Tháp chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư

Một chế độ dinh dưỡng cân bằng và lành mạnh rất quan trọng đối với sức khoẻ tổng thể của con người, đặc biệt là những bệnh nhân đang trong quá trình điều trị bệnh ung thư. Điều này không chỉ giúp cải thiện đáng kể sức đề kháng cho người bệnh mà còn góp phần nâng cao hiệu quả điều trị.

Tại Việt Nam hiện nay, số bệnh nhân mắc bệnh ung thư không được chăm sóc dinh dưỡng đúng cách trong quá trình điều trị bệnh đang ngày một gia tăng. Điều này khiến cho bệnh nhân nhanh chóng bị giảm cân và suy dinh dưỡng rất đáng lo ngại. Mặt khác, một trong những tình trạng phổ biến nhất mà hầu hết các bệnh nhân ung thư dễ mắc phải là sự suy kiệt của cơ thể. Vấn đề này có thể xuất phát từ những tác dụng phụ không mong muốn của các liệu pháp điều trị ung thư, hoặc cũng có thể xảy ra do tâm lý lo lắng, thấp thỏm và chán trường của người bệnh.

Tuy nhiên, xét cho cùng thì tình trạng suy kiệt phần nhiều là do khối u tác động đến cơ thể. Những tế bào ung thư hoạt động mạnh mẽ sẽ làm cho quá trình chuyển hoá thông thường của cơ thể bị biến đổi, từ đó nguồn năng lượng ít ỏi bị tiêu hao nhiều hơn, thậm chí các mô, cơ và các tế bào trong cơ thể bị phá hủy nghiêm trọng. Vì vậy, tình trạng suy kiệt về thể lực cũng như tinh thần của bệnh nhân là điều không thể tránh khỏi.

Ngoài ra, tình trạng suy giảm về cân nặng và thể chất nghiêm trọng cũng khiến cho nhiều bệnh nhân ung thư không thể tiếp tục “gắng sức” theo hết các liệu trình điều trị bệnh. Điều này không chỉ làm ảnh hưởng xấu đến hiệu quả điều trị bệnh mà còn khiến cho tiên lượng sống của bệnh nhân bị giảm xuống. Chưa hết, khi không được chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ, những người mắc ung thư sẽ có nguy cơ cao gặp phải các biến chứng, cơ thể dễ bị nhiễm trùng, và thậm chí là tử vong.

Nhìn chung, chế độ dinh dưỡng dành cho bệnh nhân ung thư cần phải đảm bảo có đầy đủ các nhóm chất, bao gồm chất béo, chất đạm, tinh bột, vitamin, nước và các khoáng chất thiết yếu. Những người mắc bệnh ung thư nên chú trọng tới việc ăn ít thịt nhưng nhiều rau, cá, dầu thực vật, đồng thời tích cực luyện tập thể dục thường xuyên hơn để cung cấp đầy đủ các thành phần dinh dưỡng và nâng cao sức đề kháng cho cơ thể, giúp chống lại sự “tấn công” của ung thư.

Người nhà của bệnh nhân nên cố gắng cho người bệnh thoải mái ăn theo khẩu vị mà họ yêu thích. Các bữa ăn cũng nên được chia nhỏ thành nhiều bữa để cơ thể bệnh nhân dễ hấp thụ được các chất dinh dưỡng. Bên cạnh đó, những người thân của bệnh nhân cũng cần phải khuyên nhủ người bệnh chịu khó hoạt động thể chất, hạn chế nằm nhiều một chỗ, giữ cho đầu óc luôn được thoải mái, thư giãn, tránh lo âu và suy nghĩ tiêu cực quá nhiều để giúp cho việc điều trị khởi sắc hơn.

Như đã đề cập ở trên, một chế độ dinh dưỡng với đầy đủ các nhóm chất quan trọng sẽ giúp cho bệnh nhân ung thư cải thiện được sức đề kháng của mình để có thể chống chọi lại với bệnh tật và nâng cao hiệu quả của quá trình điều trị.

