Chụp X quang khi mang thai có an toàn không?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thanh Hải - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Chụp X-quang khung chậu chỉ sử dụng một lượng nhỏ phóng xạ nên rất an toàn, không gây đau và hỗ trợ chẩn đoán. Nhưng có ý kiến cho rằng chụp X quang xương chậu mang thai có thể mang đến rủi ro cho em bé trong bụng mẹ. Vậy có nên chụp X quang xương chậu khi mang thai?

Tia X là những chùm phóng xạ ngắn, không nhìn thấy được bằng mắt, có thể đi qua mô cơ thể và được phóng ra khi thực hiện chụp X quang. Kỹ thuật này thường được áp dụng trong chẩn đoán các bệnh về xương khớp và những cơ quan trong cơ thể người.

Mức độ hoặc liều lượng bức xạ phóng ra sẽ khác nhau, tùy thuộc vào loại tia X và thiết bị được chọn dùng, cũng như kích thước vùng chụp của mỗi người. Liều phóng xạ của tia X được một đơn vị khối lượng vật chất hấp thụ đo bằng đơn vị Gray (Gy) hoặc trước đây là rad (1 Gy = 100 rad).

Ở người thường, kỹ thuật chụp X quang khung chậu giúp tìm ra nguyên nhân của cơn đau, sưng, biến dạng ở khu vực này, cũng như phát hiện gãy xương sau chấn thương, các khối u và nhiễm trùng tại vùng xương chậu.

Đối với phụ nữ mang thai, kích quang xương chậu thường được chỉ định khi bác sĩ chuyên khoa sản muốn đánh giá xem thai phụ có thể sinh con theo ngã âm đạo được hay không. Đa phần thai phụ có chiều cao dưới 1,5m hoặc hông nhỏ sẽ có khung chậu hẹp hoặc giới hạn, dẫn đến khó sinh con qua ngã âm đạo. Những chỉ định thông thường là:

• Ước tính cân nặng thai nhi to (con so > 3,5kg);
• Con so ngôi mông;
• Nghi ngờ khung chậu hẹp hay giới hạn.

Thời điểm chụp X quang xương chậu mang thai thường là 38 tuần.

Nguy cơ gây hại cho thai nhi khi bà mẹ chụp X quang là tương đối thấp. Nhìn chung, lợi ích khi tiến hành chỉ định chụp X quang lớn hơn so với rủi ro tiềm ẩn. Tuy nhiên, nếu sản phụ tiếp xúc với một lượng lớn tia X (lớn hơn 5 rad) trực tiếp lên vùng bụng, trước khi biết mình đang mang thai, thì em bé có thể bị ảnh hưởng.

Trường hợp chụp X quang những bộ phận như: Tay, chân, đầu hoặc ngực,... thì hầu như không ảnh hưởng quá nhiều cho thai nhi và mẹ. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng chụp X quang răng trong khi mang thai 3 tháng đầu thì trẻ sơ sinh có thể bị nhẹ cân. Lo ngại lớn nhất là chụp X quang phần thân dưới của người mẹ, như: Bụng, dạ dày, xương chậu, lưng dưới hoặc thận,... bởi lúc này em bé trong bụng sẽ tiếp xúc trực tiếp với tia X.

Hiện nay, khoa học vẫn còn tranh cãi về việc lượng nhỏ phóng xạ sử dụng trong chẩn đoán X quang có thực sự gây hại cho thai nhi hay không.

• Nhìn chung, thai nhi rất nhạy cảm, đặc biệt là với tác động từ phóng xạ, một số loại thuốc, rượu bia hoặc nhiễm trùng. Các tế bào của em bé đang phân chia nhanh chóng, phát triển hoàn chỉnh và chuyên biệt. Nếu bức xạ hoặc những tác nhân khác làm thay đổi các tế bào này, sẽ tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh hoặc một vài bệnh nhất định, chẳng hạn như bệnh bạch cầu.
• Nhưng phần lớn các khuyết tật bẩm sinh và bệnh ở trẻ sơ sinh vẫn xảy ra ngay cả khi người mẹ không tiếp xúc với bất kỳ tác nhân gây hại nào. Vì thế không ít chuyên gia tin rằng di truyền và lỗi ngẫu nhiên trong quá trình phát triển mới là nguyên nhân của hầu hết vấn đề.

