Nhận diện sớm triệu chứng dị ứng thực phẩm

Dị ứng thực phẩm là tình trạng khá phổ biến do hệ thống miễn dịch xác định nhầm một số loại protein trong thực phẩm. Trên thực tế, nó ảnh hưởng khoảng 5% người lớn và 8% trẻ em và những tỷ lệ này hiện vẫn đang tăng lên. Do đó, việc nhận diện sớm các triệu chứng của phản ứng dị ứng sẽ giúp cho người bệnh có thể phòng tránh những rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe.

Dị ứng thực phẩm là một phản ứng của hệ thống miễn dịch xảy ra ngay sau khi ăn một loại thực phẩm nhất định. Ngay cả một lượng nhỏ thực phẩm gây dị ứng có thể kích hoạt các dấu hiệu và triệu triệu chứng liên quan đến vấn đề tiêu hóa, nổi mề đay hoặc đường thở bị sưng.

Ở một số người, dị ứng thực phẩm có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hoặc thậm chí là phản ứng đe dọa đến tính mạng gọi là sốc phản vệ.

Dị ứng thực phẩm dễ nhầm lẫn với phản ứng không dung nạp thực phẩm. Mặc dù khó chịu, nhưng không dung nạp thực phẩm là tình trạng ít nghiêm trọng hơn và không liên quan đến hệ thống miễn dịch.

Khi bị dị ứng thực phẩm tức là hệ thống miễn dịch xác định nhầm một loại thực phẩm hoặc chất trong thực phẩm là yếu tố có thể gây hại cho cơ thể. Lúc này, hệ thống miễn dịch kích hoạt các tế bào giải phóng kháng thể là immunoglobulin E (IgE) để vô hiệu hoá thực phẩm hoặc thực phẩm gây dị ứng (chất gây dị ứng).

Trong lần tiếp theo, khi bạn sử dụng một lượng nhỏ thực phẩm mà đã được hệ thống miễn dịch nhận diện, thì kháng thể IgE sẽ cảm nhận và báo hiệu cho hệ thống miễn dịch giải phóng ra histamin cũng như các chất khác và đi vào máu. Những chất này sẽ gây ra các triệu chứng dị ứng.

Ở người lớn, phần lớn dị ứng thực phẩm được kích hoạt bởi một số protein trong: động vật có vỏ như tôm, tôm hùm và cua; hoặc đậu phộng; quả hồ đào; cá. Còn ở ở trẻ em, dị ứng thực phẩm thường được kích hoạt bởi protein trong: đậu phộng; các loại hạt; sữa bò; trứng; lúa mì; đậu nành.

2.1. Hội chứng dị ứng thực phẩm phấn hoa

Hội chứng dị ứng thực phẩm phấn hoa ảnh hưởng đến những người bị sốt cỏ khô. Trong tình trạng này, một số loại trái cây, rau quả, hạt, và gia vị có thể gây ra phản ứng dị ứng khiến miệng ngứa ran. Với những trường hợp nghiêm trọng phản ứng có thể dẫn đến sưng cổ họng hoặc thậm chí là sốc phản vệ.

Protein trong một số loại trái cây, quả hạnh và gia vị cũng gây phản ứng vì chúng tương tự như protein gây dị ứng được tìm thấy trong một số loại phấn hoa (phản ứng chéo).

Hội chứng dị ứng thực phẩm phấn hoa có thể ít nghiêm trọng hơn khi các thực phẩm gây ra hội chứng dị ứng thực phẩm phấn hoa được nấu chín.

2.2. Dị ứng thực phẩm do tập thể dục

Ăn một số loại thực phẩm có thể khiến cho một vài người cảm thấy ngứa và chóng mặt ngay sau khi bắt đầu tập thể dục. Các trường hợp nghiêm trọng thậm chí có thể xuất hiện các triệu chứng liên quan đến phát ban và sốc phản vệ. Cho nên, không ăn trong một vài giờ trước khi tập thể dục đồng thời tránh sử dụng những loại thực phẩm có thể gây ra tình trạng này.

2.3. Không dung nạp thực phẩm và các phản ứng khác

Không dung nạp thực phẩm hay phản ứng với các chất đã ăn vào có thể gây ra một số dấu hiệu và triệu chứng giống như dị ứng thực phẩm chẳng hạn như buồn nôn, nôn, chuột rút và tiêu chảy.

Tùy theo loại không được dung nạp thực phẩm, bạn có thể ăn một lượng nhỏ thực phẩm mà không xảy ra phản ứng dị ứng. Ngược lại, nếu bạn dị ứng với thực phẩm, một lượng nhỏ thực phẩm ăn vào cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng.

