Biến chứng ở đáy mắt do đái tháo đường

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ Vũ Thị Duyên - Khoa Khám bệnh & Nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Bệnh nhân đái tháo đường typ2 nhiều năm và không kiểm soát tốt đường máu sẽ có nhiều nguy cơ bị mù cao rất gấp nhiều lần so với người khỏe mạnh không mắc bệnh như là bệnh đục thủy tinh thể, viêm võng mạc trung tâm thành dịch đặc biệt là bệnh lý đáy mắt do đái tháo đường. Bài viết dưới đây sẽ một phần nào giúp bệnh nhân biết được các biến chứng ở đáy mắt do đái tháo đường và một số biện pháp phòng ngừa tốt nhất cho bệnh nhân.

Theo thống kê của Liên đoàn Đái tháo đường thế giới (IDF) năm 2019 có 463 triệu người mắc bệnh đái tháo đường (tiểu đường). Đây là bệnh lý tiến triển mạn tính theo thời gian dẫn đến rối loạn và suy yếu chức năng của nhiều cơ quan trong cơ thể. Bệnh đái tháo đường có thể gây ra nhiều biến chứng cấp tính, tăng nguy cơ nhiễm trùng đặc biệt nếu bệnh kéo dài sẽ ảnh hưởng đến mạch máu lớn và mạch máu nhỏ. Các biến chứng này hay gặp ở các cơ quan quan trọng trong cơ thể như là tim, mắt, mạch máu, thận, não ... thường được biết đến nhiều hơn. Khi tổn thương này ở mắt âm thầm kéo dài gây suy giảm thị lực dẫn đến mù lòa dễ bị bỏ qua. Theo một số nghiên cứu thì "Trung bình hơn 50% bệnh nhân châu Á, tại Việt Nam là 70%, không đạt mục tiêu điều trị đưa glucose máu (HbA1c) về dưới 7,%, làm tăng nguy cơ xuất hiện các biến chứng ở mắt".

Biến chứng đáy mắt của bệnh đái tháo đường còn gọi là bệnh võng mạc đái tháo đường do các tổn thương mạch máu nhỏ ở võng mạc. Võng mạc (còn gọi là đáy mắt) là vùng nhạy cảm với ánh sáng của nhãn cầu tại nơi đây có các tế bào thần kinh nhận hình ảnh để đưa lên não xử lý.

Giai đoạn đầu bệnh võng mạc đái tháo đường có thể không gây ra triệu chứng hoặc chỉ có làm giảm nhẹ về thị lực. Giai đoạn sau theo thời gian thì hậu quả cuối cùng gây mù.

Tình trạng này có thể phát triển ở bất kỳ ai ở cả bệnh tiểu đường typ1 hoặc typ 2. Bạn bị đái tháo đường càng lâu và thì lượng đường trong máu thường có xu hướng khó kiểm soát đường máu do đó có nguy cơ gây nhiều biến chứng tổn thương mắt.

Võng mạc mắt là lớp tế bào rất nhạy cảm với ánh sáng ở phần sau của mắt có chức năng chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu điện. Các tín hiệu được gửi đến não và biến chúng thành hình ảnh mà bạn nhìn thấy.

Võng mạc cần được nuôi dưỡng máu liên tục thông qua một mạng lưới các mạch máu nhỏ. Theo thời gian lượng đường trong máu cao liên tục có thể làm tổn thương các mạch máu này trong 3 giai đoạn chính:

Bệnh võng mạc nền (bệnh võng mạc đái tháo đường không tăng sinh (NPDR) - các mạch máu mới không phát triển (tăng sinh). Khi bạn bị NPDR thành mạch máu trong võng mạc của bạn sẽ yếu đi. Các khối phồng nhỏ (vi phình mạch) nhô ra khỏi thành mạch của các mạch nhỏ hơn, đôi khi làm rò rỉ chất lỏng và máu vào võng mạc. Các mạch võng mạc lớn hơn có thể bắt đầu giãn ra và có đường kính không đều. NPDR có thể tiến triển từ nhẹ đến nặng, do nhiều mạch máu bị tắc nghẽn hơn. Các sợi thần kinh trong võng mạc có thể bắt đầu sưng lên. Đôi khi phần trung tâm của võng mạc (điểm vàng) bắt đầu sưng lên (phù hoàng điểm), một tình trạng cần điều trị.