Một trong những bất lợi lớn nhất trong quá trình điều trị ung thư chính là sự chán ăn. Điều này xảy ra là do tâm lý sợ hãi và chán nản của người bệnh, đôi khi có thể là do sự thay đổi về khẩu vị hoặc những tác dụng phụ của các phương pháp chữa trị. Ở một số bệnh nhân ung thư, tình trạng biếng ăn có thể kéo dài chỉ trong khoảng một vài ngày, một số trường hợp khác có thể diễn ra lâu hơn. Do đó, bệnh nhân nên cố gắng tăng cường bổ sung thêm các loại thực phẩm cung cấp nhiều năng lượng, chất đạm, cũng như chất lỏng, nhất là những loại đồ uống giàu chất dinh dưỡng, nước ép, sữa hoặc thức ăn nghiền. Ngoài ra, người nhà bệnh nhân cũng nên tạo một không khí thoải mái và vui vẻ cho người bệnh trong suốt bữa ăn. Dưới đây là những chất dinh dưỡng cần thiết trong các bữa ăn của bệnh nhân ung thư, bao gồm:

2.1 Chế độ ăn tinh bột cho người bệnh ung thư

Tinh bột thường có nhiều trong các loại ngũ cốc nguyên hạt, chẳng hạn như hạt lúa mạch, lúa mì, ngô, gạo và các loại củ như khoai sọ, khoai lang, khoai tây hoặc sắn. Người bệnh nên hạn chế ăn các loại thực phẩm đã được chế biến sẵn có chứa nhiều đường đơn, vì có thể đem đến nhiều tác động tiêu cực tới sức khỏe, ngoài ra cũng nên tránh tiêu thụ các loại thực phẩm bổ sung thêm nhiều chất phụ gia.

2.2 Chế độ ăn giàu chất đạm

Đạm có nhiều trong các loại thịt, giúp cơ thể hấp thụ đầy đủ các loại acid amin quan trọng. Để đạt được điều này, bệnh nhân cần ăn các loại thực phẩm một cách đa dạng và cân bằng giữa hai nhóm protein thực vật và động vật với nhau.

2.3 Chế độ ăn có chất béo

Chất béo trong khẩu phần ăn hàng ngày của bệnh nhân ung thư cần cung cấp đủ một hàm lượng chất béo nhất định, trong đó hàm lượng acid béo không no không nên vượt quá 50% tổng năng lượng.

2.4 Chế độ ăn rau quả

Rau củ quả thường cung cấp một lượng vitamin đáng kể, mang lại nhiều lợi ích đối với sức khoẻ tổng thể của người bệnh. Việc thay đổi khẩu vị ăn uống trong thời gian điều trị bệnh là một điều không thể tránh khỏi. Đặc biệt, những loại thực phẩm như thịt thường mang lại cảm giác tanh hoặc đắng cho người bệnh. Tuy nhiên, sau khi chấm dứt quá trình điều trị, sự thay đổi khẩu vị của bệnh nhân sẽ tự biến mất. Dưới đây là một số cách giúp bệnh nhân ung thư giảm tình trạng khó chịu khi ăn uống, bao gồm:

• Bệnh nhân nên súc miệng trước khi ăn
• Ăn nhiều các loại trái cây có vị chua như chanh, cam, quýt, bưởi (trừ trường hợp bệnh nhân đang bị đau ở miệng hoặc họng).
• Chia bữa ăn chính thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, đồng thời cho người bệnh ăn những món khoái khẩu của họ, tuy nhiên nên hạn chế ăn các loại thịt đỏ.