Hiện nay, khoa học vẫn còn tranh cãi về việc lượng nhỏ phóng xạ sử dụng trong chẩn đoán X quang có thực sự gây hại cho thai nhi hay không.

• Nhìn chung, thai nhi rất nhạy cảm, đặc biệt là với tác động từ phóng xạ, một số loại thuốc, rượu bia hoặc nhiễm trùng. Các tế bào của em bé đang phân chia nhanh chóng, phát triển hoàn chỉnh và chuyên biệt. Nếu bức xạ hoặc những tác nhân khác làm thay đổi các tế bào này, sẽ tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh hoặc một vài bệnh nhất định, chẳng hạn như bệnh bạch cầu.
• Nhưng phần lớn các khuyết tật bẩm sinh và bệnh ở trẻ sơ sinh vẫn xảy ra ngay cả khi người mẹ không tiếp xúc với bất kỳ tác nhân gây hại nào. Vì thế không ít chuyên gia tin rằng di truyền và lỗi ngẫu nhiên trong quá trình phát triển mới là nguyên nhân của hầu hết vấn đề.

Nguy cơ gây hại khi người mẹ tiến hành chụp X quang các bộ phận thân dưới sẽ tùy vào độ tuổi thai và mức độ phơi nhiễm phóng xạ. Cụ thể:

• Phụ nữ tiếp xúc với bức xạ liều cực cao trong 2 tuần đầu sau khi thụ thai có nguy cơ sảy thai;
• Tiếp xúc bức xạ liều cao từ 2 - 8 tuần sau thụ thai có thể hạn chế sự tăng trưởng của thai nhi hoặc gây dị tật bẩm sinh;
• Phơi nhiễm bức xạ liều cao từ tuần thứ 8 - 16 làm tăng nguy cơ thiểu năng trí tuệ.

Vì vậy trước khi chụp X quang, cần thông báo cho bác sĩ biết nếu bạn đang mang thai. Tùy vào thời điểm, bác sĩ có thể trì hoãn sử dụng tia X hoặc giảm lượng phóng xạ xuống mức an toàn.

Nếu rơi vào trường hợp đã chụp X quang trước khi biết mình mang thai, bạn cũng không cần hoảng sợ hay lo lắng quá mức. Vì nguy cơ tia X gây tác động xấu đến cơ thể mẹ và bé là tương đối thấp. Những trường hợp tiếp nhận một lượng lớn tia X trực tiếp lên vùng bụng, hoặc tiến hành điều trị bức xạ do không biết mình đang mang thai thì nên thông báo ngay cho bác sĩ để được tư vấn và theo dõi.

Mặc dù toàn bộ ca chụp X quang xương chậu mang thai có thể mất hơn 10 phút, nhưng thời gian người bệnh tiếp xúc thực tế với bức xạ thường chỉ dưới 1 giây. Người nhà cũng có thể đi cùng vào trong phòng chụp. Bạn sẽ được yêu cầu cởi trang phục phần thân trên và mặc áo chì để bảo vệ một số bộ phận cơ thể. Tháo đồ trang sức và các vật dụng bằng kim loại để tránh ảnh hưởng tới hình ảnh X quang.

Kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn tư thế đứng lúc chụp. Sau đó, kỹ thuật viên bước vào nơi vận hành máy, bệnh nhân cần đứng yên vài giây để tránh hình ảnh X quang bị mờ. Đối với người không thể di chuyển đến phòng chụp, máy X quang di động sẽ được đưa đến giường bệnh và chụp trong tư thế nằm hoặc ngồi.

