Trầm cảm ở trẻ em: Dấu hiệu nhận diện

Trầm cảm ở trẻ em là một triệu chứng rối loạn tâm trạng, gây ra cảm giác buồn chán và mất hứng thú kéo dài dai dẳng. Chứng trầm cảm sẽ ảnh hưởng đến cách cảm nhận, suy nghĩ, hành xử của trẻ, có thể dẫn đến những vấn đề về thể chất và tinh thần.

Các rối loạn trầm cảm ở trẻ em bao gồm: rối loạn trầm cảm hỗn hợp, rối loạn trầm cảm chủ yếu, rối loạn khí sắc.

1.1 Rối loạn tâm trạng hỗn hợp

Rối loạn tâm trạng là rối loạn liên quan đến sự khó chịu liên tục và các giai đoạn thường xuyên của hành vi đó rất khó kiểm soát, thường ở tuổi 6-10. Nhiều trẻ em có những rối loạn khác, đặc biệt là chống đối, phản đối, hiếu động thái quá, tăng động giảm chú ý hoặc rối loạn lo âu.

Các biểu hiện bao gồm những cơn kích thích thường xuyên nghiêm trọng (ví dụ như giận dữ hoặc gây tổn thương đối với những người xung quanh...) có tần suất cao trên 3 lần/tuần. Sự bùng nổ không phù hợp với hoàn cảnh, trạng thái cáu kỉnh, tức giận hiện diện hằng ngày.

1.2 Rối loạn trầm cảm chủ yếu

Rối loạn trầm cảm chủ yếu là một dạng trầm cảm kéo dài trên 2 tuần. Rối loạn trầm cảm chủ yếu xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến hơn là sau tuổi dậy thì với một số biểu hiện:

• Cảm thấy buồn hoặc người khác quan sát thấy nỗi buồn (ví dụ như nước mắt) hoặc khó chịu.
• Trẻ sẽ mất quan tâm hoặc thích thú trong hầu hết các hoạt động (thường được thể hiện như là chán nản) giảm cân (không tăng cân như dự kiến);
• Giảm hoặc tăng cảm giác thèm ăn;
• Mất ngủ hoặc chứng đau nửa đầu;
• Sự kích động hoặc chậm phát triển tâm thần;
• Mệt mỏi hoặc mất năng lượng;
• Giảm khả năng suy nghĩ, tập trung và lựa chọn;
• Những suy nghĩ liên tục về cái chết (không chỉ sợ chết) hoặc ý tưởng hay kế hoạch tự tử;
• Cảm giác vô dụng (tức là cảm thấy bị từ chối và không được yêu thương)...
• Nguy cơ tái phát cao đối với những trẻ có giai đoạn trầm cảm nặng.

1.3 Rối loạn khí sắc

Chứng ù tai là trạng thái trầm cảm hoặc tức giận dai dẳng kéo dài trong thời gian dài trong đó có biểu hiện như: chán ăn hoặc ăn quá nhiều; mất ngủ hoặc chứng đau nửa đầu; giảm năng lượng hoặc mệt mỏi; kém tập trung; cảm giác tuyệt vọng; dễ bị lạm dụng...

So với các rối loạn trầm cảm chủ yếu thì triệu chứng này có thể ít hơn. Thời gian kéo dài trung bình khoảng 5 năm. Một giai đoạn trầm cảm lớn có thể xảy ra trước khi khởi phát hoặc trong năm đầu tiên.

Biểu hiện trầm cảm ở trẻ cũng có những đặc điểm khác so với trầm cảm ở người lớn, đó là:

