Bong gân và căng cơ khi chơi thể thao

Bong gân và căng cơ là những chấn thương thể thao phổ biến ảnh hưởng đến cơ cũng như dây chằng. Triệu chứng thường gặp là đau, sưng, bầm tím ở một vùng hoặc co thắt cơ, chuột rút. Hầu hết bong gân và căng cơ có thể được điều trị tại nhà mà không cần gặp bác sĩ đa khoa.

Bong gân là tình trạng chấn thương thể thao cấp tính do căng và/ hoặc rách dây chằng - một dải mô sợi kết nối hai hoặc nhiều xương ở vị trí khớp. Người chơi thể thao có thể bị chấn thương một hoặc nhiều dây chằng cùng một lúc. Mức độ nghiêm trọng của bong gân phụ thuộc vào mức độ chấn thương, cho dù vết rách là một phần hay toàn bộ, và số lượng dây chằng liên quan.

Căng cơ là tình trạng căng hoặc rách cơ hoặc gân do lực kéo giãn hoặc xoắn vặn. Căng cơ có thể là chấn thương thể thao cấp tính hoặc mãn tính. Căng cơ cấp tính có liên quan đến chấn thương, thường là căng cơ sau tập thể thao hoặc căng cơ xảy ra sau khi nâng vật nặng không đúng cách. Các tình trạng căng cơ mãn tính thường là kết quả của việc tập luyện quá mức ví dụ như chuyển động kéo dài, lặp đi lặp lại của cơ và gân. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương, căng cơ có thể là tình trạng căng quá mức đơn giản của cơ hoặc gân, hoặc có thể do rách một phần hoặc toàn bộ gân hoặc cơ.

2. Nguyên nhân dẫn đến bong gân và căng cơ

2.1. Nguyên nhân dẫn đến bong gân

Mặc dù bong gân có thể xảy ra ở cả phần trên và phần dưới của cơ thể nhưng vị trí phổ biến nhất là mắt cá chân. Khớp mắt cá chân được hỗ trợ bởi một số dây chằng bên (bên ngoài) và giữa (bên trong). Hầu hết bong gân mắt cá chân xảy ra khi bàn chân quay vào trong, được gọi là chấn thương lật ngược. Người chơi thể thao có nhiều khả năng bị bong gân mắt cá chân khi chạy, xoay người, ngã hoặc tiếp đất bằng mắt cá chân sau khi nhảy.

Đầu gối là một vị trí phổ biến thứ hai dễ bị bong gân, do lực tác động vào đầu gối do ngã hoặc một cú đánh. Ngoài ra, đột ngột xoắn vặn khớp gối cũng dễ khiến cho đầu gối dễ bị bong gân khi chạy.

Một vị trí phổ biến khác của bong gân là cổ tay. Tổn thương này thường xảy ra khi một dây chằng gần gốc của ngón tay cái (dây chằng phụ của khớp ngón cái) bị rách. Nguy cơ bong gân cổ tay là chơi các môn thể thao như trượt tuyết hoặc chống bàn tay xuống đất khi bị ngã.

2.2. Nguyên nhân dẫn đến căng cơ

Nguyên nhân gây ra căng cơ là do các động tác xoắn vặn hoặc kéo giãn cơ hoặc gân. Hai vị trí phổ biến của căng cơ là lưng và gân cơ kheo (nằm ở mặt sau của đùi). Người chơi thể thao có nhiều khả năng bị căng cơ cao nhất nếu tham gia các môn thể thao tiếp xúc như bóng đá, đấu vật, quyền anh, khúc côn cầu. Ngoài ra, căng cơ còn có thể xảy ra ở bàn tay hoặc cẳng tay đối với các môn thể dục thể thao như quần vợt, golf, chèo thuyền. Việc lặp đi lặp lại các chuyển động giống nhau như vậy là nguyên nhân dẫn đến căng cơ bàn tay và cẳng tay. Căng cơ ở khuỷu tay thường xảy ra ở người chơi môn thể thao dùng vợt, bóng chày, bóng ném.