Bệnh võng mạc tiền tăng sinh - những thay đổi nghiêm trọng hơn và lan rộng ảnh hưởng đến các mạch máu, bao gồm chảy máu nhiều hơn vào mắt. Tầm nhìn của bạn có thể bị ảnh hưởng. Nên tái khám sau 3 - 6 tháng để theo dõi tình trạng mắt của bạn.

Bệnh võng mạc tăng sinh: Bệnh võng mạc đái tháo đường có thể tiến triển thành loại nghiêm trọng hơn, được gọi là bệnh võng mạc đái tháo đường tăng sinh. Trong loại này, các mạch máu bị hư hỏng đóng lại, gây ra sự phát triển của các mạch máu mới, bất thường trong võng mạc và có thể rò rỉ vào chất trong suốt như thạch lấp đầy trung tâm mắt của bạn (thủy tinh thể). Cuối cùng, mô sẹo được kích thích bởi sự phát triển của các mạch máu mới có thể khiến võng mạc bị bong ra khỏi đáy mắt của bạn. Nếu các mạch máu mới cản trở dòng chảy bình thường của chất lỏng ra khỏi mắt, áp lực có thể tích tụ trong nhãn cầu. Điều này có thể làm hỏng dây thần kinh truyền hình ảnh từ mắt đến não của bạn (dây thần kinh thị giác), dẫn đến bệnh tăng nhãn áp.

Tuy nhiên, nếu vấn đề với mắt của bạn được phát hiện sớm, thay đổi lối sống kết hợp điều trị có thể ngăn chặn tình trạng trở nên tồi tệ hơn.

Bất kỳ ai mắc bệnh đái tháo đường typ1 hoặc typ2 đều có nguy cơ mắc bệnh võng mạc đái tháo đường. Nhưng bạn có nguy cơ bị bệnh cao hơn nếu bạn có các bệnh kèm theo sau:

• Bị bệnh đái tháo đường g trong một thời gian dài.
• Có mức đường huyết (glucose trong máu) cao liên tục
• Bị cao huyết áp
• Có cholesterol cao
• Đang mang thai
• Gốc Châu Á hoặc Châu Phi-Ca-ri-bê

Vì vậy khi bạn kiểm soát lượng đường trong máu, huyết áp và mức cholesterol, bạn có thể giảm nguy cơ phát triển bệnh võng mạc đái tháo đường.

Thông thường, bạn sẽ không nhận thấy bệnh võng mạc đái tháo đường trong giai đoạn đầu, vì nó không có xu hướng có bất kỳ triệu chứng rõ ràng nào cho đến khi bệnh tiến triển hơn.

Tuy nhiên các dấu hiệu ban đầu của tình trạng này có thể được phát hiện bằng cách chụp ảnh mắt trong quá trình kiểm tra mắt bệnh nhân đái tháo đường .

Liên hệ ngay với bác sĩ nếu bạn gặp phải:

• Thị lực dần dần kém đi
• Mất thị lực đột ngột
• Hình dạng trôi nổi trong tầm nhìn của bạn
• Nhìn mờ hoặc loang lổ
• Đau mắt hoặc đỏ

Những triệu chứng này không nhất thiết có nghĩa là bạn bị bệnh võng mạc đái tháo đường nhưng điều quan trọng là bạn phải đi kiểm tra chúng.

Bệnh võng mạc đái tháo đường sliên quan đến sự phát triển bất thường của các mạch máu trong võng mạc. Các biến chứng có thể dẫn đến các vấn đề về thị lực nghiêm trọng:

Xuất huyết dịch kính: Các mạch máu mới có thể chảy thành chất trong suốt như thạch lấp đầy trung tâm mắt của bạn. Nếu lượng máu chảy ra ít, bạn có thể chỉ thấy một vài đốm đen (nổi cục). Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, máu có thể lấp đầy thể thủy tinh và cản trở hoàn toàn tầm nhìn của bạn.

Xuất huyết dịch kính thường không gây mất thị lực vĩnh viễn. Máu thường sạch khỏi mắt trong vòng vài tuần hoặc vài tháng. Trừ khi võng mạc của bạn bị tổn thương, thị lực của bạn có thể trở lại rõ ràng như trước.

Bong võng mạc: Các mạch máu bất thường liên quan đến bệnh võng mạc đái tháo đường kích thích sự phát triển của mô sẹo có thể kéo võng mạc ra khỏi mặt sau của mắt. Điều này có thể gây ra các điểm nổi trong tầm nhìn của bạn, nhấp nháy ánh sáng hoặc mất thị lực nghiêm trọng.

