Chụp số hóa xóa nền và tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Xuân Thiệp - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Đột quỵ nhồi máu não xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần não bị gián đoạn, ngăn không cho mô não lấy oxy và chất dinh dưỡng. Các tế bào não sẽ bắt đầu chết trong vài phút nếu như không được can thiệp kịp thời. Biện pháp điều trị đã được chứng minh hiệu quả ngay tại thời điểm này là chụp số hóa xóa nền và tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp. Dòng máu được tái lưu thông, cải thiện triệu chứng yếu liệt một cách nhanh chóng cho người bệnh.

Đột quỵ nhồi máu não là loại đột quỵ phổ biến nhất. Cơ chế bệnh sinh là khi một cục máu đông ngăn chặn dòng chảy cung cấp máu và oxy đến não, làm người bệnh đột ngột yếu liệt một bên mặt, tay, chân, nói khó hay cả lừ đừ và hôn mê nếu nhồi máu não diện rộng.

Việc điều trị đột quỵ nhồi máu não bao gồm các liệu pháp tái tưới máu càng sớm càng tốt và dự phòng tái phát lâu dài. Cụ thể là nếu bạn đã bị đột quỵ nhồi máu não, nên sử dụng kết hợp các loại thuốc để điều chỉnh các yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa biến cố xảy ra lần nữa. Đồng thời, có một số loại thuốc cần phải được sử dụng ngay lập tức và chỉ trong một thời gian ngắn nhằm làm tăng khối máu, tái lập lại tuần hoàn não. Đó là thuốc tiêu sợi huyết với đường dùng tĩnh mạch cho tác dụng toàn thân hay dùng tại chỗ. So với đường tĩnh mạch, khi tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp sẽ tiếp cận trực tiếp vào huyết khối, qua đó sẽ cho tác dụng tan cục máu đông tốt hơn cũng như hạn chế được tác dụng phụ.

Điều trị nội mạch của đột quỵ là điều trị không phẫu thuật nhằm cải thiện tình trạng mất chức năng não đột ngột do cục máu đông bằng cách nhanh chóng tái lập tuần hoàn não. Phương pháp điều trị là sử dụng microcatheter – một ống mỏng có thể nhìn thấy dưới tia X - đưa vào tới tận vị trí có cục máu đông trong não bằng cách đi từ động mạch đùi ở háng hoặc cánh tay, sau đó bơm thuốc tiêu sợi huyết phát huy tác dụng lập tức ngay tại vị trí này.

Toàn bộ quá trình này sẽ xảy ra trong phòng chụp số hóa xóa nền. Với cơ chế tương tự X-quang là cũng sử dụng tia X, hình ảnh của ống thông sẽ được liên tục quan sát trên màn hình, giúp bác sĩ điều chỉnh đường đi đến tiếp cận cũng như bơm thuốc tiêu sợi huyết ngay lúc tiếp cận được khối máu đông gần nhất. Từ đó, khối máu đông sẽ tan ra dần dần và dòng máu lại tiếp tục phân bố đến nhu mô não, các dấu hiệu khiếm khuyết thần kinh sẽ được cải thiện.

Sau khi được giải thích kỹ về thủ thuật chuẩn bị xảy ra, người bệnh cần phải nhịn ăn, thay trang phục phù hợp và sắp xếp nằm ngửa trên bàn can thiệp, đặt đường truyền tĩnh mạch với dung dịch nước muối sinh lý 0,9%. Các phương tiện theo dõi nhịp thở, mạch, huyết áp, điện tâm đồ, SpO2 được gắn trên người bệnh và các chỉ số hiện trên màn hình để dễ quan sát. Sau khi vệ sinh vùng bẹn và sinh dục, bác sĩ sẽ phủ khăn lỗ vô khuẩn tại vùng chuẩn bị can thiệp. Trong trường hợp người bệnh quá kích thích và hợp tác kém thì cần cân nhắc chỉ định thuốc an thần để quá trình dễ thực hiện.

Tại vị trí can thiệp, bác sĩ sẽ tiến hành gây tê tại chỗ thông thường trong hầu hết các trường hợp là từ động mạch đùi, trừ khi đường vào này không làm được mới sử dụng các đường vào khác. Khi thuốc tê có tác dụng, bác sĩ sẽ chọc kim và luồn ống nong vào lòng động mạch. Dưới màn hình chụp số hóa xóa nền, bác sĩ điều chỉnh và đưa ống thông tới tận động mạch não tại vị trí có huyết khối.

Khi tiếp cận được cục máu đông, việc dùng thuốc chống đông trong can thiệp sẽ tùy trường hợp:

• Nếu dùng thuốc tiêu sợi huyết đường động mạch đơn thuần thì không dùng Heparin.
• Nếu dùng dụng cụ lấy huyết khối đơn thuần thì dùng thuốc chống đông là Heparin tiêm nhanh 2500 đơn vị. Sau đó, tiếp tục duy trì bằng bơm tiêm điện một lượng Heaprin là 500 đến 700 đơn vị trong mỗi giờ; đồng thời, điều chỉnh bằng cách lấy máu xét nghiệm sau cho duy trì được nồng độ APTT có giá trị là gấp từ 1,5 đến 2 lần bình thường theo giá trị chuẩn trong phòng xét nghiệm. Có một phương cách khác là cứ mỗi tiếng tiếp theo bơm nhanh Heparin một lượng 1000 đơn vị trong mỗi giờ.

