Rối loạn chuyển hóa canxi – phospho ở người bị bệnh thận mạn tính

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Hùng - Bác sĩ điều trị bệnh Nội tiết - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Hiện nay, tỷ lệ người mắc bệnh thân mạn tính đang gia tăng nhanh chóng. Theo hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, bệnh thận mạn tính được xem là một yếu tố nguy cơ của bệnh tim mạch. Bên cạnh đó, các rối loạn chuyển hóa canxi, rối loạn chuyển hóa phospho, cường cận giáp thứ phát cũng làm tăng tỷ lệ bệnh mạch vành và tỉ lệ tử vong do nguyên nhân tim mạch ở người bệnh thận mạn tính.

1.1 Quá trình chuyển hóa canxi trong cơ thể

Cơ thể của người trưởng thành chứa tổng lượng canxi khoảng 1300g, trong đó có 99% canxi tham gia vào cấu trúc xương, 1% canxi tồn tại ở dịch nội bào và 0,1% canxi ở dịch ngoại bào.

Canxi là khoáng chất được hấp thu vào cơ thể thông qua bờ bàn chải ở ruột. Có khoảng 200mg canxi được cơ thể hấp thu mỗi ngày. Thận đóng vai trò bài tiết bớt lượng canxi để cân bằng với lượng canxi được hấp thu. Bên cạnh đó, thận còn sản xuất calcitriol từ vitamin D, giúp hỗ trợ quá trình hấp thu canxi từ ruột. Cả hai quá trình hấp thu và bài tiết canxi được kích thích bởi hormon PTH.

1.2 Rối loạn chuyển hóa canxi trong bệnh thận mạn

Các rối loạn chuyển hóa canxi, phospho, hormon PTH là những biến đổi đặc trưng ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính. Nếu tăng nồng độ phospho máu sẽ dẫn đến tình trạng giảm canxi và cường cận giáp thứ phát - tăng PTH. Rối loạn chuyển hóa canxi, phospho và hormon PTH ở người mắc bệnh thận mạn tính thường xuất hiện sớm, khi mức lọc cầu thận dưới 60–80 ml/phút/1.73m2 da.

Khi có mức lọc cầu thận < 60 ml/phút/1.73m2 da sẽ xảy ra hiện tượng giảm nồng độ canxi huyết thanh. Khi nồng độ canxi ngoại bào giảm sẽ kích thích tuyến cận giáp làm tăng tổng hợp hormon PTH.

Vì vậy ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính, người bệnh sẽ không còn duy trì được chức năng điều hòa bình thường của hormon PTH đối với nồng độ canxi, dẫn đến hiện tượng lắng đọng canxi trên thành các động mạch làm vôi hóa thành động mạch, xơ cứng, giảm hoặc mất độ đàn hồi, hẹp khẩu kính. Từ đó, hệ thống động mạch của người bệnh bị xơ cứng, hẹp, giảm co thắt dẫn đến thiếu máu nuôi dưỡng cơ quan đích.

2.1 Quá trình chuyển hóa phospho trong cơ thể

Phospho là thành phần quan trọng trong nhiều hợp chất hữu cơ, các chất trung gian của các quá trình chuyển hóa, là thành phần vô cơ chính trong xương. Phospho tồn tại 86% trong xương, 14% còn lại tồn tại trong các thành phần tế bào của cơ thể.

Quá trình hấp thu phospho ở ruột sẽ tăng khi chế độ ăn giàu phosho. Tổng lượng phospho của cơ thể được duy trì cân bằng nhờ vào việc bài xuất phospho của thận. Khi phospho được lọc nhiều hơn qua thận thì ống lượn gần sẽ giảm tái hấp thu phospho và ngược lại, sao cho chỉ có 10% lượng phospho tồn tại trong dịch lọc được bài xuất ra ngoài.

Nồng độ phospho trong máu trung bình khoảng 4mg/dl. Khi nồng độ phospho trong máu cao, hormon PTH sẽ kích thích bài tiết phospho vào trong nước tiểu, trong khi đó hormon calcitonin sẽ điều hòa sự cân bằng nồng độ phospho trong máu bằng cách di chuyển phospho từ máu vào xương.

2.2 Rối loạn chuyển hóa phospho trong bệnh thận mạn tính

Nồng độ phospho trong máu tăng do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là giảm bài tiết qua nước tiểu, khi mức lọc cầu thận giảm <40 ml/phút/1.73m2 da sẽ dẫn đến phospho bị giữ lại, làm tăng phospho máu, giảm canxi và kích thích bài tiết PTH.

Phospho máu tăng ở những bệnh nhân mắc suy thận mạn và tăng phospho tỷ lệ thuận với mức độ suy thận. Chẩn đoán tăng phospho máu khi nồng độ phospho >1.45 mmol/l.

Khi nồng độ phospho trong máu tăng sẽ hình thành các tinh thể canxi - phospho lắng đọng tại các mô mềm và tại thành động mạch gây xơ cứng, tình trạng này có liên quan đến các biến chứng tim mạch và tử vong ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn.

Tỷ lệ tử vong của bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính phụ thuộc vào mức độ rối loạn chuyển hóa canxi, rối loạn chuyển hóa phospho và hormon PTH. Trong điều trị bệnh thận mạn tính, để giảm tỷ lệ tử vong chung cho người bệnh cần phải kiểm soát tốt các rối loạn này: giảm phospho máu và duy trì canxi máu, kiểm soát tăng PTH

• Chú ý khi dùng thuốc điều trị loãng xương
• Mục tiêu phospho nằm trong khoảng bình thường (0.81-1.45mmol/l) bằng các thuốc hạ phosphat, hạn chế thuốc gắn phospho chứa canxi, hạn chế thức ăn chứa nhiều phospho.
• Mục tiêu canxi nằm trong giới hạn bình thường, tránh làm tăng canxi máu, đặc biệt ở bệnh nhân chạy thận nhân tạo.
• Mục tiêu PTH nằm trong khoảng 2 – 9 lần giới hạn cao của khoảng bình thường.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là cơ sở y tế chất lượng cao tại Việt Nam với đội ngũ y bác sĩ có trình độ chuyên môn cao, được đào tạo bài bản, chuyên sâu trong nước và nước ngoài, giàu kinh nghiệm.

Hệ thống thiết bị y tế hiện đại, tối tân, sở hữu nhiều máy móc hiện đại trên thế giới giúp phát hiện ra nhiều căn bệnh khó, nguy hiểm trong thời gian ngắn, hỗ trợ việc chẩn đoán, điều trị của bác sĩ hiệu quả nhất. Không gian bệnh viện được thiết kế theo tiêu chuẩn khách sạn, mang đến cho người bệnh sự thoải mái, thân thiện, yên tâm.