Niêm mạc dạ dày lạc chỗ ở thực quản và các bệnh lý liên quan

Bài viết bởi Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ phần lớn được coi là không có triệu chứng hoặc tương đối không quan trọng. Gần đây, ngày càng nhiều các triệu chứng được ghi nhận có liên quan đến những tổn thương thực quản này, khiến chúng trở thành một chủ đề gây tranh cãi.

Thực quản là đoạn đầu của ống tiêu hóa dẫn thức ăn từ hầu đến dạ dày, dài khoảng 25cm, tương đối di động, dính với các tạng xung quanh bằng các cấu trúc lỏng lẻo, có hình dẹt vì các thành áp sát vào nhau và có hình ống khi nuốt thức ăn. Phía trên thực quản nối với hầu ngang mức đốt sống cổ 6, phía dưới thông dạ dày ở tâm vị, ngang mức đốt sống ngực 10. Thực quản nằm ở phía sau khí quản, đi xuống vùng trung thất sau, nằm ở phía sau tim và trước động mạch chủ ngực, xuyên qua cơ hoành vào ổ bụng, nối với dạ dày.

Về phương diện giải phẫu học, thực quản dài khoảng 25 cm và tại chỗ hẹp nhất có đường kính là khoảng 1,5 cm được chia làm 3 đoạn: đoạn cổ; đoạn ngực và đoạn bụng. Lòng thực quản cũng có ba chỗ hẹp: chỗ nối tiếp với hầu ngang mức sụn nhẫn; ngang mức cung động mạch chủ và phế quản gốc trái; lỗ tâm vị.

• Đoạn cổ: dài khoảng 3cm, thức ăn sẽ chạy trên khí quản và sau đó đến 1/3 của đoạn cổ thì thức ăn chếch sang phía bên trái và xuống dưới để chạy song song với khí quản rồi tiếp tục chui qua cửa vào sau ngực để vào đoạn ngực.
• Đoạn ngực: dài khoảng 20cm, thức ăn chạy vào đoạn ngực sẽ tiếp tục xuyên qua cơ hoành để vào đoạn bụng.
• Đoạn bụng: dài khoảng 2cm, thức ăn đã tới được đoạn bụng thì qua lỗ tâm vị xuống dạ dày.

Các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ (cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ ) là một vùng niêm mạc được bao bọc xung quanh có màu hồng cá hồi, kích thước thay đổi và hình bầu dục, tròn hoặc thậm chí có hình dạng bản đồ. Nó thường được quan sát thấy trong quá trình đánh giá nội soi của thực quản cổ. Cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ có thể có bề mặt nhẵn hoặc bề mặt hơi nhô lên hoặc lõm xuống với các đường bờ đều hoặc không đều. Hiếm khi, cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ có thể xuất hiện như một tổn thương lồi hoặc đa polyp. Các tổn thương nhỏ có thể được bao phủ bởi biểu mô vảy và hiện diện mà không có những thay đổi rõ ràng ở niêm mạc thực quản bên trên.

Các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ phần lớn được coi là không có triệu chứng hoặc tương đối không quan trọng. Gần đây, ngày càng nhiều các triệu chứng được ghi nhận có liên quan đến những tổn thương thực quản này, khiến chúng trở thành một chủ đề gây tranh cãi. Hiện nay, không có hướng dẫn tiêu chuẩn nào để quản lý các triệu chứng cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ của thực quản. Cụ thể, chẩn đoán tình trạng bệnh thông qua việc sử dụng thời gian rút ống soi dài hơn kết hợp với việc sử dụng thường quy nội soi quang học trong thực quản có thể hữu ích để khám phá thêm tầm quan trọng của các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ.

Mối liên quan của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ với thực quản Barrett và các tổn thương dạ dày như tổn thương viêm dạ dày liên kết do Helicobacter pylori ( H. Pylori ) đã được tranh luận qua nhiều nghiên cứu.

5.1 Niêm mạc dạ dày lạc chỗ và thực quản Barrett

Các kết quả mâu thuẫn về mối liên hệ giữa cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và thực quản Barrett chỉ ra rằng tương tác của chúng phần lớn là suy đoán. Tuy nhiên, mối liên hệ di truyền bệnh học giữa thực quản Barrett và cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ có thể được tranh luận do sự giống nhau về mô miễn dịch của chúng, bao gồm sự biểu hiện của cùng một protein lõi mucin và các mẫu cytokeratin của chúng .