Tăng nhãn áp: Các mạch máu mới có thể phát triển ở phần trước của mắt và cản trở dòng chảy bình thường của chất lỏng ra khỏi mắt, gây ra áp lực trong mắt (bệnh tăng nhãn áp). Áp lực này có thể làm hỏng dây thần kinh truyền hình ảnh từ mắt đến não của bạn (dây thần kinh thị giác).

Mù: Cuối cùng, bệnh võng mạc đái tháo đường, bệnh tăng nhãn áp hoặc cả hai có thể dẫn đến mất thị lực hoàn toàn.

Các bác sĩ nhãn khoa có thể kiểm tra bệnh võng mạc đái tháo đường như một phần của quá trình khám mắt giãn nở. Việc kiểm tra rất đơn giản và không gây đau đớn - bác sĩ sẽ cho bạn một số loại thuốc nhỏ mắt để làm giãn (mở rộng) đồng tử và sau đó kiểm tra mắt của bạn xem có bệnh võng mạc tiểu đường và các vấn đề về mắt khác hay không.

Nếu bạn bị bệnh đái tháo đường điều quan trọng là bạn phải đi khám mắt thường xuyên. Nếu bạn phát triển bệnh võng mạc đái tháo đường điều trị sớm có thể ngăn chặn tổn thương và ngăn ngừa mù lòa.

Nếu bác sĩ nhãn khoa của bạn cho rằng bạn có thể bị bệnh võng mạc tiểu đường nghiêm trọng hoặc DME, họ có thể làm một xét nghiệm gọi là chụp mạch huỳnh quang. Thử nghiệm này cho phép bác sĩ xem hình ảnh của các mạch máu trong võng mạc của bạn.

Sau khi thăm khám các bác sĩ sẽ sàng lọc và đưa cho bạn lịch hẹn như sau:

• Không có bệnh lý võng mạc: Có nghĩa là không tìm thấy dấu hiệu của bệnh võng mạc và bạn nên tham dự cuộc hẹn khám sàng lọc tiếp theo sau 12 tháng.
• Bệnh võng mạc nền: Có nghĩa là bạn bị bệnh võng mạc giai đoạn 1 và nên tham dự cuộc hẹn khám sàng lọc tiếp theo sau 12 tháng.
• Mức độ bệnh võng mạc có thể chữa khỏi: Có nghĩa là bạn bị bệnh võng mạc giai đoạn 2 hoặc 3, hoặc bệnh hoàng điểm do tiểu đường và nên kiểm tra thường xuyên hơn hoặc nói chuyện với bác sĩ chuyên khoa về các phương pháp điều trị có thể được áp dụng.

Trong giai đoạn đầu của bệnh võng mạc đái tháo đường bác sĩ nhãn khoa có thể sẽ chỉ theo dõi tình trạng mắt của bạn. Một số người bị bệnh võng mạc đái tháo đường có thể cần khám mắt giãn toàn diện thường xuyên từ 2 đến 4 tháng một lần.

Trong các giai đoạn sau, điều quan trọng là phải bắt đầu điều trị ngay lập tức - đặc biệt nếu bạn gặp những thay đổi về thị lực. Mặc dù nó sẽ không làm mất đi bất kỳ tổn thương nào đối với thị lực của bạn, nhưng việc điều trị có thể ngăn thị lực của bạn trở nên tồi tệ hơn. Điều quan trọng là bạn phải thực hiện các bước để kiểm soát bệnh tiểu đường, huyết áp và cholesterol.

7.1.1. Điều trị bằng laser

Điều trị bằng laser được sử dụng để điều trị các mạch máu mới ở phía sau của mắt trong giai đoạn tiến triển của bệnh võng mạc đái tháo đường. Điều này được thực hiện bởi vì các mạch máu mới có xu hướng rất yếu và thường gây chảy máu vào mắt.

Điều trị có thể giúp ổn định những thay đổi trong mắt của bạn do bệnh đái tháo đường gây ra và ngăn thị lực của bạn trở nên tồi tệ hơn, mặc dù nó thường không cải thiện thị lực của bạn.

