Vì sao cần phải chụp cắt lớp vi tính?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Công Trình - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại sử dụng tia X để quan sát những tổn thương bên trong cơ thể. Vậy vì sao cần phải chụp cắt lớp vi tính, quy trình chụp cắt lớp vi tính được thực hiện như thế nào?

Chụp cắt lớp vi tính hay còn gọi là chụp CT là phương pháp sử dụng tia X và hệ thống, phần mềm tái tạo hình ảnh kỹ thuật số để tạo ra những hình ảnh theo lát cắt ngang của cơ thể.

Chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật thăm khám không xâm lấn cho phép thể hiện rõ hình ảnh của cấu trúc, bộ phận bên trong cơ thể như các mô mềm, mạch máu, xương, ..... Kết quả hình ảnh được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán, phát hiện những tổn thương, bệnh lý.

Chụp cắt lớp vi tính cần được thực hiện vì có những tác dụng sau:

• Cung cấp hình ảnh rõ ràng và chi tiết về những tổn thương, bệnh lý của các loại tế bào mô mềm, mạch máu, xương, quá đó giúp phát hiện khối u, ổ áp xe, bất thường, dị dạng, huyết khối, xuất huyết, ... ở các vị trí trong cơ thể từ đầu, mặt, cổ, tim, ngực, bụng, khung chậu, ...
• Giúp phát hiện chính xác những bất thường trong cấu trúc mà không cần phải thực hiện xâm lấn, do đó không gây đau.
• Chụp cắt lớp vi tính vùng não giúp phát hiện những bất thường nghiêm trọng ở não như tắc nghẽn mạch máu não, xuất huyết não, thiếu máu não, u não, ...
• Hỗ trợ lập phương án trong điều trị bằng phẫu thuật, sinh thiết kim, xạ trị và một số phẫu thuật xâm lấn tối thiểu khác.
• Kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính tái tạo hình ảnh 3D giúp phát hiện và đánh giá chính xác vị trí tổn thương bằng hình ảnh không gian 3 chiều, từ đó làm cơ sở để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, giúp định hướng đối với điều trị bằng phẫu thuật và xạ trị.
• Với các trường hợp bệnh lý bẩm sinh, chụp cắt lớp vi tính tái tạo hình ảnh 3D là cơ sở hướng dẫn và hỗ trợ phẫu thuật tạo hình được chính xác và cho kết quả điều trị tốt hơn.
• Với một số trường hợp, chụp CT có tiêm thuốc cản quang cung cấp kết quả hình ảnh rõ nét hơn để phát hiện và chẩn đoán chính xác những tổn thương bất thường dạng khối trong cơ thể.

So với chụp X quang, chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp cắt lớp vi tính có những ưu điểm sau:

• Hình ảnh chi tiết, rõ ràng và chính xác, không có sự chồng chéo giữa các hình.
• Độ phân giải khi chụp mô mềm cao hơn so với chụp X quang.
• Độ phân giải khi chụp cấu trúc, không gian xương cao.
• Thời gian chụp cắt lớp vi tính nhanh và thao tác thực hiện dễ dàng. Trong các trường hợp cấp cứu, đây là kỹ thuật phù hợp, có khả năng khảo sát và đánh giá một cách nhanh chóng các cơ quan đa tạng như tim, phổi, gan, ruột, ...
• Chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật được sử dụng thay thế đối với những trường hợp chống chỉ định chụp MRI như dùng máy tạo nhịp tim, đặt van tim bằng kim loại, máy trợ thính cố định, có dị vật trong cơ thể, ...

Nhược điểm của chụp cắt lớp vi tính so với chụp X quang và chụp MRI là:

• Khả năng đâm xuyên mạnh của tia X cũng là điểm hạn chế trong phát hiện tổn thương phần mềm so với chụp MRI.
• Độ phân giải thấp hơn so với chụp MRI, đặc biệt là những trường hợp kích thước tổn thương nhỏ.
• Khó phát hiện và phân biệt giữa các cơ quan, tổn thương có cùng đậm độ.
• Người bệnh có thể bị nhiễm xạ khi chụp, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng là nằm trong giới hạn cho phép.