Những người đang thực hiện phương pháp xạ trị hoặc hóa trị ở các vùng như đầu và cổ có thể bị khô miệng do giảm tiết nước bọt. Điều này khiến cho tình trạng biếng ăn của người bệnh trở nên trầm trọng hơn. Đối với những trường hợp này, người bệnh cần lưu ý một số điều sau đây:

• Ăn các loại thức ăn chứa nhiều nước hoặc đồ ăn mềm, ví dụ như bún, phô mai, sữa, mỳ, miến, bột ngũ cốc.
• Tăng tiết nước bọt bằng cách ăn các loại quả có vị chua hoặc nhai kẹo cao su
• Uống nhiều nước
• Ăn đồ tráng miệng được ướp lạnh
• Súc miệng ít nhất 4 lần/ngày và vệ sinh răng miệng sạch sẽ
• Hạn chế ăn các thực phẩm chứa nhiều đường

Những bệnh nhân ung thư đang có các tổn thương ở vùng răng miệng nên tránh ăn các thực phẩm rắn, khó nhai nhuốt, và những loại thực phẩm có vị cay nồng, vì chúng có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của sự tổn thương.

Nhiều bệnh nhân thực hiện biện pháp hoá trị có thể gặp phải các triệu chứng như buồn nôn và nôn mửa. Đối với trường hợp này, người bệnh nên ăn trước khi cơn đói xuất hiện, vì có thể khiến cho cảm giác buồn nôn trở nên mãnh liệt hơn. Ngoài ra, người bệnh cũng nên bổ sung thêm nhiều nước, uống nước theo từng ngụm nhỏ và sử dụng các loại thực phẩm dạng khô như bánh mì nướng hoặc bánh quy giòn.

Bệnh nhân đang điều trị ung thư cần lưu ý uống đủ từ 8-12 cốc nước trong một ngày, chẳng hạn như nước ép hoa quả, sữa hoặc các thực phẩm chứa nhiều nước. Người bệnh nên uống nước thường xuyên trong ngày, không nên đợi đến khi cảm thấy khát nước mới uống, tuy nhiên nên tránh sử dụng các loại đồ uống có chứa nhiều cafein.

Về việc lập kế hoạch ăn uống cho bệnh nhân ung thư, Hiệp hội Dinh dưỡng Hoa Kỳ (ADA) đã đưa ra một khuyến nghị dưới dạng kim tự tháp nhằm hướng dẫn những loại và khẩu phần cho các loại thực phẩm mà bạn nên ăn hàng ngày để duy trì sức khỏe. Các nhà nghiên cứu nhận định rằng, không có thực phẩm tốt hay xấu, chỉ có chế độ ăn uống hoặc phong cách ăn uống tốt hay xấu. Điều này có nghĩa là thói quen ăn uống lâu dài quan trọng hơn những gì bạn ăn trong bữa ăn hàng ngày.

3.1 Tham khảo chế độ ăn theo tháp dinh dưỡng

Thực phẩm được đề cập trong tháp dinh dưỡng sẽ thể hiện mức độ quan trọng của chúng đối với sức khỏe. Bạn nên ăn theo tháp dinh dưỡng nhiều những thức ăn được biểu thị ở đáy tháp và ăn ít hơn những thực phẩm được đặt trên đỉnh tháp. Chẳng hạn như nhóm ngũ cốc, trái cây và rau củ nằm ở đáy của tháp dinh dưỡng (nên ăn nhiều), trong khi đó, các nhóm thịt, bơ sữa và chất béo đứng đầu tháp (nên ăn ít hơn). Mặc dù tất cả các nhóm thực phẩm đều có tầm quan trọng nhất định, nhưng những loại thực phẩm thuộc nhóm thực vật nên được chú trọng bổ sung nhiều hơn, còn những loại sản phẩm có nguồn gốc từ động vật và chất béo bổ sung nên hạn chế tiêu thụ hoặc ăn chúng một cách điều độ.

