Xét nghiệm FISH chẩn đoán trước sinh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Anh Tú - Bác sĩ Siêu âm sản – Chẩn đoán trước sinh – Khoa Sản - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Phát hiện bất thường nhiễm sắc thể thai nhi là một việc rất quan trọng trong quá trình mang thai. Vì vậy, thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán trước sinh để phát hiện các bệnh lý liên quan đến gen sẽ giúp việc sàng lọc hiệu quả hơn. Trong đó, xét nghiệm FISH là một trong những xét nghiệm rất quan trọng.

FISH (Fluorescent in situ hybridization) là kỹ thuật trung gian giữa di truyền tế bào và di truyền phân tử. Fish được thực hiện bằng cách dùng một đoạn nhiễm sắc thể (NST) mồi được gắn tín hiệu huỳnh quang để phát hiện sự bất thường về gen trên một nhiễm sắc thể nào đó.

Các đoạn dò DNA được đánh dấu huỳnh quang sẽ được lai gắn lên các vị trí tương ứng trên nhiễm sắc thể đích của người. Sau lai, sản phẩm được quan sát dưới kính hiển vi để tìm tín hiệu huỳnh quang của các đoạn dò được lai. Sự có mặt hay không có tín hiệu huỳnh quang giúp suy ra có hay không có sự hiện diện của nhiễm sắc thể đặc hiệu tương ứng.

Ưu điểm của xét nghiệm này là cho kết quả nhanh, đặc hiệu và chính xác. Ngoài ra, FISH rất hiệu quả trong ghi nhận những mất đoạn gen nhỏ (microdeletion) hoặc xác định nguồn gốc của một số loại chuyển đoạn gen đặc biệt.

Xét nghiệm FISH được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Sàng lọc trước sinh các bất thường số lượng NST ở thai nhi.
• Phát hiện một số mất đoạn gen nhỏ ở các hội chứng di truyền.
• Xác định nguồn gốc của các đoạn nhiễm sắc thể chưa rõ.
• Phát hiện các bất thường nhiễm sắc thể đặc hiệu trong ung thư.

Kỹ thuật Interphase FISH (hay gọi là FISH nhanh) được sử dụng để sàng lọc một số hội chứng di truyền bẩm sinh thường gặp: hội chứng Down (3 NST 21), hội chứng Patau (3 NST 13), hội chứng Edward (3 NST 18), hội chứng Turner (chỉ có 1 NST X), hội chứng Klinefelter (dư 1 NST X)...

Ưu điểm của FISH nhanh:

• Nhanh chóng: Thời gian xét nghiệm trong vòng 48h kể từ khi nhận mẫu dịch ối. Hoàn thành các thủ tục quản lý chất lượng xét nghiệm sau 4 ngày.
• Độ chính xác cao.
• Xét nghiệm đơn giản, chỉ yêu cầu khoảng 10 – 20ml dịch ối. Ngoài ra, xét nghiệm có thể thực hiện trên mẫu bệnh phẩm gai nhau.

Tuy nhiên, các quyết định đình chỉ thai nghén không nên chỉ dựa vào một mình kết quả FISH.

Các hội chứng di truyền xảy ra do mất một đoạn nhỏ trên nhiễm sắc thể, bất thường này không thể phát hiện được trên công thức nhiễm sắc thể thông thường với tỷ lệ gặp từ 1/5000 - 1/8000 trẻ đẻ sống. Kỹ thuật FISH giúp khẳng định các chẩn đoán lâm sàng và chẩn đoán trước sinh cho các gia đình có tiền sử sinh con mắc các hội chứng này.

• Bạch cầu cấp dòng tủy hoặc dòng lympho: FISH giúp đánh giá các thay đổi về nhiễm sắc thể. Trong đó đặc biệt là sự có mặt của một số chuyển đoạn quan trọng như chuyển đoạn nhiễm sắc thể số 9 và 22 (Ph1), số 4 và 11, số 8 và 21... Việc này rất có giá trị trong phân loại và tiên lượng điều trị.
• U nguyên bào thần kinh: Đánh giá các thay đổi về nhiễm sắc thể, đặc biệt là sự lặp đoạn của gen NMYC, mất đoạn nhánh ngắn nhiễm sắc thể số 1 và thêm đoạn nhánh dài nhiễm sắc thể số 7...