Giới hạn chịu lạnh của con người

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Trần Quốc Tuấn - Trưởng đơn nguyên hồi sức - ICU - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc

Cơ thể được tích hợp nhiều cơ chế để đối phó với sự khắc nghiệt của môi trường, đặc biệt là trước cái lạnh để tự bảo vệ tính mạng. Cụ thể là:

• Sự co mạch (vasoconstriction): Khi cảm nhận được không khí lạnh, cơ thể sẽ tự phản ứng bằng cách chuyển máu tránh xa những bộ phận nhô ra bên ngoài như ngón tay, ngón chân. Lượng máu đó sẽ được chuyển vào khu vực trung tâm của các cơ quan này. Sự co mạch sẽ giúp giới hạn lượng nhiệt của cơ thể thất thoát ra ngoài môi trường;
• Run rẩy: Ngay khi nhiệt độ hạ thấp, một số người sẽ có biểu hiện rùng mình, nổi da gà, răng đánh vào nhau và run rẩy. Đây là một trong những cảnh báo của não để chỉ huy cơ bắp co giãn liên tục. Phản ứng này giúp cơ thể tạo thêm nhiệt độ, làm thân nhiệt tăng lên, giữ ấm cho các cơ quan quan trọng của cơ thể và cảnh báo cho con người là nên tìm một nơi ấm áp hơn.

Hiện chưa có nghiên cứu chỉ rõ rằng con người chịu lạnh đến đâu. Có thể đề cập tới một số luận điểm về khả năng chịu lạnh của con người như sau:

2.1 Giới hạn chịu lạnh của mỗi người sẽ khác nhau

• Người sống quen ở vùng lạnh giá có khả năng chịu lạnh tốt hơn. Cụ thể, những người sống ở vùng đất tuyết phủ quanh năm như Nam Cực hay vùng Siberia của Nga (nhiệt độ trung bình khoảng -60°C) đều có thể tồn tại nếu có biện pháp bảo vệ cơ thể tốt. Mức nhiệt này gần như là quá sức chịu đựng đối với những người sống ở các khu vực khác có nhiệt độ ấm hơn;

• Người bị cảm sẽ cảm thấy lạnh so với người khỏe mạnh bình thường. Nguyên nhân vì trong suốt thời gian bị cảm, các mạch thần kinh điều khiển nhiệt độ cơ thể được thiết lập ở mức nhiệt cao hơn nên cơ thể phản ứng như cơ chế lúc bị lạnh cho tới khi nhiệt độ cơ thể trở về mức nhiệt ổn định được thiết lập;
• Ở người mắc triệu chứng Raynaud, tình trạng tốc độ dòng chảy quá chậm khiến các ngón tay và ngón chân bị lạnh;
• Ở phụ nữ mang thai, nếu cảm thấy quá lạnh chứng tỏ họ bị thiếu hormone hoạt động tuyến giáp;
• Phụ nữ thường chịu lạnh kém hơn so với đàn ông trong cùng một môi trường do nhiệt độ trên da của nữ giới thấp hơn nam giới (kết quả của tình trạng lớp mỡ dưới da dày hơn và hormone estrogen);
• Cảm giác lạnh có tính di truyền ở một số người;
• Một số người cảm thấy lạnh vì những người bên cạnh trông có vẻ đang bị lạnh. Hiện tượng này còn được gọi là sự lây nhiễm cảm giác lạnh.

2.2 Giới hạn chịu lạnh của con người

Nhiệt độ trung tâm bình thường của cơ thể người là 37°C. Nếu cơ thể người bị lạnh sẽ xuất hiện hiện tượng hạ thân nhiệt. Hạ thân nhiệt là hiện tượng xảy ra khi nhiệt độ cơ thể người giảm xuống dưới 35°C, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ thần kinh, hoạt động của tim và dòng máu, dẫn đến nguy hiểm tính mạng. Tim không hoạt động tốt dẫn tới tình trạng kém lưu thông máu đến các bộ phận, khiến cơ thể bị sốc và tăng nguy cơ ngừng hoạt động gan và thận. Trẻ em và người già sẽ gặp nhiều rủi ro hơn do cơ tim yếu. Ngoài ra, những người cao tuổi đang sử dụng thuốc chẹn beta dễ bị giảm nhịp tim, làm tăng nguy cơ hạ thân nhiệt trong thời tiết giá lạnh.