3. Triệu chứng bong gân và căng cơ

Các triệu chứng của bong gân như sau:

• Đau đớn hoặc yếu - thường quanh mắt cá chân, bàn chân, cổ tay, ngón tay cái, đầu gối.
• Sưng tấy hoặc bầm tím khu vực bị thương.
• Khớp không ổn định.
• Mất hoặc giảm khả năng cử động khớp.
• Không thể đặt trọng lượng lên vết thương.
• Các triệu chứng có thể khác nhau và tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bong gân. Đôi khi có thể cảm thấy vết nứt hoặc vết rách khi chấn thương xảy ra.

Các triệu chứng căng cơ như sau:

• Đau cơ vùng bị thương: vai, lưng, khuỷu tay, bắp chân, đùi.
• Co thắt cơ hoặc chuột rút
• Chuyển động hạn chế.
• Có thể yếu cơ, đặc biệt khi cố gắng cử động.
• Sưng tấy cơ khu trú.
• Tình trạng viêm nhiễm.
• Các trường hợp căng cơ nghiêm trọng làm rách một phần hoặc hoàn toàn cơ hoặc gân thường rất đau đớn và dễ gây tàn phế. Một số trường hợp bị mất chức năng cơ.

4. Điều trị bong gân và căng cơ

Điều trị các chấn thương thể thao cấp tính khác nhau tùy theo loại chấn thương và cơ chế chấn thương. Nhưng nếu bị chấn thương mô mềm chẳng hạn như bong gân và căng cơ thì cách điều trị tức thì tốt nhất để ngăn ngừa tổn thương là: RICE (Nghỉ ngơi, Chườm đá, Nén, Nâng cao):

• Nghỉ ngơi (Rest): Giảm hoặc ngừng sử dụng vùng bị thương ít nhất 48 – 72 giờ. Giảm tập thể dục thường xuyên hoặc các hoạt động sinh hoạt hàng ngày khi cần thiết. Nếu bị chấn thương ở chân có thể cần phải nghỉ ngơi hoàn toàn. Nếu bị chấn thương mắt cá chân hoặc đầu gối, có thể sử dụng một cây gậy hoặc một chiếc nạng để giúp giảm bớt sức nặng lên vùng bị thương.
• Chườm lạnh (Ice): Đặt một túi đá lên vùng bị thương trong 20 phút mỗi lần, từ bốn đến tám lần mỗi ngày, trong 48 – 72 giờ đầu tiên sau chấn thương. Bạn có thể sử dụng gói lạnh, túi đá hoặc túi nhựa chứa đầy đá vụn đã được bọc trong một chiếc khăn. Lưu ý không sử dụng chườm ấm ngay sau khi bị thương vì điều này có xu hướng làm tăng chảy máu bên trong hoặc tăng sưng tấy. Có thể sử dụng liệu pháp nhiệt sau đó để giảm căng cơ và giúp thư giãn.
• Băng ép (Compress): các biện pháp cố định như nẹp hoặc băng ép kéo dài lên trên và dưới vị trí bị đau có thể được sử dụng để nén mắt cá chân, đầu gối hoặc cổ tay bị thương để giảm sưng.
• Nâng cao (Elevate): Giữ vùng bị thương cao hơn mức của tim để giúp giảm sưng. Dùng gối để nâng cao chi bị thương (kê cao mắt cá chân, đầu gối, khuỷu tay hoặc cổ tay).

Ngoài ra, người bị chấn thương không được uống rượu bia, không xoa bóp vì sẽ làm tăng sưng và chảy máu, đồng thời làm chậm quá trình lành vết thương. Thuốc chống viêm không steroid (NSAID có thể giúp giảm đau và viêm do chấn thương, nhưng chỉ dùng trong thời gian ngắn. Với hầu hết các chấn thương bong gân và căng cơ, vận động sớm - khi có thể - sẽ đẩy nhanh quá trình chữa lành. Nói chung, vận động sớm bắt đầu bằng các bài tập vận động nhẹ nhàng, sau đó chuyển sang các bài tập kéo giãn và tăng cường sức mạnh khi có thể mà không làm cơn đau trở nên nghiêm trọng.