• Thường biểu hiện bằng triệu chứng cơ thể mà đau là triệu chứng hay được kể đến. Trẻ thường đau đầu, đau bụng, đau ngực, ngột ngạt kèm cảm giác lo buồn chán nản...Chính vì các biểu hiện triệu chứng cơ thể nổi bật nên đối với các thể trầm cảm cảm nhẹ, các thể này thường không được phát hiện chẩn đoán sớm và tất nhiên không được điều trị. Đa phần các trường hợp này, bố mẹ đưa đến các cơ sở nội nhi khám bệnh với các chẩn đoán và điều trị các bệnh lý cơ thể về tim mạch, tiêu hoá, thần kinh..., và được điều trị bằng các thuốc chuyên khoa đặc hiệu nhưng không thấy kết quả, hoặc không thấy có các bằng chứng tổn thương thực thể rõ ràng.
• Khí sắc trầm: Trẻ có cảm giác buồn chán không rõ rệt, không giải thích được nguyên nhân, hay cáu kỉnh, giảm hứng thú trong học tập, công việc được giao phó, và cả trong các sinh hoạt nhóm hay đoàn thể.
• Tư duy: Khó tập trung chú ý, khó tiếp thu trong học tập, kết quả học giảm sút. Quá trình này có thể diễn ra từ từ hoặc nhanh chóng, đây cũng là lý do quan trọng mà các bậc cha mẹ đưa trẻ đến các cơ sở khám bệnh hoặc tư vấn tâm lý. Một số khác lại cảm thấy hưng phấn, thấy khả năng của mình vượt trội, trẻ chăm chỉ học tập, kết quả ban đầu tốt nhưng sau đó kết quả lại bị giảm sút một cách rõ rệt.
• Các hoạt động xã hội: Trẻ thu mình, tự cô lập không muốn giao tiếp hay tham gia các hoạt động đoàn thể, phàn nàn không có bạn thân hoặc khó chia sẻ với bạn. Trẻ thờ ơ, ít quan tâm đến các hoạt động diễn ra xung quanh, đối với những người xung quanh, có thể ngay cả với những người thân thiết nhất. Các biểu hiện thay đổi ở các mức độ khác nhau, từ tình trạng kém nhiệt tình đến thờ ơ. Một số khác lại gia nhập nhóm bạn để chia sẻ, đồng cảm, một số lao vào học tập nhưng một số lại từ chối làm mọi việc.
• Rối loạn ăn uống: Thường nổi bật là cảm giác chán ăn, không có hứng thú trong ăn uống, mất cảm giác ngon miệng, hậu quả là trẻ bị giảm cân. Tuy nhiên có trường hợp ăn nhiều hơn bình thường hay ăn vô độ dẫn đến tăng cân.
• Rối loạn giấc ngủ, trẻ ngủ nhiều hoặc ngủ ít hơn bình thường, trong nhiều trường hợp trẻ thường xuyên gặp ác mộng. Có thể biểu hiện tình trạng trẻ nằm nhiều nhưng lại mất ngủ, thường phàn nàn khó vào giấc ngủ hay chất lượng giấc ngủ giảm sút, hay bị thức giấc lúc nửa đêm, dậy sớm...
• Rối loạn hành vi: Đi kèm với các triệu chứng về cảm xúc, cơ thể là các biểu hiện rối loạn hành vi, như quậy phá, hành vi chống đối xã hội, chống đối bố mẹ, trốn học, trộm cắp, lập băng đảng hay nhóm bạn xấu.

Tự sát cũng là một triệu chứng rất quan trọng và nghiêm trọng trong bệnh trầm cảm ở trẻ, ở các mức độ khác nhau từ ý tưởng đến có hành vi tự sát. Trẻ thực hiện hành vi tự sát bằng các hình thức khác nhau như uống thuốc, đập đầu vào tường, thắt cổ, cắt mạch máu,... và thường xảy ra ở bệnh nhân có mức độ trầm cảm nặng.

Bản thân các trẻ em bị trầm cảm không phải là những người yếu đuối và các em không có khiếm khuyết về tính cách. Cảm giác trầm cảm của trẻ là rất thật và không thể kỳ vọng vào việc các em chỉ cần "vui vẻ lên." Trẻ em cần được điều trị và bệnh trầm cảm của các em là có thể chữa khỏi được.

Khi trẻ xuất hiện những dấu hiệu của bệnh trầm cảm, cha mẹ nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế uy tín và đáng tin cậy để có những điều hương chữa trị kịp thời.