Soi bóng đồng tử là gì?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thị Bích Nhĩ - Bác sĩ Mắt - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Soi bóng đồng tử (tiếng anh là retinoscopy hoặc còn gọi là skascopy) là kỹ thuật xác định một cách khách quan tật khúc xạ của mắt (viễn thị, cận thị, loạn thị) và sự cần thiết phải đeo kính điều chỉnh. Xét nghiệm này là một bước quan trọng khi khám mắt, có thể nhanh chóng, dễ dàng, chính xác đáng tin cậy và chỉ cần bệnh nhân hợp tác tối thiểu.

Soi bóng đồng tử là một cuộc kiểm tra chức năng võng mạc để cung cấp một phép đo khách quan về tật khúc xạ. Thủ tục này được thực hiện bởi một chuyên gia đo thị lực trong khi khám mắt định kỳ để xác định xem bệnh nhân có bị cận thị, viễn thị hoặc loạn thị hay không. Từ đó, kết quả của soi bóng đồng tử cung cấp cho bác sĩ mắt để đánh giá chỉ định đeo kính điều chỉnh tật khúc xạ nếu mắt phải.

Soi bóng đồng tử thường được thực hiện trong quá trình khám mắt định kỳ để xác định xem mắt có bất kỳ lỗi khúc xạ nào không và có cần đeo kính điều chỉnh để đạt được thị lực rõ ràng hay không.

Vì đây là một thủ thuật khách quan và không cần ghi nhận triệu chứng cơ năng của bệnh nhân nên soi bóng đồng tử thường được sử dụng để chẩn đoán các vấn đề về thị lực ở trẻ em và cả những người không có khả năng giao tiếp một cách hiệu quả.

Trong một số trường hợp, soi bóng đồng tử có thể là cuộc kiểm tra duy nhất cần thiết, đặc biệt nếu bệnh nhân mắc chứng loạn dưỡng mi và vẫn có thể nhìn rõ hơn mà không cần đeo kính thuốc hoặc kính áp tròng. Tuy nhiên, nếu các tật khúc xạ được phát hiện, soi bóng đồng tử vẫn cần phải kết hợp với các xét nghiệm chủ quan khác để xác định tính chính xác cho đơn kính thuốc để điều chỉnh thấu kính cần thiết nhằm đạt được thị lực rõ ràng mà không gây ra khó chịu cho người bệnh.

Soi bóng đồng tử thường được thực hiện bằng một công cụ gọi là kính hiển vi võng mạc. Kính võng mạc bao gồm một nguồn ánh sáng, một thấu kính ngưng tụ tập trung ánh sáng và một tấm gương. Trong quá trình khám mắt, các bác sĩ hay kỹ thuật viên nhãn khoa sử dụng kính võng mạc để chiếu ánh sáng qua soi đồng tử, sau đó di chuyển ánh sáng theo chiều dọc và chiều ngang qua mỗi mắt và quan sát cách ánh sáng phản xạ khỏi võng mạc.

Cơ chế của ánh sáng phản chiếu sẽ quyết định xem bệnh nhân có thể nhìn rõ hay mắc phải tật cận thị, viễn thị hay loạn thị. Để thực hiện được điều này, người bệnh sẽ được đưa vào trong một căn phòng tối hoặc mờ và cần tuân theo lời bác sĩ hướng dẫn nhìn thẳng vào mắt trong khi chiếu ánh sáng vào mắt và tập trung vào ánh sáng đang được nhìn thấy. Lúc này, kính võng mạc truyền một chùm ánh sáng vào mắt và ánh sáng đỏ hoặc cam phản chiếu qua đồng tử và ra khỏi võng mạc của người bệnh. Chùm ánh sáng này sẽ được sử dụng để xác định độ dài tiêu cự, hay nói cách đơn giản hơn, là để tính toán góc khúc xạ ánh sáng chính xác khỏi võng mạc cho biết mắt tập trung tốt như thế nào. Trong trường hợp bác sĩ nhận thấy rằng mắt không tập trung tốt, người bệnh sẽ được cung cấp một vài thấu kính với các đơn thuốc khác nhau trước mắt để xem chỉ số nào điều chỉnh tầm nhìn để quyết định điều chỉnh lại tật khúc xạ mắc phải.

Trong một số trường hợp, soi đồng tử gặp khó khăn cho dễ bị kích thích co nhỏ, đồng tử của mắt có thể được nhỏ thuốc để làm giãn ra trước khi thực hiện soi. Khi mắt bị giãn ra, khả năng tập trung tạm thời bị hạn chế và đồng tử lớn, giúp bác sĩ dễ dàng nhìn thấy ánh sáng phản chiếu như thế nào và có thể đưa ra chẩn đoán chính xác hơn.

Theo đó, cách soi bóng đồng tử cần sử dụng thuốc giãn đồng tử thường áp dụng cho trẻ em. Mắt trẻ em là đối tượng thường cần phải làm cho giãn ra để soi bóng đồng tử. Hơn nữa, để việc soi bóng đồng tử chính xác, trẻ cần phải có khả năng hợp tác nhìn vào ánh sáng của người khám trong một khoảng thời gian thay đổi từ vài giây đến vài phút. Hầu hết trẻ em, bao gồm cả khám mắt cho trẻ sơ sinh, đều có thể nhìn vào ánh sáng đủ lâu để cho phép nội soi võng mạc thành công mà không cần đến gây mê. Tuy nhiên, trong một số trường hợp có thể cần đến gây mê toàn thân nếu trẻ không nhìn vào ánh sáng trong khoảng thời gian cần thiết để thực hiện soi bóng đồng tử.

Khúc xạ tự động và khúc xạ chủ quan là các kỹ thuật khác nhau được sử dụng khi khám mắt xác định tật khúc xạ.

Trong đó, khúc xạ tự động là được xác định bằng kính hiển vi soi bóng đồng tử, kết nối phân tích bởi một thiết bị máy tính. Phương pháp này có thể chính xác nhưng yêu cầu đối tượng đứng yên và nhìn vào mục tiêu trong vài giây để có được phép đo chính xác.

Ngược lại, khúc xạ chủ quan là một phương pháp có thể được sử dụng để tinh chỉnh kết quả của khúc xạ tự động thông qua soi bóng đồng tử. Khả năng khúc xạ chủ quan đòi hỏi quá trình khám mắt bằng cách cho người được giám định biết loại thấu kính nào trong số các lựa chọn của thấu kính mang lại thị lực rõ ràng nhất. Trong một số trường hợp, khúc xạ chủ quan có thể thay thế cho soi bóng đồng tử nhưng cần chấp nhận giá trị tương đối và chỉ có tác dụng tạm thời khi không có đầy đủ phương tiện khám mắt.

Tóm lại, soi bóng đồng tử là một bước trong quy trình khám mắt, giúp phát hiện ra các tật khúc xạ mắc phải và lập kế hoạch điều trị. Vì những yêu cầu giúp đem lại tính khách quan cho kỹ thuật này, người bệnh cần biết cách hợp tác, đôi khi có thể cần dùng đến thuốc giãn đồng tử, nhất là đối tượng trẻ em. Tuy nhiên, nếu xác định là có tật khúc xạ, soi bóng đồng tử vẫn cần phải kết hợp với khúc xạ chủ quan sau đó nhằm kê toa kính thuốc chính xác cho người bệnh.