Một trong những vấn đề khó khăn trong việc chẩn đoán không dung nạp thực phẩm là ở một số người người nhạy cảm không chỉ với bản thân thực phẩm mà còn có thể là các chất hoặc thành phẩm được sử dụng trong chế biến thực phẩm.

Các tình trạng phổ biến có thể gây ra triệu chứng nhầm với dị ứng thực phẩm:

• Thiếu enzym cần thiết để tiêu hóa hoàn toàn một loại thực phẩm. Bạn có thể không có đủ số lượng enzyme cần thiết để tiêu hoá một số loại thực phẩm phẩm. Chẳng hạn như không đủ enzyme lactase. Nếu thiếu enzyme này có thể làm giảm khả năng tiêu hóa đường sữa - là loại đường chính trong các sản phẩm sữa. Triệu chứng của không dung nạp lactose có thể là đầy hơi, chuột ruột, tiêu chảy.
• Ngộ độc thực phẩm. Đôi khi ngộ độc thực phẩm có thể giống với một phản ứng dị ứng thực phẩm. Chẳng hạn như, vi khuẩn trong cá ngừ hoặc các loại cá khác đã bị hư hỏng có thể tạo ra các độc tố gây ra phản ứng có hại cho cơ thể.
• Nhạy cảm với phụ gia thực phẩm . Ở một số người sẽ có phản ứng tiêu hóa và các triệu chứng khác sau khi ăn một số chất phụ gia thực phẩm. Ví dụ, sulfite được sử dụng trong bảo quản trái cây khô, đồ hộp và rượu vang có thể kích hoạt các cơn hen suyễn ở người nhạy cảm.
• Độc tính histamin. Trong một số loại cá chẳng hạn như cá ngừ và cá thu, nếu không được bảo quản đúng cạnh thì chúng có khả năng bị vi khuẩn xâm nhập và chứa một hàm lượng histamin cao gây ra các triệu chứng tương tự như dị ứng thực phẩm. Tuy nhiên đây không phải là dị ứng thực phẩm mà là do ngộ độc histamin hoặc ngộ độc cá thu Nhật Bản.
• Bệnh celiac. Mặc dù bệnh celiac được cho là dị ứng gluten, nhưng nó không gây ra triệu chứng sốc phản vệ. Giống như dị ứng thực phẩm, nó liên quan đến phản ứng của hệ miễn dịch, nhưng phản ứng này là phức tạp bất thường hơn dị ứng thực phẩm thông thường.

Tình trạng tiêu hóa mãn tính này được kích hoạt bằng cách ăn gluten - là một loại protein có trong bánh mì, mì ống, bánh quy và những loại thực phẩm có chứa thành phần của lúa mì, lúa mạch hay lúa mạch đen.

Nếu bạn bị bệnh celiac và ăn thực phẩm chứa gluten thì phản ứng miễn dịch xảy ra sẽ gây tổn thương bề mặt ruột non và dẫn đến hậu quả là ruột không thể hấp thu được một số chất dinh dưỡng.

Các yếu tố nguy cơ gây dị ứng phẩm phổ biến bao gồm:

• Tiền sử. Bạn có nguy cơ bị dị ứng thực phẩm nếu mắc các bệnh hen suyễn, chàm, nổi mề đay hoặc dị ứng sốt cỏ khô. Và những bệnh này thường là do tiền sử trong gia đình có người mắc và những người còn lại cũng có nguy cơ cao mắc bệnh này.
• Dị ứng khác. Nếu bạn đã từng bị dị ứng với một loại thực phẩm, thì bạn có thể tăng nguy cơ dị ứng với những loại thực phẩm khác. Tương tự, nếu bạn bị các loại phản ứng dị ứng như sốt cỏ khô, chàm, ... thì nguy cơ bạn bị dị ứng thực phẩm là rất cao.
• Tuổi. Dị ứng thực phẩm xảy ra phổ biến ở trẻ em, đặc biệt là trẻ mới biết đi và trẻ sơ sinh. Khi tuổi tăng lên, bạn già đi, thì hệ thống tiêu hoá của bạn được hoàn thiện cho nên cơ thể bạn có ít khả năng hấp thụ thức ăn hoặc các thành phần của thực phẩm gây ra dị ứng.
• Hen suyễn. Hen suyễn và dị ứng thực phẩm thường xảy ra cùng nhau. Khi chúng cùng hoạt động thì triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng.