Sự nguy hiểm của hiện tượng hạ thân nhiệt phụ thuộc vào từng mức độ giảm nhiệt cơ thể. Cụ thể:

• Thân nhiệt xuống còn 35°C: Hạ thân nhiệt nhẹ;
• Thân nhiệt xuống mức 32,2°C: Cơ chế bù trừ nhiệt độ của cơ thể bắt đầu suy giảm, trạng thái tâm thần có thể biến đổi và thậm chí người bệnh có thể bị mất trí nhớ;
• Thân nhiệt tại 27,7°C: Người bệnh bắt đầu mất ý thức;
• Thân nhiệt còn dưới 21°C: Trạng thái hạ thân nhiệt nặng diễn ra, con người sẽ tử vong.

Kỷ lục ghi nhận thân nhiệt thấp nhất của một người trưởng thành là 13,7°C. Ở thời điểm đó, người này đã bị ngâm trong nước lạnh và đóng băng trong thời gian khá lâu.

Cơ thể bị ẩm ướt sẽ mất nhiệt nhanh gấp 25 lần so với trong không khí. Thông thường, cơ thể sẽ tự bù nhiệt bằng phản ứng run rẩy và điều hòa máu từ các chi tới những bộ phận quan trọng. Tuy nhiên, cơ chế này không thể bù lại hiện tượng hạ nhiệt quá nhanh trong môi trường nước. Trong vòng 20 - 30 phút, tùy thuộc vào nhiệt độ nước, nhiệt độ cơ thể các nạn nhân sẽ nhanh chóng bị giảm đi. Các nạn nhân sẽ tử vong khi thân nhiệt giảm xuống dưới ngưỡng 27°C.

Nếu ngủ trong lúc cơ thể đang bị giảm nhiệt độ, con người sẽ thiệt mạng nhanh hơn. Đặc biệt, trong điều kiện cực lạnh, nhất là khi không được giữ ấm, dù không tử vong con người cũng dễ gặp phải những tổn thương đáng kể. Cụ thể, khi các bộ phận cơ thể phải chịu lạnh lâu dài, lượng máu lưu thông sẽ giảm. Tình trạng thiếu máu ấm khiến các cơ bị đóng băng và đứt vỡ.

Mỗi người không nên tự thí nghiệm khả năng chịu đựng nhiệt độ thấp của mình vì cơ thể người thường sẽ chịu nhiều thương tổn, dễ mắc bệnh do thời tiết lạnh giá. Vì vậy, mỗi người nên tự giữ ấm, nhắc nhở mọi người xung quanh về việc giữ ấm cơ thể.

Cụ thể, trong thời tiết lạnh giá, mỗi người nên mặc đủ ấm, ít nhất 3 lớp quần áo. Lớp trong cùng là vải thấm hút mồ hôi để hơi ẩm thoát khỏi da, ở giữa là lớp cách nhiệt và ngoài cùng là lớp bảo vệ chắn gió, mưa và các yếu tố ngoại cảnh khác. Bên cạnh đó, nên đi giày thật dày, ấm và chống thấm nước để bảo vệ bàn chân và ngón chân. Đội mũ dày cũng giúp giữ ấm tốt cho đầu và tai. Nên đeo găng tay để giữ ấm đầu ngón tay, đặc biệt là khi tiếp xúc với thời tiết lạnh hoặc nước lạnh.

Để phòng tránh hiện tượng hạ thân nhiệt, sau khi ở ngoài trời hoặc dưới nước lạnh quá lâu, chúng ta nên cởi bỏ quần áo ướt, lau khô người. Tiếp theo, bắt đầu làm ấm từ phần thân vì nếu làm ấm tứ chi trước tiên có thể gây ra hiện tượng sốc nhiệt. Đặc biệt, người bị lạnh chú ý tuyệt đối không được ngâm mình trong nước nóng vì việc tăng nhiệt độ cơ thể một cách nhanh chóng có thể làm rối loạn nhịp tim.

Bài viết tham khảo nguồn: bbc.com