Xét nghiệm AFP-L3 và ung thư biểu mô tế bào gan

Bài viết được viết bởi ThS.BS Trần Quỳnh Trang - Bác sĩ Hóa sinh, Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Trên thế giới, ung thư biểu mô tế bào gan là nguyên nhân gây tử vong thứ ba do ung thư. Tỷ lệ mắc ung thư biểu mô tế bào gan ở Hoa kỳ đã tăng gấp đôi trong 25 năm qua, chủ yếu do tỷ lệ mắc viêm gan do virus viêm gan C ngày càng tăng. Khi được chẩn đoán ở giai đoạn sớm, điều trị ung thư biểu mô tế bào gan bằng ghép gan hoặc phẫu thuật cắt bỏ có thể chữa khỏi.

Mặc dù có các liệu pháp điều trị hiệu quả cho ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn đầu và những nỗ lực chẩn đoán sớm ung thư biểu mô tế bào gan thông qua sàng lọc những bệnh nhân có nguy cơ mắc bệnh ung thư này, hầu hết các bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan đều được chẩn đoán ở giai đoạn cuối.

Việc chẩn đoán sớm ung thư biểu mô tế bào gan rất khó khăn, một phần vì các bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan đều không có triệu chứng cho đến khi khối u lớn hoặc thâm nhiễm, xét nghiệm AFP huyết thanh có độ nhạy kém để phát hiện các khối u nhỏ. AFP (Alpha-fetoprotein) là chất chỉ điểm khối u được sử dụng để đánh giá trong trường hợp nghi ngờ ung thư biểu mô tế bào gan. Tuy nhiên, nồng độ AFP trong huyết thanh tăng có thể gặp ở bệnh viêm gan mạn tính và xơ gan cũng như ở các loại khối u khác (như ung thư biểu mô tế bào mầm...) làm giảm độ đặc hiệu của xét nghiệm AFP đối với ung thư biểu mô tế bào gan.

Hơn nữa, AFP không được biểu hiện ở mức cao ở tất cả bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan, dẫn đến giảm độ nhạy, đặc biệt là ở những khối u nhỏ có khả năng chữa khỏi.

AFP (Alpha-fetoprotein) trong ung thư biểu mô tế bào gan có sự khác biệt về ái lực với lectin Lens culinaris agglutinin (LCA) so với ái lực trong viêm gan mãn tính, xơ gan. Dựa vào khả năng liên kết của chúng với LCA, tổng AFP được tách thành ba glycoform khác nhau: AFP-L1, AFP-L2, AFP-L3. AFP-L1 là phần không liên kết với LCA, tạo thành glycoform chính của AFP trong huyết thanh của bệnh viêm gan mãn tính và xơ gan. AFP-L2 có ái lực trung bình với LCA được tìm thấy trong các túi noãn hoàng. AFP-L3 là phần liên kết LCA của AFP.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng các tế bào gan ác tính sản xuất AFP-L3 ngay cả khi ung thư biểu mô tế bào gan ở giai đoạn đầu, và đặc biệt là khi khối u được cung cấp bởi động mạch gan. AFP-L3 là một dấu hiệu đặc hiệu cao đối với HCC. AFP-L3 có thể được phát hiện trong huyết thanh của khoảng 35% bệnh nhân mắc ung thư biểu mô tế bào gan nhỏ (<2 cm). HCC dương tính với AFP-L3 có khả năng phát triển nhanh và di căn sớm. So với các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh, nó đã được chứng minh là có thời gian trong 9-12 tháng để nhận biết sớm ung thư biểu mô tế bào gan. Độ nhạy kết hợp của AFP-L3 đối với ung thư biểu mô tế bào gan là 56%, với độ đặc hiệu> 95%.

AFP-L3 % [(AFP-L3 / tổng AFP) × 100], một đồng dạng (isoform) của AFP đã được sử dụng như một dấu hiệu để chẩn đoán sớm, đánh giá hiệu quả điều trị và để dự đoán tiên lượng của bệnh ung thư biểu mô tế bào gan.

Kết quả alpha-fetoprotein (AFP) -L3 từ 10% trở lên có liên quan đến nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tế bào gan tăng gấp 7 lần. Bệnh nhân có AFP-L3 ở mức này nên được theo dõi nhiều hơn để tìm bằng chứng của ung thư biểu mô tế bào gan theo các hướng dẫn thực hành hiện hành.

Theo nghiên cứu Apinya Leerapun và cộng sự (2008): Ở những bệnh nhân có AFP toàn phần là 10-200 ng / ml, ngưỡng AFP-L3%> 10% có độ nhạy là 71% và độ đặc hiệu là 63% để chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan. Mức cắt AFP-L3%> 35% có độ nhạy giảm 33%, nhưng độ đặc hiệu tăng lên 100% để chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan. Độ đặc hiệu cao AFP-L3% cắt 35% cho phép chẩn đoán tự tin thêm 10% ung thư biểu mô tế bào gan chưa được chẩn đoán bằng cách sử dụng tổng AFP giới hạn 200 ng/ml. AFP-L3%> 35% có độ đặc hiệu 100% đối với ung thư biểu mô tế bào gan ở những bệnh nhân này. AFP-L3%, được sử dụng kết hợp với AFP, có thể là một dấu hiệu hỗ trợ hữu ích trên lâm sàng để chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan.

Mối liên quan giữa AFP-L3% và kích thước khối u. Theo nghiên cứu của Hau-Tsai Cheng và cộng sự (2007): Đối với khối u <2 cm, 60% trong số bệnh nhân nghiên cứu có AFPL3 ≥ 15%; 81,3% đối với kích thước khối u 2–5 cm và 90% đối với khối u> 5 cm. Một mối tương quan đáng kể của AFP-L3 với kích thước khối u được tìm thấy (p= 0,037).

AFP-L3% được chỉ định cho các trường hợp:

• Phân biệt giữa ung thư biểu mô tế bào gan và bệnh gan mãn tính.
• Theo dõi những người bị xơ gan do bất kỳ nguyên nhân nào để phát triển thành ung thư biểu mô tế bào gan.
• Theo dõi sự phát triển của ung thư biểu mô tế bào gan ở những người có tiền sử gia đình mắc ung thư gan.
• Theo dõi đáp ứng điều trị ung thư biểu mô tế bào gan.

Tài liệu tham khảo:

1. THE UTILITY OF AFP-L3% IN THE DIAGNOSIS OF HEPATOCELLULAR CARCINOMA: EVALUATION IN A U.S. REFERRAL POPULATION

Apinya Leerapun, Sri V. Suravarapu, John P. Bida và cộng sự

2. THE UTILITY OF AFP-L3% IN THE DIAGNOSIS OF HEPATOCELLULAR CARCINOMA: EVALUATION IN A U.S. REFERRAL POPULATION

Apinya Leerapun, Sri V. Suravarapu, John P. Bida và cộng sự