Ngược lại, Feurle và cộng sự đánh giá của các mô hình nhuộm hóa mô miễn dịch nội tiết thần kinh của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và thực quản Barrett cho thấy chúng là các phần riêng biệt của một phổ phân biệt trước, với cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ đại diện cho giai đoạn phôi của niêm mạc dạ dày, trong khi các tế bào từ thực quản Barrett đại diện cho các tế bào nguyên thủy và đa năng hơn.

5.2 H. pylori và niêm mạc dạ dày lạc chỗ

Cũng có nhiều tranh cãi xung quanh mối liên quan được suy đoán của H. pylori với cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và viêm thực quản trào ngược. Một số tác giả đưa ra giả thuyết rằng có thể cần phải có sự trào ngược để H. pylori cư trú trong cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ.

Tuy nhiên, có sự khác biệt trong tài liệu trong các kết luận về mối tương quan giữa H. Pylori và tỷ lệ mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Các nghiên cứu khác đưa ra giả thuyết rằng chứng khó tiêu, bao gồm cảm giác nuốt nghẹn, là do tình trạng viêm mãn tính do H. pylori sản xuất trong niêm mạc dạ dày của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ thực quản. Một báo cáo trường hợp cụ thể cho thấy rằng việc tiệt trừ H. pylori có thể cải thiện các triệu chứng ngoài dạ dày liên quan đến cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và dẫn đến những thay đổi mô bệnh học có lợi , điều này cho thấy rằng liệu pháp diệt H. pylori và H. pylori có thể có những tác dụng khác nhau ở bệnh nhân với cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ. Tuy nhiên, báo cáo này bị hạn chế bởi thực tế là bệnh nhân có cả vi khuẩn H. pylori ở dạ dày và thực quản . Do đó, không thể xác định liệu sự cải thiện cảm giác nuốt nghẹn và chứng ợ nóng có phải chỉ do diệt trừ H. pylori hay không.hoặc thuốc ức chế bơm proton (PPI) thường được bao gồm trong điều trị.

Loại tế bào niêm mạc oxyntic được báo cáo phổ biến nhất nhưng loại tế bào tâm vị, hang vị và hỗn hợp (cả oxyntic và hang vị) cũng đã được phát hiện . Niêm mạc dạ dày lạc chỗ của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ có khả năng nhiễm H. pylori cao , với tỷ lệ lên đến 82% . Tuy nhiên, tỷ lệ phần trăm cao này có thể bị nghi ngờ nếu chúng ta cho rằng việc phát hiện H. pylori dạ dày được cho là xảy ra ở niêm mạc loại hang vị.

5.3 . Niêm mạc dạ dày lạc chỗ và khả năng gây bệnh của H.Pylori

Ngược lại, một nghiên cứu khác cho thấy loại niêm mạc cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ không ảnh hưởng đến tốc độ xâm nhập của H. pylori và phát hiện ra rằng mật độ H. pylori và loại niêm mạc là những yếu tố dự báo duy nhất cho tình trạng viêm tích cực ở cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và có khả năng cao hơn bị viêm ở những bệnh nhân nhiễm H. PYLORI đang hoạt động trong niêm mạc không phải dạng của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ.

Năm 2010, Alagozlu và cộng sự phát hiện ra rằng cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ là dương tính với H. pylori ở 23,5% bệnh nhân với tỷ lệ khu trú ở bệnh nhân nữ cao hơn ở bệnh nhân nam ( P <0,05), và tiếp tục cho thấy rằng cảm giác nuốt nghẹn là một sự dai dẳng triệu chứng. Điều thú vị là nghiên cứu này phát hiện ra rằng H. pylori phổ biến nhất ở niêm mạc dạng cơ (81,2%) và viêm dạ dày do H. pylori I đồng bộ có ở tất cả các bệnh nhân bị nhiễm trùng cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ . Phạm vi kích thước đã được báo cáo, từ 5 đến 32 mm và từ 10% đến 30% chu vi của thực quản đoạn gần, nhưng họ không xác định xem tỷ lệ khu trú gia tăng có phụ thuộc vào kích thước hay không.

