quả sàng lọc cao nhất cùng với chất lượng dịch vụ chuyên nghiệp đã trở thành thương hiệu, giúp khách hàng hoàn toàn yên tâm khi chăm sóc sức khỏe tại đây.