Phẫu thuật tiệt căn xương chũm

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Trần Minh Tuấn - Bác sĩ Tai mũi họng - Phẫu thuật đầu cổ - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Trong một số bệnh lý nhiễm trùng gây lây lan vào tổ chức xương chũm mà tiến hành điều trị nội khoa không cải thiện thì tiến hành phẫu thuật tiệt căn xương chũm được thực hiện sớm nhằm ngăn chặn biến chứng nguy hiểm và có cơ hội hồi phục chức năng nghe.

Xương chũm là phần của xương thái dương cấu nằm sau tai, chứa đầy các tế bào không khí được cấu tạo bằng xương. Xương chũm chứa các tế bào thông khí được thông với hòm nhĩ với sào đạo, từ đó những tổn thương viêm nhiễm trùng tại tai giữa không được điều trị đúng hoặc viêm tai giữa mạn tính cholesteatoma thì có thể gây ra nhiễm trùng ảnh hưởng tới xương chũm.

Phẫu thuật tiệt căn xương chũm là loại phẫu thuật nhằm loại bỏ một phần hoặc nhiều xương phía sau tai tạo nên một hốc mổ thông thương xương chũm, sào bào, thượng nhĩ, trung nhĩ, phá bỏ thành sau ống tai xương, nối với ống tai ngoài. Mổ tiệt căn xương chũm có thể giúp ngăn chặn các tổn thương ở tai, nhưng có thể làm thính lực giảm đi một chút có thể dùng trợ thính sau một số phẫu thuật kinh điển. Tuy nhiên, so với nguy cơ biến chứng nguy hiểm hơn thì nó vẫn được chỉ định.

Có nhiều loại phẫu thuật tiệt căn xương chũm, bao gồm:

• Phẫu thuật cắt xương chũm bảo tồn: Hay còn gọi là phẫu thuật tiệt căn xương chũm bán phần, với loại phẫu thuật này sẽ giữ lại màng nhĩ và chuỗi xương con. Phương pháp này có ưu điểm là sức nghe được cải thiện tốt hơn, tỷ lệ tái phát viêm tai giữa cholesteatoma.
• Phẫu thuật tiệt căn xương chũm kinh điển: Trong phẫu thuật này sẽ lấy bỏ toàn bộ màng nhĩ, xương búa, xương đe, giữ lại xương bàn đạp và bít lỗ vòi. Loại phẫu thuật này thường áp dụng cho những người có bệnh xương chũm phức tạp và ngày nay thương kết hợp với chỉnh hình tai giữa và hốc mổ, chỉnh hình cửa tai rộng.

Một số trường hợp chỉ định phẫu thuật tiệt căn xương chũm gồm:

• Viêm tai có nhiễm trùng xương nặng: Xương chũm được kết nối với tai giữa thông qua sao đạo cho nên, tình trạng nhiễm trùng ở tai giữa có thể lan đến các tế bào thông khí trong xương chũm. Phẫu thuật tiệt căn xương chũm được chỉ định để lấy đi một phần xương chũm sẽ giúp ngăn chặn sự lây lan của nhiễm trùng.
• Viêm tai giữa mạn tính có cholesteatoma: Đây là một khối u ở tai giữa, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như: áp xe não, điếc, chóng mặt, tổn thương dây thần kinh VII, viêm màng não, viêm tai trong, chảy nước trong tai...

Một số trường hợp chống chỉ định: Phẫu thuật này không có chống chỉ định tuyệt đối. Nhưng cần cân nhắc trên những người bệnh lớn tuổi, có nhiều bệnh nội khoa nặng có nguy cơ nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng trong khi tiến hành vô cảm phẫu thuật. Bệnh lý toàn thân nặng không có khả năng gây mê.

3.1 Chuẩn bị trước phẫu thuật

• Trước khi tiến hành phẫu thuật người bệnh cần được giải thích rõ về phẫu thuật, những lợi ích và nguy cơ tai biến có thể xảy ra trong và sau khi phẫu.
• Người bệnh cần làm các xét nghiệm cần thiết đảm bảo việc ca phẫu thuật diễn ra an toàn, xét nghiệm cần thiết để theo dõi và chẩn đoán như chụp xương chũm, thính lực đồ..
• Người bệnh được cạo sạch tóc ở phía sau và trên vành tai, cách vành tai khoảng 5cm.
• Nhịn ăn uống trước khi thực hiện phẫu thuật.