Điều trị bằng laser:

• Liên quan đến việc chiếu tia laser vào mắt - bạn sẽ được tiêm thuốc gây tê cục bộ để làm tê mắt; Thuốc nhỏ mắt được sử dụng để mở rộng đồng tử của bạn và kính áp tròng đặc biệt được sử dụng để giữ mí mắt của bạn mở và tập trung tia laser vào võng mạc của bạn
• Thường mất khoảng 20-40 phút
• Thường được thực hiện trên cơ sở bệnh nhân ngoại trú, có nghĩa là bạn sẽ không cần phải ở lại bệnh viện qua đêm
• Có thể yêu cầu nhiều hơn một lần đến phòng khám điều trị bằng laser, thường không gây đau đớn, mặc dù bạn có thể cảm thấy cảm giác châm chích khi một số vùng nhất định của mắt bạn đang được điều trị

Phản ứng phụ có thể gặp sau điều trị:

• Mờ mắt: Bạn sẽ không thể lái xe cho đến khi điều này qua đi, vì vậy bạn cần sắp xếp để bạn bè hoặc người thân chở bạn về nhà hoặc đi phương tiện công cộng
• Tăng độ nhạy với ánh sáng: Đeo kính râm có thể hữu ích cho đến khi mắt bạn đã điều chỉnh
• Đau nhức hoặc khó chịu: Thuốc giảm đau không kê đơn, chẳng hạn như paracetamol.

Các biến chứng có thể xảy ra:

• Giảm thị lực ban đêm hoặc ngoại vi (bên) - một số người có thể phải dừng lái xe do điều này
• Chảy máu vào mắt hoặc các vật trôi nổi trong tầm nhìn của bạn
• Có thể "nhìn thấy" họa tiết do tia laser tạo ra trên mặt sau của mắt bạn trong vài tháng
• Một điểm mù nhỏ, nhưng vĩnh viễn, gần trung tâm tầm nhìn của bạn

7.1.2. Thuốc tiêm vào mắt

Trong một số trường hợp mắc bệnh hoàng điểm do đái tháo đường bạn có thể tiêm trực tiếp một loại thuốc có tên là anti-VEGF vào mắt để ngăn chặn các mạch máu mới hình thành ở đáy mắt.

Các loại thuốc chính được sử dụng được gọi là ranibizumab (Lucentis) và aflibercept (Eylea). Những điều này có thể giúp ngăn chặn các vấn đề về mắt của bạn trở nên tồi tệ hơn và cũng có thể dẫn đến cải thiện thị lực của bạn.

Trong quá trình điều trị:

• Vùng da quanh mắt của bạn sẽ được làm sạch và che phủ bằng một tấm khăn
• Những chiếc kẹp nhỏ sẽ được sử dụng để giúp bạn mở rộng tầm mắt
• Bạn sẽ được tiêm thuốc tê cục bộ để làm tê mắt
• Một cây kim rất nhỏ được hướng dẫn cẩn thận vào nhãn cầu của bạn và tiêm
• Các mũi tiêm thường được tiêm mỗi tháng một lần để bắt đầu. Khi thị lực của bạn bắt đầu ổn định, chúng sẽ bị ngừng hoặc ít thường xuyên hơn.

Đôi khi có thể tiêm thuốc steroid thay vì tiêm kháng VEGF, hoặc nếu tiêm kháng VEGF không có tác dụng.

Rủi ro

Những rủi ro và tác dụng phụ có thể xảy ra khi tiêm kháng VEGF bao gồm:

• Ngứa mắt hoặc khó chịu
• Chảy máu bên trong mắt
• Cảm giác có thứ gì đó trong mắt bạn
• Chảy nước mắt hoặc khô, ngứa mắt

Ngoài ra còn có nguy cơ là thuốc tiêm có thể hình thành cục máu đông, có thể dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ. Nguy cơ chính khi tiêm steroid là tăng áp lực bên trong mắt.

7.1.3. Phẫu thuật mắt

Phẫu thuật có thể được tiến hành để loại bỏ một số thủy tinh thể khỏi mắt. Đây là chất trong suốt, giống như thạch, lấp đầy khoảng trống phía sau thấu kính của mắt.

Phẫu thuật, được gọi là phẫu thuật thay thủy tinh thể, có thể cần thiết nếu:

• Một lượng lớn máu đã thu thập trong mắt bạn
• Có mô sẹo rộng có khả năng gây ra hoặc đã gây ra bong võng mạc

Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ phẫu thuật sẽ rạch một đường nhỏ trên mắt của bạn trước khi loại bỏ một số thủy tinh thể, loại bỏ bất kỳ mô sẹo nào và sử dụng tia laser để ngăn chặn sự suy giảm thị lực của bạn.