Trong khi chụp, máy X quang sẽ gửi một chùm bức xạ qua khung xương chậu. Hình ảnh được ghi lại trên tấm phim hoặc máy tính, cho thấy các xương của khung chậu, bao gồm: Hai xương hông, xương cùng và xương cụt. Xương trên phim X quang xuất hiện dày đặc, ngăn cản các tia bức xạ và có màu trắng. Các cơ bắp và chất béo cho phép các tia bức xạ xuyên qua, nên sẽ có màu tối.

• Thông báo cho bác sĩ biết bạn đang mang thai

Thông báo ngay cho bác sĩ nếu bạn đang mang thai hoặc nghĩ rằng có khả năng mang thai là điều đầu tiên và quan trọng nhất. Không chỉ riêng chụp X quang, việc này cũng rất quan trọng khi kê đơn thuốc và quyết định phương pháp điều trị. Đặc biệt trong giai đoạn đầu của thai kỳ, cơ thể mẹ và thai nhi vô cùng nhạy cảm, vì vậy phải tránh những tác động không cần thiết từ bên ngoài. Nếu thực sự cần, vẫn phải tiến hành chụp X quang xương chậu mang thai với sự hỗ trợ của các biện pháp phòng ngừa.

• Bảo hộ đầy đủ

Bệnh nhân được chỉ định chụp X quang, bất kể có thai hay chưa, đều cần mặc mắc áo chì bảo hộ để bảo vệ bản thân, nhất là cơ quan sinh sản. Việc này có thể ngăn chặn ảnh hưởng đến bộ gen di truyền lại con cái của bạn trong tương lai.

• Cân nhắc lợi ích và rủi ro

Cuối cùng, hãy hỏi bác sĩ về sự cần thiết của chỉ định kiểm tra X quang, hiểu rõ lý do vì sao phải sử dụng tia X trong trường hợp của mình để tránh tâm lý hoang mang, lo lắng quá mức.

Tóm lại, tia X được dùng trong chẩn đoán X quang có thể kèm với một số rủi ro cho thai nhi, tuy nhiên nguy cơ rất nhỏ, hầu như không gây hại. Thai nhi chỉ bị ảnh hưởng khi tiếp xúc với liều bức xạ > 5 rad. Trong khi đó, tia X để chẩn đoán trong y khoa dùng liều bức xạ rất thấp, thấp hơn nhiều so với liều gây hại. Tuy nhiên, chỉ định chụp X quang cũng hạn chế đối với thai phụ, chỉ thực hiện khi thực sự cần thiết.

Phụ nữ mang thai nên hãy lựa chọn những cơ sở y tế uy tín với trang thiết bị hiện đại để bảo vệ an toàn cho mẹ và bé. Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện uy tín cả nước, được đông đảo người bệnh tin tưởng thăm khám và điều trị bệnh. Không chỉ có hệ thống cơ vật chất, trang thiết bị hiện đại: 6 phòng siêu âm, 4 phòng chụp X- quang DR (1 máy chụp toàn trục, 1 máy tăng sáng, 1 máy tổng hợp và 1 máy chụp nhũ ảnh), 2 máy chụp Xquang di động DR, 2 phòng chụp cắt lớp vi tính đa dãy đầu thu (1 máy 128 dãy và 1 máy 16 dãy), 2 phòng chụp Cộng hưởng từ (1 máy 3 Tesla và 1 máy 1.5 Tesla), 1 phòng chụp mạch máu can thiệp 2 bình diện và 1 phòng đo mật độ khoáng xương....Vinmec còn là nơi quy tụ đội ngũ các y, bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ hỗ trợ phần nhiều trong việc chẩn đoán và phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường của cơ thể người bệnh. Đặc biệt, với không gian được thiết kế theo tiêu chuẩn khách sạn, Vinmec đảm bảo sẽ mang đến cho người bệnh sự thoải mái, thân thiện, yên tâm nhất.