3.2 Các bước tiến hành

• Bệnh nhân được. kiểm tra toàn trạng, những bước chuẩn bị trước đó đã thực hiện hay chưa. Người bệnh nằm quay đầu về bên không phẫu thuật.
• Vô cảm: Gây mê toàn thân, sau đó làm sạch ống tai ngoài và hòm nhĩ.
• Tiến hành rạch da sau tai, cách rãnh sau tai khoảng 0,5cm, từ đường thái dương mỏm tiếp xuống đến mỏm xương chũm.
• Bóc tách tổ chức cân cơ để bộc lộ mặt ngoài xương chũm và thành sau ống tai ngoài đủ rộng để quan sát được đường thái dương, gai Henle, sào bào. Rồi bóc tách vạt da sau ống tai ngoài và hòm nhĩ.
• Khoan vào xương chũm ngay sau vị trí gai Henle, tương đương vùng sàng bằng loại khoan phá cỡ lớn, đi hướng song song với ống tai ngoài, phía trên song song với xương thái dương, phía sau đến góc Citteli và vỏ xương của máng tĩnh mạch bên, phía dưới xuống mỏm chũm đến đầu của cơ nhị thân.
• Khoan thành sau của ống tai xương. Hạ thấp tường của ống Fallop đến ngang với mức hạ nhĩ, bộc lộ rõ những ngách dây thần kinh VII và ngách nhĩ.
• Lấy bỏ tổ chức viêm, xương đe, những phần còn lại của xương búa và màng nhĩ. Bỏ tổ chức viêm, giữ lại niêm mạc hòm nhĩ đến loa vòi nhĩ và xương bàn đạp.
• Tiếp đến dùng khoan kim cương mài sạch các nhóm tế bào viêm, hút rửa cholesteatoma và matrix quanh vành bán khuyên, ngách nhĩ, ngách mặt, ngách trên vòi và toàn bộ hòm nhĩ.
• Rửa sạch lại hốc mổ bằng dung dịch nước muối 0,9%.
• Chỉnh hình ống tai và hốc mổ.
• Đóng da theo các bước rạch từ trong ra ngoài.

3.3 Theo dõi và xử trí tai biến

• Trong phẫu thuật: Khi khoan gần dây thần kinh VII cần dùng mũi khoan kim cương và suwr dụng nhiều nước để tránh tổn thương dây thần kinh VII do tác dụng nhiệt của khoan.
• Sau phẫu thuật:
• Trong 6 ngày đầu tiên theo dõi nhiệt độ, toàn trạng, chảy máu, liệt mặt, chóng mặt...
• Từ ngày 7-8 theo dõi nhiệt độ, thay băng vết mổ, rút bấc, cắt chỉ.
• Sử dụng các loại thuốc như thuốc giảm đau và kháng sinh theo chỉ định.
• Tránh tất cả hoạt động phải gắng sức trong 2 – 4 tuần sau đó.
• Không tạo áp lực lên tai.
• Tai biến và xử trí:
• Nếu vành bán khuyên bị lộ: Dùng mảnh cân cơ thái dương che phủ.
• Nếu dây thần kinh mặt bị lộ do tổ chức sùi viêm: Dùng máy hút và hệ thống nước làm sạch.
• Nhiễm khuẩn: Cần dùng kháng sinh đúng và đủ để tránh nhiễm khuẩn.
• Tai biến do thuốc gây mê như hạ huyết áp, hạ thân nhiệt, suy hô hấp...điều trị theo từng biến chứng cụ thể.

Phẫu thuật tiệt căn xương chũm là một biện pháp ngăn ngừa sớm những biến chứng nguy hiểm do viêm tai giữa hay viêm xương chũm gây ra. Người bệnh nên thực hiện tại các cơ sở chuyên khoa tai mũi họng để uy tín để hạn chế những nguy cơ biến chứng đáng tiếc xảy ra.