Quy trình chụp cắt lớp vi tính được thực hiện gồm những bước sau:

• Bước 1: Người bệnh cởi bỏ trang sức và các vật dụng bằng kim loại mang trên người để hạn chế gây nhiễu ảnh, thay trang phục chụp của phòng khám, bệnh viện.
• Bước 2: Người bệnh nằm ngửa trên bàn chụp hoặc nằm theo hướng dẫn của kỹ thuật viên. Thông thường, quá trình chụp cắt lớp vi tính kéo dài trong khoảng thời gian từ 3 - 5 phút, hoặc có thể lên đến 15 - 45 phút tùy vào mục đích, yêu cầu chẩn đoán. Trong khi chụp vùng ngực và bụng, người bệnh cần nín thở theo hướng dẫn của kỹ thuật viên để cho kết quả chụp rõ nét.
• Bước 3: Người bệnh chờ nhận kết quả trong khoảng 20 - 30 phút, hoặc có thể lâu hơn đối với các trường hợp cần hội chẩn.

Khi thực hiện quy trình chụp cắt lớp vi tính cần lưu ý một số thông tin trước, trong và sau khi chụp như sau.

• Phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ đang mang thai cần thông báo cho nhân viên y tế để được cân nhắc trước khi chụp, tránh làm ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe của thai nhi.
• Thông báo với bác sĩ về tiền sử các bệnh lý mắc phải như tim, thận, hen suyễn, đái tháo đường hoặc dị ứng thuốc.
• Trường hợp bệnh nhân được chỉ định chụp cắt lớp vi tính có tiêm thuốc cản quang, người nhà và bệnh nhân cần ký vào bản cam kết trước khi thực hiện. Trước khi tiêm thuốc cản quang, người bệnh cần nhịn ăn khoảng 4 - 6 giờ và uống nước một lượng vừa phải trước khi chụp khoảng 2 giờ.
• Trường hợp người bệnh là trẻ nhỏ hoặc trẻ sơ sinh, có thể cho trẻ ngủ để đảm bảo trẻ không kích động hoặc hoảng sợ trong quá trình chụp. Nếu trẻ được chỉ định chụp cắt lớp vi tính có tiêm thuốc cản quang, có thể áp dụng tiền mê để hạn chế cử động khi tiêm thuốc.

Trong khi chụp, với những trường hợp người bệnh có tiêm thuốc cản quang sẽ có cảm giác nóng ở các vùng mặt, cổ, ngực, hoặc đến các chi. Tuy nhiên, cảm giác này sẽ nhanh chóng mất đi và người bệnh cần cố gắng giữ yên cơ thể để quy trình chụp cắt lớp vi tính không bị nhiễu, hình ảnh thu được rõ nét.

Ngoài tiêm thuốc cản quang đường tĩnh mạch, người bệnh cũng có thể được chỉ định uống thuốc cản quang hoặc nước đối với những trường hợp chụp vùng bụng để kiểm tra bất thường ở tiêu hóa.

• Người bệnh tiêm thuốc phản quang sau khi chụp cần được theo dõi tại khu vực chụp trong khoảng 30 phút để kịp thời phát hiện và xử trí những bất thường nếu có. Trường hợp người bệnh bình thường và ổn định sẽ được rút kim ra. Sau khi rút kim, người bệnh dùng tay đè chặt vị trí tiêm khoảng từ 5 đến 10 phút để hạn chế tình trạng chảy máu.
• Đối với người bệnh không uống thuốc cản quang thì sau khi chụp cắt lớp vi tính có thể sinh hoạt và ăn uống bình thường.
• Trường hợp người bệnh có bất kỳ triệu chứng bất thường nào sau khi chụp như chóng mặt, nôn, buồn nôn, khó thở, sốt, ngứa, đỏ da, ... cần ngay lập tức đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất hoặc thông báo với nhân viên y tế để được xử trí kịp thời.

Chụp cắt lớp vi tính được sử dụng nhiều trong phát hiện, chẩn đoán các tổn thương ở hầu hết mô mềm, xương và mạch máu bởi hình ảnh thể hiện rõ ràng, chính xác, độ phân giải cao, thời gian và thao tác thực hiện nhanh chóng, dễ dàng.