Dị ứng thức ăn ở trẻ: Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Văn Đĩnh - Trưởng Đơn nguyên Hô hấp - Hen - Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Hệ thống miễn dịch của trẻ cần có thời gian để hình thành phản ứng miễn dịch với dị nguyên có trong thức ăn. Dị ứng thức ăn ít khi xảy ra khi lần đầu tiếp xúc với loại thức ăn đó.

Dị ứng thức ăn là triệu chứng của hệ miễn dịch cơ thể phản ứng với những thành phần “lạ” có trong thực phẩm.

Dị ứng thức ăn hay gặp hơn ở trẻ có cơ địa dị ứng (atopy). Trẻ có cơ địa dị ứng là những trẻ thường có nồng độ kháng thể IgE trong máu cao hơn bình thường, thường có bố mẹ hoặc anh chị em cũng có cơ đị dị ứng hoặc những trẻ mắc viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa, hen phế quản, mày đay dị ứng.

Trong thức ăn có những protein “lạ” là những dị nguyên (allergen) khi hấp thu vào máu, gắn vào kháng thể IgE kích thích tế bào bạch cầu ưa kiềm và tế bào mast giải phóng các hoạt chất hóa học trung gian như histamin, serotonin,... đi vào trong máu, gây ra các triệu chứng dị ứng.

Dị ứng có thể xảy ra vài phút hoặc vài giờ sau ăn. Triệu chứng dị ứng thức ăn thường đa dạng, biểu hiện ở nhiều cơ quan như:

• Da: nổi ban đỏ ngứa quanh miệng, trong miệng hoặc ban đỏ toàn thân, phù môi, phù quanh mắt, phù mặt.
• Tiêu hóa: buồn nôn, nôn, đau bụng, đi ngoài phân lỏng.
• Mắt, mũi: ngứa mắt, chảy nước mắt, ngứa mũi, chảy nước mũi, ngạt mũi.

Trong trường hợp dị ứng nặng: có thể có phù thanh môn, co thắt phế quản (khó thỏe, thở rít), tụt huyết áp, các triệu chứng này thường xuất hiện và tiến triển nhanh, nặng gây nguy hiểm tính mạng trẻ.

Một số trẻ xuất hiện các triệu chứng muộn (vài ngày sau khi ăn thức ăn chứa dị nguyên) gồm viêm da cơ địa, đau bụng, đi ngoài phân lỏng hoặc phân nhầy máu.

Các thức ăn hay gây dị ứng là đậu phộng, các loại hạt quả như hạnh nhân, cá, hải sản, trứng (đặc biệt lòng trắng trứng), sữa... Dị ứng sữa là dị ứng thức ăn hay gặp nhất. Trẻ bị dị ứng sữa thường rất sớm ngay từ những tháng đầu đời. Ngoài ra còn có các loại trái cây như việt quất, bí đỏ, cà chua, khoai tây, mù tạt và các chất phụ gia dùng trong thức ăn như benzoat, salicylate, bột ngọt..

Nguyên tắc điều trị dị ứng là phát hiện ra các dị nguyên nào là nguyên nhân gây dị ứng và tránh tiếp xúc với các dị nguyên. Từ đó phải thay đổi thói quen ăn uống và cẩn trọng hơn trong việc sử dụng thức ăn cho trẻ.

Nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa dị ứng khi bạn nghi ngờ con mình dị ứng với một loại thức ăn nào đó. Các bác sĩ sẽ thăm khám, hỏi bệnh và có thể thực hiện một số xét nghiệm chuyên khoa như làm test dị nguyên trên da của trẻ hoặc làm xét nghiệm máu để xác định một cách chắc chắn thức ăn mà trẻ bị dị ứng.

Khi dị ứng thức ăn đã được khẳng định, việc điều trị cần phải được tiến hành ngay khi có thể với hai biện pháp chủ yếu:

• Loại trừ những thực phẩm gây dị ứng ra khỏi chế độ ăn của trẻ: Loại trừ khỏi chế độ ăn của trẻ các thức ăn gây dị ứng là biện pháp có ý nghĩa quan trọng hàng đầu, nhằm giảm bớt mức độ và ngăn ngừa sự tái xuất hiện của các phản ứng dị ứng.
• Sử dụng các thuốc điều trị thích hợp cho tình trạng dị ứng: phụ huynh không nên tự ý sử dụng thuốc mà cần có sự tư vấn, thăm khám của bác sĩ chuyên khoa.

Cách đơn giản nhất để tránh bị dị ứng thức ăn là loại bỏ thức ăn gây dị ứng đã được xác định ra khỏi khẩu phần ăn. Vì vậy trước khi đưa một loại thức ăn mới thêm vào thực đơn của trẻ cần phải tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa, đặc biệt khi có thể gặp dị ứng chéo giữa các loại thực phẩm.

Khi trẻ đã được xác định dị ứng với một loại thức ăn nào đó thì mẹ không nên dùng lại thức ăn đó. Cần tránh khói thuốc lá và giữ nhà cửa luôn sạch sẽ thoáng mát vì khói thuốc lá và môi trường sống ô nhiễm làm cho tình trạng dị ứng của trẻ trầm trọng hơn.

Có thể cho trẻ dùng sữa đậu nành, các loại sữa có nguồn gốc ngũ cốc hoặc các loại sữa bò có công thức đặc biệt ( đã được loại bỏ một số protein đặc biệt) nếu trẻ bị dị ứng với sữa bò. Cần lưu ý trẻ vẫn có khả năng dị ứng với sữa trâu hoặc sữa dê nếu bị dị ứng với sữa bò.

Trước khi cho trẻ dùng thực phẩm đóng hộp hay chế biến sẵn cần phải đọc kỹ thông tin sản phẩm để phát hiện ra thức ăn hay chất phụ gia đã được xác định là gây kích ứng cho trẻ.

Trên thực tế, đa phần trường hợp dị ứng thức ăn ở trẻ sẽ thay đổi sang dung nạp thức ăn khi trẻ lớn lên, tức là tình trạng dị ứng thức ăn không tồn tại đến cuối đời, tuy nhiên khi nào cần đánh giá trẻ còn dị ứng thức ăn không? Hay khi nào nên cho trẻ ăn lại với thức ăn có nghi ngờ dị ứng trước đó? là những câu hỏi mà các bà mẹ nên gặp các bác sỹ chuyên khoa về Dị ứng tư vấn và đánh giá cho trẻ.