Đa số các trường hợp bong gân và căng cơ có thể được điều trị tại nhà mà không cần gặp bác sĩ. Tuy nhiên, cần đi khám bác sĩ ngay lập tức nếu có bất kỳ điều nào trong số những điều này xảy ra:

• Cơn đau và sưng tấy không giảm bớt trong vòng 24 đến 72 giờ hoặc trở nên tồi tệ hơn.
• Các triệu chứng như sưng và bầm tím hoặc chuột rút cơ tồi tệ hơn.
• Không thể chịu được trọng lượng.
• Có cảm giác lộp cộp khi cử động khớp.
• Hoàn toàn không thể cử động cơ bị thương.
• Vết thương không cảm thấy tốt hơn sau khi tự điều trị.
• Sốt, lạnh run, đau nhiều vùng bị thương - đây có thể dấu hiệu nhiễm trùng.

Một khi bắt đầu thấy chấn thương được cải thiện, các cơn đau và sưng đã giảm, bác sĩ có thể cho người bệnh thực hiện các bài tập đòi hỏi nhiều sức lực hơn để giúp tăng cường sức mạnh và lấy lại sự linh hoạt. Loại bài tập và thời gian thực hiện sẽ phụ thuộc vào loại và mức độ nghiêm trọng của chấn thương. Nếu tình trạng bong gân hoặc căng cơ nghiêm trọng, bác sĩ có thể đề nghị vật lý trị liệu.

5. Khi nào có thể chơi thể thao lại?

Khung thời gian để hồi phục phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương và có thể khác nhau ở mỗi người. Cụ thể:

• Có thể chỉ mất vài ngày để vết bong gân nhẹ ở mắt cá chân lành lại hoặc có thể mất hàng tháng đối với chấn thương đầu gối cần phẫu thuật để tái tạo lại.
• Sau 2 tuần, hầu hết các trường hợp bong gân và căng cơ sẽ cảm thấy tốt hơn.
• Đối với hầu hết các trường hợp bong gân và căng cơ nhẹ, người chơi thể thao có thể lấy lại khả năng vận động hoàn toàn trong vòng 3 đến 8 tuần. Do đó, cần tránh tập thể dục gắng sức như chạy, nâng vật nặng,... trong tối đa 8 tuần, vì có nguy cơ gây tổn thương thêm.
• Bong gân và căng cơ mức độ trung bình có thể cần từ 2 đến 3 tháng để hồi phục.
• Các chấn thương bong gân và căng cơ nghiêm trọng có thể mất hàng tháng (8 đến 12 tháng) để hồi phục hoàn toàn.

Cần nhớ rằng nếu chơi thể thao trước khi hồi phục phạm vi chuyển động, tính linh hoạt và sức mạnh của gân, cơ, dây chằng sẽ làm tăng khả năng bị tái thương và có thể dẫn đến một vấn đề mãn tính.

6. Phòng ngừa bong gân và căng cơ

Phòng ngừa bong gân và căng cơ bằng cách:

• Tránh tập thể dục hoặc chơi thể thao khi bị đau cơ, đau khớp hoặc cảm thấy mệt mỏi.
• Thực hiện theo một chế độ ăn uống cân bằng để giữ cho cơ bắp khỏe mạnh và có cân nặng lý tưởng.
• Thực hành các biện pháp an toàn để giúp ngăn ngừa té ngã.
• Mang giày vừa vặn.
• Thay giày thể thao ngay sau khi gai mòn hoặc gót bị mòn ở một bên.
• Thực hiện các bài tập kéo giãn hàng ngày.
• Có thể trạng thích hợp để chơi một môn thể thao.
• Khởi động và căng cơ trước khi tham gia bất kỳ môn thể thao hoặc bài tập thể dục nào.
• Sử dụng các phương tiện bảo hộ khi chơi thể thao.
• Chạy, nhảy trên bề mặt bằng phẳng.

Tóm lại, bong gân và căng cơ là những chấn thương thể thao phổ biến gây đau, sưng, bầm tím ở một vùng hoặc co thắt cơ, chuột rút. Đa số các trường hợp bong gân và căng cơ có thể được điều trị tại nhà mà không cần gặp bác sĩ. Tuy nhiên, cần đi khám bác sĩ ngay lập tức nếu các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn và có dấu hiệu nhiễm trùng.

Nguồn tham khảo: nhs.uk, niams.nih.gov, betterhealth.vic.gov.au, webmd.co