5.4 Kích thước của niêm mạc dạ dày lạc chỗ và mối liên quan đến mức độ triệu chứng lâm sàng

Tuy nhiên, một số báo cáo đã chỉ ra rằng kích thước của niêm mạc dạ dày lạc chỗ có thể liên quan đến triệu chứng ( ví dụ , mối tương quan với mức độ nghiêm trọng của chứng khó nuốt) và giả thuyết rằng nó có thể là một chức năng tăng tiết axit hoặc do tạo sẹo hẹp ở đầu xa của cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ.

Phần lớn các nghiên cứu đã tìm thấy mối tương quan giữa sự phổ biến của H. pylori trong các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ với mật độ dạ dày của chúng, điều này cho thấy rằng không thể thực hiện được sự xâm chiếm độc lập của các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ. Tuy nhiên, gần đây người ta cũng đã mô tả sự xâm nhập khu biệt lập của các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ mà không có sự tham gia của bệnh viêm dạ dày dương tính với H. pylori.

May mắn thay, theo dõi 5 năm trên 20 bệnh nhân có cả niêm mạc dạ dày lạc chỗ ở thực quản cổ và nhiễm H. pylori của Latos và cộng sự không tìm thấy bất kỳ biến đổi ác tính, loạn sản hoặc chuyển sản nào. Tuy nhiên, nghiên cứu của họ có khả năng bị hạn chế bởi một số ít bệnh nhân.

Một phân tích hồi cứu trên một quần thể lớn hơn cho thấy mối liên quan đáng kể giữa cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và giới tính nam, cảm giác nuốt nghẹn, khó nuốt, phàn nàn về đường hô hấp trên, thực quản Barrett và ung thư biểu mô tuyến trên thực quản Barrett . Điều thú vị là không có mối liên hệ nào giữa cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc ch s và chứng loạn sản hoặc ung thư biểu mô tuyến ở phụ nữ.

Thực thể cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ phụ thuộc vào việc bị bỏ qua, chưa được khám phá và trở thành nguồn gây tò mò. Lịch sử tự nhiên và ý nghĩa lâm sàng của nó vẫn chưa được xác định rõ ràng do số lượng hạn chế của các nghiên cứu mơ hồ trong tài liệu. Thật không may, vai trò cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ ở thực quản trong các triệu chứng khác nhau vẫn chưa được hiểu rõ và chủ yếu dựa trên suy đoán, trong khi tỷ lệ phổ biến liên quan đến giới tính vẫn còn được tính toán.

Các tác giả khuyên nên kiểm tra thực quản cổ thường xuyên và cẩn thận để phát triển chẩn đoán phân biệt, đặc biệt ở những bệnh nhân ban đầu có rối loạn tiêu hóa cơ năng và những bệnh nhân mắc chứng khó nuốt trên, ho mãn tính không rõ nguyên nhân hoặc cảm giác ê buốt dai dẳng. Việc ác tính hóa các cấu trúc niêm mạc dạ dày lạc chỗ và mối liên quan của nó với các thực thể khác như thực quản Barrett vẫn còn gây tranh cãi.

>>Xem thêm: Điều trị và tầm soát niêm mạc dạ dày lạc chỗ ở thực quản - Bài viết bởi Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Tài liệu tham khảo

1. Raine CH. Ectopic gastric mucosa in the upper esophagus as a cause of dysphagia. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1983;92:65-66. [PubMed] [DOI]
2. Truong LD, Stroehlein JR, McKechnie JC. Gastric heterotopia of the proximal esophagus: a report of four cases detected by endoscopy and review of literature. Am J Gastroenterol. 1986;81:1162-1166. [PubMed]
3. Akbayir N, Alkim C, Erdem L, Sökmen HM, Sungun A, Başak T, Turgut S, Mungan Z. Heterotopic gastric mucosa in the cervical esophagus (inlet patch): endoscopic prevalence, histological and clinical characteristics. J Gastroenterol Hepatol. 2004;19:891-896. [PubMed] [DOI]
4. Borhan-Manesh F, Farnum JB. Incidence of heterotopic gastric mucosa in the upper oesophagus. Gut. 1991;32:968-972. [PubMed] [DOI]
5. Tang P, McKinley MJ, Sporrer M, Kahn E. Inlet patch: prevalence, histologic type, and association with esophagitis, Barrett esophagus, and antritis. Arch Pathol Lab Med. 2004;128:444-447. [PubMed] [DOI]
6. Adriana Ciocalteu, Petrica Popa, Issues and controversies in esophageal inlet patch, World J Gastroenterol. Aug 14, 2019; 25(30): 4061-4073