Sau đây là khẩu phần ăn cho từng nhóm thực phẩm:

Nhóm bánh mì, ngũ cốc, gạo và mì ống (6-11 phần ăn mỗi ngày): một khẩu phần bao gồm:

• 1 lát bánh mì
• 1/2 chén mì ống nấu chín
• 1/2 chén ngũ cốc nấu chín (bột yến mạch, bột nghiền. kem lúa mì)
• 1 oz ngũ cốc ăn liền
• 1/3 chén cơm
• 4-6 bánh quy giòn

Nhóm trái cây (2-4 phần ăn mỗi ngày): một khẩu phần trái cây bao gồm

• 1 trái cây cỡ vừa, chẳng hạn như cam, táo, lê, chuối
• 1/2 chén trái cây tươi, chín, đông lạnh hoặc đóng hộp
• 1/4 cốc trái cây khô, như nho khô, xoài hoặc mơ
• 3/4 cốc (6 oz) nước ép trái cây 100%

Nhóm rau (3-5 phần mỗi ngày): một phần rau bao gồm:

• 1 chén rau sống (gồm bông cải xanh, cà rốt) hoặc rau lá (như rau diếp, rau bina)
• 1/2 chén rau nấu chín
• 3/4 cốc nước ép rau củ

Nhóm sữa, sữa chua và pho mát (2-3 phần một ngày): đối với các sản phẩm sữa và những công thức nấu ăn có sử dụng chúng làm nguyên liệu, bạn nên lựa chọn loại sữa tách béo hoặc 1% và các loại phô mai mềm, chẳng hạn như ricotta, parmesan, phô mai tươi, mozzarella và Neufchatel. Thông thường, một khẩu phần thực phẩm từ sữa được khuyến nghị sẽ bao gồm:

• 1 cốc sữa
• 1 cốc sữa chua không vị
• 1/2 oz pho mát tự nhiên hoặc 2 oz pho mát chế biến
• 1/2 cốc kem hoặc sữa đá

Nhóm thịt, gia cầm, cá, đậu khô, trứng và các loại hạt (2-3 phần ăn hoặc 6-9 oz một ngày): một khẩu phần thịt hoặc chất thay thế thịt thường bao gồm 3 oz thịt bò, thịt gà, thịt lợn, thịt cá và bánh mì kẹp thịt chay. Để đánh giá dễ dàng khẩu phần thịt, bạn có thể ước chừng 3 oz với kích cỡ khoảng một lòng bàn tay của một người phụ nữ. Nếu sử dụng thịt đỏ, bạn nên lựa chọn những miếng thịt nạc thăn hoặc sườn, vì chúng có chứa ít chất béo hơn. Thông thường, 1 ounce thịt hoặc chất thay thế thịt sẽ bao gồm:

• 1/2 chén đậu nấu chín hoặc đóng hộp (đậu hoặc đậu Hà Lan)
• 1 quả trứng
• 3/4 cốc các loại hạt
• 2 thìa bơ đậu phộng

Nhóm chất béo, dầu và đồ ngọt, bạn nên hạn chế ăn nhóm thực phẩm này vì chúng có chứa nhiều calo và chất béo. Một khẩu phần chất béo bao gồm:

• 1 thìa cà phê dầu hoặc sốt mayonnaise thông thường
• 1 muỗng sốt mayonnaise nhẹ
• 1 thìa súp thông thường hoặc 2 thìa súp nước sốt salad nhẹ
• 2 thìa kem chua
• 1 dải thịt xông khói

Một khẩu phần đồ ngọt bao gồm:

• 1 – 3 inch (khoảng 2,54 – 7,62 cm) bánh quy
• 1 chiếc bánh rán
• 1 thìa cà phê đường hoặc mật ong

Việc áp dụng chế độ ăn theo tháp dinh dưỡng có vai trò trong việc giúp người bệnh giảm thiểu những tác dụng phụ của các đợt điều trị và cải thiện sức khỏe theo chiều hướng tốt nhất.

Nếu cần bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng tư vấn về một thực đơn cụ thể nhất với từng tình trạng bệnh, khách hàng có thể tới Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để được trao đổi thêm bởi các bác sĩ chuyên khoa.

Bệnh viện nổi tiếng với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, đã từng phẫu thuật điều trị nhiều ca bệnh khó và phức tạp. Đặc biệt bác sĩ sẵn sàng lắng nghe, tư vấn về chế độ dinh dưỡng, thực phẩm tốt cho mọi lứa tuổi cũng như theo nhu cầu riêng của mỗi khách hàng.

Nguồn tham khảo: stanfordhealthcare.org