Phẫu thuật thủy tinh thể thường được tiến hành dưới gây tê cục bộ và an thần. Điều này có nghĩa là bạn sẽ không cảm thấy đau đớn hoặc không có bất kỳ nhận thức nào về cuộc phẫu thuật đang được thực hiện.

Sau khi thực hiện phẫu thuật:

Bạn có thể về nhà ngay trong ngày hoặc ngày sau khi phẫu thuật.

Trong vài ngày đầu tiên, bạn có thể cần phải đeo miếng che mắt. Điều này là do các hoạt động như đọc và xem tivi có thể nhanh chóng khiến mắt bạn mệt mỏi khi bắt đầu.

Bạn có thể sẽ bị mờ mắt sau khi phẫu thuật. Tình trạng này sẽ được cải thiện dần dần, mặc dù có thể mất vài tháng để thị lực của bạn trở lại hoàn toàn bình thường.

Bác sĩ phẫu thuật của bạn sẽ tư vấn cho bạn về bất kỳ hoạt động nào bạn nên tránh trong quá trình hồi phục của bạn

Rủi ro:

Những rủi ro có thể xảy ra khi phẫu thuật thay thủy tinh thể bao gồm:

• Phát triển bệnh đục thủy tinh thể
• Chảy máu thêm vào mắt
• Bong võng mạc
• Tích tụ chất lỏng trong giác mạc (lớp ngoài cùng ở phía trước mắt)
• Nhiễm trùng ở mắt

Cũng có một khả năng nhỏ là bạn sẽ cần phẫu thuật võng mạc thêm sau đó. Bác sĩ phẫu thuật của bạn sẽ giải thích những rủi ro cho bạn.

Không phải lúc nào bạn cũng có thể ngăn ngừa bệnh võng mạc đái tháo đường. Tuy nhiên, kiểm tra mắt thường xuyên, kiểm soát tốt lượng đường trong máu và huyết áp, đồng thời can thiệp sớm các vấn đề về thị lực có thể giúp ngăn ngừa mất thị lực nghiêm trọng.

Nếu bạn bị đái tháo đường hãy giảm nguy cơ mắc bệnh võng mạc đái tháo đường bằng cách thực hiện những điều sau:

• Quản lý bệnh đái tháo đường của bạn. Hãy biến việc ăn uống lành mạnh và hoạt động thể chất trở thành một phần trong thói quen hàng ngày của bạn. Cố gắng dành ít nhất 150 phút hoạt động thể dục nhịp điệu vừa phải, chẳng hạn như đi bộ, mỗi tuần. Uống thuốc đái tháo đường hoặc insulin theo chỉ dẫn.
• Theo dõi lượng đường trong máu của bạn. Bạn có thể cần phải kiểm tra và ghi lại lượng đường trong máu của mình nhiều lần trong ngày - có thể phải đo thường xuyên hơn nếu bạn bị ốm hoặc bị căng thẳng. Hỏi bác sĩ tần suất bạn cần kiểm tra lượng đường trong máu.
• Hỏi bác sĩ về xét nghiệm hemoglobin glycosyl hóa. Xét nghiệm hemoglobin glycosyl hóa, hoặc xét nghiệm hemoglobin A1C, phản ánh mức đường huyết trung bình của bạn trong khoảng thời gian từ hai đến ba tháng trước khi xét nghiệm. Đối với hầu hết mọi người, mục tiêu A1C là dưới 7 phần trăm.
• Kiểm soát huyết áp và cholesterol của bạn. Ăn thực phẩm lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và giảm cân thừa có thể hữu ích. Đôi khi cũng cần dùng thuốc.
• Nếu bạn hút thuốc hoặc sử dụng các loại thuốc lá khác, hãy nhờ bác sĩ giúp bạn bỏ thuốc lá. Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc các biến chứng tiểu đường khác nhau, bao gồm cả bệnh võng mạc tiểu đường.
• Chú ý đến những thay đổi về thị lực. Liên hệ với bác sĩ nhãn khoa của bạn ngay lập tức nếu bạn bị thay đổi thị lực đột ngột hoặc tầm nhìn của bạn trở nên mờ, đốm hoặc mơ hồ.

Hãy nhớ rằng, bệnh tiểu đường không nhất thiết dẫn đến giảm thị lực. Đóng vai trò tích cực trong việc kiểm soát bệnh tiểu đường có thể giúp bạn ngăn ngừa các biến chứng một cách lâu dài.

Nguồn tham khảo: nei.nih.gov