Kế tiếp, bác sĩ tiếp tục đưa ống thông dẫn đường với kích thước là 6F vào động mạch mang túi phình (có thể là động mạch cảnh trong hoặc động mạch đốt sống). Tại vị trí này, bác sĩ đưa tiếp ống thông vào sát huyết khối và tiến hành bơm thuốc tiêu sợi huyết tại vị trí đoạn sau, trong và trước huyết khối, mỗi lần bơm không vượt qua 6mg. Sau khi đã bơm xong, cần chờ khoảng thời gian từ 10 đến 20 phút để thuốc có tác dụng.

Sau khoảng thời gian này, cần đánh giá lại kết quả lòng mạch đã được tái thông hoàn toàn hay chưa bằng cách bơm thuốc cản quang và quan sát trên màn hình chụp số hóa xóa nền. Trong trường hợp đoạn mạch đã thông nối thành công thì thì dừng thủ thuật. Ngược lại, sự hiện diện của khối máu đông vẫn còn và đoạn mạch tái thông thì có thể xem xét làm lại vài lần như trên. Tuy nhiên, tổng liều bơm không được vượt qua 45mg. Đồng thời, nếu đã dùng thuốc tiêu huyết khối đường tĩnh mạch thì liều dùng tổng tối đa cũng không quá 90 mg. Hình ảnh đoạn mạch tái thông cần có bằng chứng quan sát thấy dòng chảy lưu thông bình thường trên chụp số hóa xóa nền, không có dấu hiệu huyết khối hay bóc tách.

Vì đây là thủ thuật khá tinh vi, đòi hỏi phải có kỹ thuật cao và đội ngũ nhân lực giàu kinh nghiệm, mọi biến chứng của việc dùng tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp cần được giải thích rõ ràng và chi tiết cho bệnh nhân và gia đình trước khi can thiệp.

Bên cạnh đó, về phía chuyên môn, việc nhận thức sớm khi có một biến chứng xảy ra sau khi can thiệp tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp là rất quan trọng nhằm tránh để ảnh hưởng đáng kể đến kết quả can thiệp. Do đó, bác sĩ chuyên khoa thần kinh cần phải quen thuộc với các biến chứng này và biết cách quản lý. Các biến chứng của tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp thường gặp như sau:

• Xuất huyết não: Vì xuất huyết não làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và tử vong của bệnh nhân, đây là biến chứng đáng sợ nhất sau khi can thiệp tiêu sợi huyết đường động mạch. Xuất huyết não cũng có thể xảy ra thứ phát sau nhu mô não được tái tưới máu sau nhồi máu. Bên cạnh đó, biến chứng này cũng có thể là do các tổn thương trực tiếp trên thành mạch bởi các dụng cụ can thiệp.
• Nhồi máu não cộng dồn do di chuyển huy huyết khối: Vì một huyết khối kích thước nhỏ có thể di chuyển tiếp vào các nhánh mạch máu ở vị trí xa hơn và tiếp tục gây ra các triệu chứng khiếm khuyết thần kinh. Chính vì thế, cần tiếp tục dùng thuốc tiêu sợi huyết đường động mạch.

• Thuyên tắc xa: Nguy cơ di chuyển xa thêm của các mảnh vỡ từ cục máu đông là mối lo ngại trong quá trình thao tác để tiếp cận bơm thuốc tiêu sợi huyết vào cục máu đông. Não sẽ bị nhồi máu thứ phát do tắc nghẽn ở nhiều nhánh động mạch nhỏ hơn.
• Co thắt mạch máu: Các thao tác thực hiện trên ống thông trong lòng động mạch não là yếu tố kích thích gây co thắt mạch.
• Bóc tách thành mạch: Điều này xảy ra khi dùng chống đông Heparin không kiểm soát tốt hiệu quả của thuốc.
• Gãy và thất lạc dụng cụ: Trong quá trình can thiệp, có thể do mạch máu khó khăn, việc đưa dụng cụ vào khá trở ngại và dễ làm gãy, thất lạc.
• Máu tụ vùng bẹn: động mạch đùi ở nếp lằn bẹn một bên đùi bị mất tính vẹn toàn do đưa ống nong vào can thiệp. Sau khi rút bỏ dụng cụ, nếu không băng ép tại chỗ chọc cẩn thận, bất động chân ít nhất 8 tiếng, người bệnh rất dễ xuất hiện ổ máu tụ.

Tóm lại, đột quỵ nhồi máu não là một cấp cứu y tế và điều trị kịp thời là rất quan trọng. Hành động sớm có thể làm giảm tổn thương não và các biến chứng khác. Trong đó, tiêu sợi huyết động mạch điều trị nhồi máu não cấp với những thông tin cần thiết trên đây được ví như là một biện pháp quan trọng, cần thực hiện ngay khi nhập viện để đạt hiệu quả điều trị cao nhất, hạn chế tối đa xảy ra biến chứng cho người bệnh.

Ths.Bs Lê Xuân Thiệp có thế mạnh trong thực hiện các kỹ thuật cộng hưởng từ, cắt lớp vi tính nâng cao và khó như: Chụp cắt lớp vi tính mạch vành, chức năng tim, Cộng hưởng từ mạch não, tưới máu não và các tạng,..

Nếu nhận thấy các vấn đề bất thường về sức khỏe bạn nên thăm khám và tư vấn với các bác sĩ chuyên khoa