Một số nguy cơ có thể làm tăng sự phát triển phản ứng sốc phản vệ bao gồm:

• Có tiền sử bệnh hen suyễn.
• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên.
• Trì hoãn sử dụng hormon vỏ thượng thận để điều trị các triệu chứng dị ứng thực phẩm.
• Không có phát ban hoặc triệu chứng khác về da

Đối với một số người, phản ứng dị ứng với một loại thực phẩm có thể không nghiêm trọng, nhưng đối với người khác nó có thể đe dọa đến tính mạng. Các triệu chứng dị ứng thực phẩm thường phát triển trong vòng vài phút đến hai giờ sau khi ăn thực phẩm đó.

Các dấu hiệu và trị chứng của dị ứng thực phẩm biểu hiện phổ biến như:

• Ngứa trong miệng
• Phát ban, ngứa hoặc chàm
• Sưng môi, mặt, lưỡi và cổ họng hoặc các bộ phận khác của cơ thể
• Khò khè, nghẹt mũi hoặc khó thở
• Đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn và có thể nôn
• Chóng mặt và ngất xỉu
• Sốc phản vệ

Ở một số người, dị ứng thực phẩm có thể kích hoạt phản ứng dị ứng nghiêm trọng là sốc phản vệ. Điều này có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng đe dọa đến tính mạng cơ thể như:

• Hạn chế và thắt chặt đường thở
• Cổ họng bị sưng và có cảm giác nghẹn thở gây khó thở
• Sốc với huyết áp giảm nghiêm trọng
• Mạch đập nhanh
• Chóng mặt và có thể mất ý thức

Những dấu hiệu này có thể gây hôn mê hoặc thậm chí là tử vong. Do đó, điều trị cấp cứu cho tình huống này là vô cùng quan trọng.

Biến chứng do dị ứng thực phẩm bao gồm:

• Sốc phản vệ. Đây là phản ứng dị ứng nghiêm trọng nó có thể đe dọa đến tính mạng.
• Viêm da dị ứng (chàm). Dị ứng thực phẩm có thể gây ra phản ứng da, chẳng hạn như bệnh chàm.

Cách để ngăn ngừa phản ứng dị ứng thực phẩm là biết và tránh các thực phẩm có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng. Đối với một số người, đây chỉ là một sự bất tiện, nhưng với những người khác thì đó lại là một khó khăn lớn. Trong trường hợp bạn biết mình bị dị ứng thực phẩm thì có thể thực hiện một số bước sau để phòng ngừa phản ứng dị ứng xảy ra:

• Bạn cần phải biết rõ những loại thực phẩm mà bạn đang ăn và uống. Vì vậy, bạn nên đọc kỹ nhãn về thành phần thực phẩm trước khi sử dụng.
• Nếu bạn có phản ứng nghiêm trọng thì bạn có thể đeo vòng tay cảnh báo y tế hoặc vòng cổ để báo hiệu cho người khác biết rằng bạn có phản ứng dị ứng với thực phẩm.
• Bạn hãy gặp và trao đổi với bác sĩ về kê toa hormon vỏ thượng thận khẩn cấp. Bạn có thể luôn phải mang theo thuốc tự động hormon vỏ thượng thận (Adrenaclick, EpiPen) nếu bạn có nguy cơ bị dị ứng nặng.
• Cẩn thận khi đi ăn ở nhà hàng. Trong tình huống này, bạn nên trao đổi với chủ nhà hàng hoặc đầu bếp về việc bạn bị dị ứng thực phẩm. Và bạn cần được đảm bảo hoàn toàn những thực phẩm bạn đặt không có chứa thành phần gây dị ứng cho bạn.

• Sữa bò. Dị ứng sữa bò chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ dưới ba tuổi. Khi được chẩn đoán dị ứng với sữa bò thì điều đó có nghĩa là cần phải tránh tất cả các loại sữa và các sản phẩm được làm từ sữa.
• Trứng. Dị ứng lòng trắng trứng thường khá phổ biến.
• Các loại hạt cây. Dị ứng hạt cây là một trong những dị ứng thực phẩm phổ biến. Nó thường liên quan đến các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
• Đậu phộng. Dị ứng đậu phộng là một tình trạng nghiêm trọng
• Các loại hải sản có vỏ như: tôm, cua, sò, hến... Tác nhân gây phản ứng dị ứng từ những thực phẩm này là tempomyosin.
• Lúa mì. Dị ứng lúa mì có thể được gây ra bởi sự nhạy cảm bởi bất kỳ protein trong lúa mì.
• Đậu nành. Phản ứng dị ứng sẽ được kích hoạt bởi các protein trong đậu nành và các sản phẩm từ đậu nành.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa.

Bài viết tham khảo nguồn: mayoclinic.org, healthline.com